عقیق:شناخت ابعاد شخصیتی حضرت زهرا سلام‌الله علیها نیاز به زمان زیاد و پژوهش‌های فراوان دارد. در این میان یکی از جنبه‌های وجودی و ابعاد شخصیتی بانوی مکرم اسلام، جهاد آن حضرت در راه دفاع از حق است؛ جهادی در جنبه‌های علمی و انجام سخنرانی‌ها و خطبه‌خوانی و همچنین در جهاد عملی تعریف شده و در دوران زندگی مبارک ایشان ادامه پیدا کرد. حضرت زهرا سلام‌الله علیها از یک سو در شرایط و موقعیت‌های حساس در قالب سخنرانی و خواندن خطبه‌های نغز و پر مفهوم به دفاع از حق و ولایت پرداختند و با حضور در مسجد، سر زدن به زنان مسلمان و حضور در خانه‌های آن‌ها به اظهار ادله حق می‌پرداختند. از طرف دیگر در شرایطی که ایجاب می‌کرد، به مبارزه عملی و جهاد اقدام می‌کردند تا پرده از چهره باطل برداشته و حق را برای مردم نمایان کنند.

جهاد عملی آن حضرت که به منجر به شهادت جان‌سوز ایشان شد، نمونه‌ای انجام مسئولیتی است که اسلام بر عهده زنان گذاشته تا در شرایط حساس تا پای جان از حق و اسلام دفاع کنند. جهادی که حضرت صدیقه طاهره سلام‌الله علیها آن را به بهترین نحو ممکن و تأثیرگذارترین وجه به انجام رساندند تا الگویی برای مردان و زنان مسلمان و آزاده باشند.

در گفت‌وگویی که با دکتر مریم حاج عبدالباقی، استاد حوزه و دانشگاه و پژوهشگر دینی انجام دادیم به بررسی بخش‌هایی از بعد جهادی در شخصیت، سیره و سبک زندگی حضرت زهرا سلام‌الله علیها پرداختیم. آن طور که این کارشناس اسلام توضیح می‌دهد، مبارزه عملی و جهاد هم بعد دیگری از ابعاد جهادی آن بانوی مکرم است. به این صورت که در بخشی از زندگی آن حضرت مشاهده می‌کنیم که در جریان مباهله حاضر شدند و حضور ایشان تأثیر مهمی در شکست نظرها و آرای باطل داشته که موجب نمایش عزت اسلام شده است. همین حضور در ملاعنه و مباهله نشان‌دهنده مبارزه عملی حضرت زهرا سلام‌الله علیها است. حضور پرستارگونه در جنگ احد، حمایت از سربازان اسلام، ممانعت بیانی و عملی از مجبور کردن امام علی علیه السلام به بیعت با غاصبان حق، اعلام برائت و اظهار نفرت از ستمگران، گفت‌وگو و سخنرانی برای زنان و بیان حق و تعریف اسلام برای آن‌ها و مناظره و محاجه با خلفای زمان از دیگر شیوه‌های جهادی حضرت فاطمه زهرا سلام‌الله علیها است. تا جایی که این جهاد را به شهادت مظلومانه و حق‌طلبانه به انجام رساندند تا پیام اسلام و حقیقت را به گوش مردم تاریخ برسانند.

انواع جهاد در زندگی حضرت صدیقه طاهره سلام‌الله علیها

یکی از جنبه‌های مهم شخصیتی حضرت فاطمه زهرا سلام‌الله علیها، شخصیت جهادی و مبارزاتی ایشان است. در تعریف کلی و نگاه اجمالی به این بعد شخصیتی بانوی مکرم اسلام، چه نوع مبارزه‌هایی را در سیره و سبک زندگی ایشان مشاهده می‌کنیم؟

زندگی حضرت فاطمه سلام‌الله علیها هرچند که کوتاه بود، اما پرمنفعت و سراسر درس و آموزه برای مردم است. به طوری که در آن وجود مبارک، برترین سجایای اخلاقی آن هم در کمال مشاهده می‌شود. همان طور که اشاره کردید، بعد جهادی یکی از ابعاد و جنبه‌های وجودی و شخصیتی ایشان بوده است؛ اما همین بعد را اگر به درستی تحلیل و بررسی کنیم و نگاه درستی به زندگی ایشان داشته باشیم، متوجه می‌شویم حضرت فاطمه اطهر سلام‌الله علیها هم در زمینه علم و دانش و هم در جنبه مبارزه عملی حضور فعال و کاملی داشته‌اند.

آن حضرت در دوره‌ای از زندگی مبارک خود در میان زنان مهاجر و انصار حاضر شدند، برای آن‌ها سخنرانی کرده و خطبه می‌خواندند و در عین حال حقایق عالم را برای آن‌ها بیان می‌کردند. همچنین بحث‌ها و مناظره‌های آن حضرت با خلفای آن دوران هم بر کسی پوشیده نیست و علما و تاریخ نویسان شیعه و سنی بر این نکته تأکید کرده‌اند که حضرت فاطمه زهرا سلام‌الله علیها با خلفای زمان خود محاجه می‌کردند.

مبارزه عملی و جهاد

مبارزه عملی و جهاد ایشان به چه صورت بود؟ درواقع می‌خواهیم بدانیم حضرت زهرا سلام‌الله علیها چگونه مبارزه عملی را انجام می‌دادند؟

مبارزه عملی و جهاد هم بعد دیگری از ابعاد جهادی آن بانوی مکرم است. به این صورت که در بخشی از زندگی آن حضرت مشاهده می‌کنیم که در جریان مباهله حاضر شدند و حضور ایشان تأثیر مهمی در شکست نظرها و آرای باطل داشته و موجب نمایش عزت اسلام شده است. همین حضور در ملاعنه و مباهله نشان‌دهنده مبارزه عملی حضرت زهرا سلام‌الله علیها است؛ یعنی ایشان به عنوان یک زن، تنها در خانه نمی‌ماندند تا همه وظایف دفاع از حق و اسلام را مردان انجام بدهند. بلکه در هر شرایطی که ضرورت داشته اعلام حضور کرده و به دفاع از اسلام می‌پرداختند.

همچنین در مراحل دیگری از زندگی بانوی گرامی اسلام مشاهده می‌کنیم که حضرت امیرالمؤمنین امام علی علیه السلام در میدان مبارزه حاضر بودند، در حالی که حضرت زهرا سلام‌الله علیها در خانه تنها بوده و به امور خانه و سرپرستی فرزندان مشغول بودند. بانوی مکرم اسلام به این صورت بخشی دیگر از مبارزه عملی که مخصوص زنان است را به نمایش گذاشتند؛ یعنی همیشه در پشت جبهه حضور داشته‌اند، همسر خود را به نبرد تشویق کرده و ایشان را دلگرم می‌کردند. در عین حال در پشت جبهه از مبارزان و سربازان اسلام و به خصوص پیغمبر اکرم صلی‌الله علیه و آله دفاع می‌کردند.

حتی در شرایطی که امام علی علیه السلام در جریان جنگ‌ها دچار مجروحیت‌هایی می‌شدند، حضرت زهرا سلام‌الله علیها به خوبی به التیام زخم‌های آن حضرت می‌پرداختند و حتی عنوان شده که شست و شوی ذوالفقار، شمشیر امام علی علیه السلام را انجام می‌دادند.

شهادت، نمایش جهاد عملی حضرت زهرا سلام‌الله علیها

آیا می‌توان بیان حقایق از سوی حضرت زهرا سلام‌الله علیها را به عنوان بخشی از جهاد آن حضرت تلقی کرد؟

بله. حضرت فاطمه زهرا سلام‌الله علیها به خانه بزرگان و چهره‌های سرشناس از مهاجرین و انصار می‌رفتند و یا در مسجد به بیان حقایق برای آن‌ها می‌پرداختند. این هم نوع دیگری از جهاد آن بانوی مکرم است. چراکه از هر فرصتی جهت احقاق حق بهترین استفاده را می‌کردند و به خصوص از زنان به عنوان عامل هشیارکننده در جهان اسلام بهره می‌بردند.

 در جایی دیگر که بسیار مشهور است حضرت زهرا سلام‌الله علیها با کلام خود به شدت از اینکه امام علی علیه السلام را با اجبار به مسجد ببرند و از ایشان بیعت بگیرند، دفاع کرده و با دشمنان مقابله کردند. حتی در راه دفاع از حق و امامت جان عزیز خود را فدا کردند. همین موضوع شهادت حضرت فاطمه زهرا سلام‌الله علیها نمایش دیگری از جهاد عملی آن حضرت است.

اشک‌هایی که حضرت فاطمه سلام‌الله علیها در مدینه و بیت الاحزان می‌ریختند، لعن و نفرینی که بر ظالمان بعد از هر نماز می‌فرستادند، اعلام برائت از غاصبان حق و ظالمان روزگار و حتی وصیتی که مبنی بر دفن شبانه کرده بودند، همگی نشان‌دهنده بخش‌هایی از جهاد عملی آن حضرت است که باید به آن توجه داشته باشیم.

در عین حال به این موضوع هم باید اشاره کنیم که در روایتی عنوان شده که جهاد زنان خوب شوهرداری کردن و تربیت صحیح فرزندان است. حضرت زهرا سلام‌الله علیها در این مورد هم الگوی کامل همه انسان‌ها هستند. ایشان در جهاد ویژه خانم‌ها یعنی خانه‌داری، بالاترین مجاهد مسلمان هستند و فرزندان خود را به بهترین نحو ممکن تربیت کردند.

حضور بانوی مکرم اسلام در جریان جنگ احد

یکی از وجوه شخصیتی حضرت زهرا سلام‌الله علیها که در دفاع از مجاهدان اسلام نمایش داده شده، حمایت از مبارزان مسلمان است. در چه حوادثی ایشان این وظیفه را انجام دادند؟ به هر حال می‌دانیم که خود ایشان در مبارزات و جنگ‌ها حضور نداشته‌اند.

درست است که حضرت زهرا سلام‌الله علیها در جنگ‌ها حضور نداشتند ولی یکی از مدافعان حقیقی مبارزان و یکی از چهره‌های برجسته، موفق و تأثیرگذار در دفاع از حق هستند. نمونه آن به ماجرای جنگ احد برمی‌گردد. در جریان جنگ احد جناب حمزه علیه السلام، عموی پیغمبر اسلام صلی‌الله علیه و آله به شهادت رسید. در عین حال 74 مسلمان دیگر در این جنگ شهید شدند. این‌ها خسارت‌های بزرگی برای مسلمانان بود.

همه این خبرها به حضرت زهرا سلام‌الله علیها رسید، ضمن اینکه به ایشان خبر دادند که در جریان جنگ، سنگی بر صورت مبارک نبی مکرم اسلام اصابت کرده و صورت ایشان را خونین کرده است. حضرت زهرا سلام‌الله علیها در این شرایط بی‌اعتنا در خانه نماندند. بلکه مقداری خوراک و لباس تهیه کردند و همراه تعدادی از زنان مسلمان به سمت میدان مبارزه رفتند. پرستاری از مجروحان را بر عهده گرفتند، به آن‌ها آب و غذا می‌دادند، زخم‌ها را ترمیم می‌کردند و خدمات دیگری را انجام می‌دادند.

در روایت‌ها نوشته شده که زخم رسول خدا صلی‌الله علیه و آله را حضرت زهرا سلام‌الله علیها درمان کردند. زخم را شست‌وشو داده و سر پدر را با دستمالی بستند. وقتی نبی مکرم اسلام به یاد جناب حمزه علیه السلام به گریه افتادند، حضرت زهرا سلام‌الله علیها هم همراه ایشان اشک می‌ریختند. نوشته شده که آن بانوی مکرم هر دو یا سه روز یک‌بار خود را به میدان احد رسانده و برای شهیدان آن جنگ اشک ریخته و برای آن‌ها دعا می‌کردند.

وصیت‌نامه مکتوب حضرت

به موضوع وصیت اشاره کردید. آیا حضرت زهرا سلام‌الله علیها وصیت مکتوب داشتند؟

بله. حضرت فاطمه زهرا سلام‌الله علیها وصیت‌های خود را مکتوب کرده بودند. زمانی که آن بانوی مکرم به شهادت رسیدند، امام علی علیه السلام نامه‌ای را در بالای سر ایشان دیدند. وقتی آن را مطالعه کردند، متوجه شدند حضرت فاطمه سلام‌الله علیها در آن، وصایای خود را نوشته‌اند.

ایشان چه نکاتی را در وصیت‌های خود یادآوری کرده بودند؟

متن وصیت‌نامه در منابع معتبر تاریخی و دینی وجود دارد. ایشان نوشته بودند که: «بسم الله الرحمن الرحیم، هذا ما اوصت به فاطمة بنت رسول الله، اوصت و هى تشهد ان لا اله الا الله و ان محمدا عبده و رسوله و ان الجنة حق و النار حق و ان الساعة آتیة لا ریب فیها و ان الله یبعث من فى القبور. یا على انا فاطمة بنت محمد زوجنى الله منک لاکون لک فى الدنیا و الآخرة، انت اولى بى من غیرى، حنطنى و غسلنى و کفنى باللیل و صل على و ادفنى باللیل و لا تعلم احدا و استودعک الله و اقرء على ولدى السلام الى یوم القیامة.»

معنی وصیت‌نامه این است که: «به نام خداى بخشاینده و مهربان، این است آنچه دختر رسول خدا بدان وصیت می‌کند و این وصیت را در حالى می‌کند که گواهى می‌دهد معبودى جز خداى یکتا نیست و گواهى می‌دهد محمد بنده و رسول اوست و گواهى می‌دهد که بهشت حق است و جهنم حق است و قیامت خواهد آمد و هیچ گونه شکى در آن نیست؛ و گواهى می‌دهد که خداى تعالى هر کس را که در گورهاست مبعوث و زنده خواهد کرد. اى على منم فاطمه دختر محمد که خداى تعالى مرا به ازدواج تو درآورد تا در دنیا و آخرت از آن تو باشم و تو در انجام کارهاى من سزاوارتر از دیگران هستى. کار حنوط و غسل و کفن مرا در شب انجام بده و بر من نماز بخوان و شبانه مرا دفن کن و کسى را خبر نکن. تو را به خدا می‌سپارم و بر فرزندان خود تا روز قیامت سلام می‌رسانم.»

نکات مؤکد در وصیت‌نامه حضرت زهرا سلام‌الله علیها

درواقع آن حضرت چند نکته را در وصیت‌نامه خود اشاره و بر آن تأکید کرده بودند که نشان از جهاد ایشان دارد. یکی آن است که غسل و نماز را به امام علی علیه السلام سپردند و از ایشان خواستند که مسئول انجام این مراسم باشد. سپس فرموده بودند که خود امام ایشان را دفن کنند. اشاره کرده بودند که برای ایشان زیاد قرآن بخوانند. همچنین وصیت کرده بودند که کسی جز امام علی علیه السلام غسل و کفن آن بدن مطهر را انجام ندهد. سپس تأکید کرده بودند که ایشان را شبانه به خاک بسپارند و به غیر از ام سلمه، ام ایمن، فضه، عباس، سلمان، عمار، مقداد، اباذر و حذیفه کسی از این موضوع دفن آگاه نباشد و آن حضرت کسی را خبر نکنند.

در عین حال در وصیت‌نامه خود تأکید کرده بودند که هیچ کدام از افرادی که به ایشان ظلم کردند و حق ایشان را پایمال کردند، در تشییع جنازه شرکت نکنند چون آن‌ها دشمن رسول خدا صلی‌الله علیه و آله هستند. حتی اجازه ندادند یک نفر از آن‌ها و یا پیروان آن‌ها بر ایشان نماز بخوانند.

تأکید بر مخفی ماندن زمان و مکان دفن

ظاهراً ایشان در مطلبی که به اسماء هم فرموده بودند، تأکید کرده بودند که از دفن ایشان کسی باخبر نشود. درست است؟

بله. ایشان قبل از شهادت خود به اسماء فرموده بودند که تو و امام علی علیه السلام من را غسل بدهید و به هیچ کسی اجازه ندهید که نزد جنازه من بیاید. حتی در وصیت خود به حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام هم تصریح کرده بودند که «من را دفن نکن جز در شب و از مکان قبرم کسی را باخبر نکن.»

تهیه و تنظیم: مریم مرتضوی

منبع:تسنیم