عقیق:پایگاه اطلاع رسانی دفتر آیت الله العظمی مکارم شیرازی در بخش «آئین رحمت»، پرسش ها و پاسخ هایی را با موضوع سبک زندگی عرضه کرده است که در شماره های مختلف تقدیم نگاه شما خوبان می گردد.

* ارتباط با دیگران

- توصیه خداوند به «اصلاح ذات البین»

پرسش:

خداوند چگونه در قرآن مسلمانان را به اصلاح و برقراری آشتی بین یکدیگر توصیه نموده است؟

پاسخ اجمالی:

قرآن می فرماید: «تقوای الهی را مراعات کنید و در بین تان آشتی ایجاد کنید». همچنین می فرماید: «برای اصلاح بین مردم، خدا را در معرض سوگند قرار ندهید».

در اینجا دو تفسیر وجود دارد:

نخست: در مورد کسانی است که هنگام عصبانیت، سوگند می خوردند که برای اصلاح بین دو طرف کاری نکنند، و خداوند می فرماید این قسم ها بیهوده است.

دوم: برای اصلاح بین مردم سوگند یاد نکنید؛ زیرا اهمیت این کار بدیهی است و نیاز به سوگند ندارد و نیز هنگام نهی از سخنان درگوشی، گفتار درگوشی در راستای اصلاح بین مردم را استثنا می کند.

پاسخ تفصیلی:

در آیه اول سوره انفال، سخن از اصلاح ذات البین (برقراری صلح و آشتی بین دو طرف) است که در نقطه مقابل سخن چینی و افساد ذات البین قرار دارد، و می فرماید: (تقوای الهی پیشه کنید و برادرانی را که با هم اختلاف دارند آشتی دهید و از خدا و پیغمبر او اطاعت کنید اگر ایمان دارید)؛ «فَاتَقُوا اللّهَ وَ اَصْلِحُوا ذاتَ بَیْنِکُمْ وَ اُطیعُوا اللّهَ وَ رَسُولَهُ اِنْ کُنْتُمْ مُؤمِنینَ».

در شأن نزول این آیه آمده، پس از پایان جنگ بدر، بین دو نفر از انصار بر سر غنائم جنگی مشاجره لفظی در گرفت، آیه فوق نازل شد و تصریح کرد که اختیار غنائم جنگی با پیامبر است و باید در بین افرادی که اختلاف دارند اصلاح کنید.

همچنین در آیه دیگری می فرماید: (خداوند را برای نیکی کردن و تقوا پیشه نمودن، و اصلاح در میان مردم کردن در معرض سوگندهای خود قرار ندهید، و [بدانید] خداوند شنوا و دانا است)؛ «وَلا تَجْعَلُوا اللّهَ عُرْضَةً لاَِیْمانِکُمْ اَنْ تَبَرُّوا وَ تَتَّقُوا وَ تُصْلِحُوا بَیْنَ النّاسِ وَ اللّهُ سَمیعٌ عَلیمٌ».(۱)

در تفسیر این آیه دو نظریه وجود دارد:

نخست این که، آیه ناظر به کسانی است که گاهی نسبت به کسی عصبانی شده و می گفتند ما درباره او کار خیر نخواهیم کرد، و برای اصلاحشان، هیچ اقدامی نمی کنیم، آیه شریفه نازل شد و گفت: «این سوگندها باطل و بیهوده است، هیچ چیزی نمی تواند مانع کار خیر و اصلاح مردم شود». (شأن نزولی که برای آیه ذکر شده نیز این نظر را تأیید می کند. چرا که نقل شده است میان داماد و دختر یکی از یاران پیامبر(صلی الله علیه وآله) به نام «عبداللّه بن رواحه» اختلافی روی داد و او سوگند یاد کرد که برای اصلاح کارشان اقدامی نکند، آیه نازل شد و این گونه سوگندها را بی اساس معرفی کرد).(۲)

تفسیر دیگر این است که، برای انجام کار خیر و اصلاح در میان مردم سوگند یاد نکنید، چرا که رجحان انجام این کارها به قدری روشن است که نیاز به سوگند ندارد.

در هر صورت اهمیت اصلاح در بین مردم از آیه به خوبی روشن می شود به خصوص این که آن را در کنار کارهای خیری همانند تقوا و پرهیزکاری قرار داده است.

در آیه دیگر، سخن از گفتگوهای در گوشی است که در بسیاری از مواقع سبب آزار دیگران و بدبینی و سوء ظن می شود، و گاه راه را برای نقشه های شیطانی و مخفیانه فراهم می سازد، لذا می فرماید: (در بسیاری از سخنان در گوشی و محرمانه [آنها خیر و فایده ای نیست])؛ «لا خَیْرَ فی کَثیر مِنْ نَجْواهُمْ». اما بلافاصله می افزاید: (مگر کسی که بخواهد توصیه به کمک کردن به دیگران یا انجام کار نیک یا اصلاح در میان مردم انجام دهد [که در این صورت فایده این گونه «نجواها» بر ضررهایش برتری دارد])؛ «اِلاّ مَنْ اَمَرَ بِصَدَقَة اَوْ مَعْرُوف اَوْ اِصْلاح بَیْنَ النّاسِ». و در پایان آیه در یک تعبیر بسیار تشویق آمیز نسبت به این امور می فرماید: (هر کس برای خشنودی خدا چنین کند به زودی پاداش بزرگی به او خواهیم داد)؛ «وَ مَنْ یَفْعَلْ ذلِکَ اِبْتِغاءَ مَرْضاةِ اللّهِ فَسَوْفَ نُوْتِیهِ اَجْراً عَظیماً».

استثناء مسأله اصلاح ذات البین از نکوهش و نجوا از یک سو و قرار گرفتن اصلاح در کنار صدقه و معروف از سوی دیگر، و وعده پاداش عظیم برای آنان از سوی سوم، همگی گواه بر اهمیت این کار است. (۳)

----------------------

پی نوشت:

(۱). قرآن کریم، سوره بقره، آیه ۲۲۴

(۲). مطابق این تفسیر در جمله اَنْ تَبَرُّوا کلمه «لا» در تقدیر است و در اصل اَلاّ تَبَّروُا...بوده است، و واژه «عُرْضَه» در اینجا به معنی مانع است، ولی در تفسیر بعد به معنی معرضیت است.

(۳). اخلاق در قرآن‏، مکارم شیرازی، ناصر، تهیه و تنظیم: جمعی از فضلاء، مدرسه الامام علی بن ابی طالب(علیه السلام)، قم‏، ۱۳۷۷ ش، ‏ چاپ اول‏، ج ۳، ص ۳۰۰

منبع:حوزه