عقیق:یکی از مهم‌ترین و با ارزش‌ترین مباحثی که در سال‌های اخیر مورد توجه و دقت اندیشمندان اسلامی قرار گرفته، موضوع سبک زندگی اسلامی است. هر چند در این خصوص کتاب‌ها و مقالات فراوانی به رشته تحریر در آمده، ولی با این حال برخی محققان بر این باورند آنچنان که شایسته است این مسأله مورد تحقیق بنیادین و گفتمان اجتماعی قرار نگرفته است. برای دستیابی به چیستی و ماهیت سبک زندگی اسلامی باید به منابع غنی آن که همان کتاب الله، سنت و عترت نبوی است رجوع کرد، از طرفی جایگاه ممتاز حضرات معصومین (ع) که خود مفسر قرآن و به عبارتی قرآن ناطق به شمار می‌آیند از درجه اهمیت بسزایی برخوردار است. به یقین این مقربان درگاه الهی در زندگی خود مؤلفه‌های را رعایت می‌کردند که به کار بستن و احیای آن مؤلفه‌ها در زندگی فردی و اجتماعی نقش به سزایی در تقویت و ترویج سبک زندگی اسلامی خواهد داشت.

خورشید هشتم زیباترین الگوی زندگی

زندگی با برکت امام هشتم آقا علی بن موسی الرضا (ع) در بردارنده یاقوت‌های چشم‌نوازی از سبک زندگی اسلامی است که تحسین و تمجید هر انسانی را به دنبال دارد؛ به طوری که نه فقط عالمان شیعی بلکه بزرگان اهل سنت نیز زبان به تمجید و تحسین آن باز کرده‌اند. برای نمونه سمهودی درباره این امام همام بیان می‌دارد: «علی بن موسی الرضا (ع) فرزند موسی کاظم، بهترین فرد زمانش و مردی جلیل القدر بود»(۱) و یا اینکه شیخ عبد الله شبراوی شافعی ابراز می‌دارد: «علی بن موسی الرضا دارای مناقب عالی و صفات ارزشمند بود، ...کرامات او بیشتر از آن است که حد و حصر شده و مشهورتر از آن است که ذکر شود».(۲) در واقع سیره و سخنان امام رضا (ع) همچون گنجینه‌ای پربها، است راه صحیح زندگی الهی را در پیش روی همگان قرار می‌دهد، سیره و سبک زندگی‌ای که ضامن سعادت و خوشبختی واقعی انسان در حیات مادی و معنوی است.

ویژگی‌های طلایی از سبک زندگی رضوی

تصویر اجمالی و سر بسته از اخلاق و سبک زندگی رضوی را می‌توان در روایت بسیار زیبایی که جناب «ابراهیم بن عباس» درباره شیوه اخلاقی آن حضرت بیان می‌دارد، مشاهده کرد. برای رعایت اختصار تنها به سکانس‌های کوتاهی از این روایت زیبا اشاره می‌کنیم:

ویژگی اول: رعایت عدالت و عدم ظلم به دیگران

امام علی بن موسی الرضا (ع) دردانه عدالت‌ورزی و اخلاق‌مداری در تعاملات اجتماعی با دیگران بودند و حتی با زبان خود به دیگران ظلم و جفا نمی‌کردند: «مَا رَأَیْتُ أَبَا الْحَسَنِ الرِّضَا جَفَا أَحَداً بِکَلَامِهِ قَطُّ»؛ (۳) هرگز ندیدم آن حضرت، با سخن خود در حق کسی جفا کند (و مورد اهانت و آزار قرار دهد)» بلکه حتی بالاتر از آن، حضرت هیچگاه کلام فرد دیگری را قطع نکردند. چرا که این رفتار ناپسند به گونه‌ای موجب ظلم و بی‌احترامی به طرف مقابل است: «وَ مَا رَأَیْتُ قَطَعَ عَلَى أَحَدٍ کَلَامَهُ حَتَّى یَفْرُغَ مِنْهُ؛(۴) و یا کلام کسی را قبل از آنکه پایان یابد، قطع کند.

ویژگی دوم: توجه به مستمندان و نیازمندان

سکانس‌های اخلاقی سبک زندگی رضوی تنها در عبودیت و بندگی حق تعالی خلاصه نمی‌شود، چرا که توجه به مستمندان و رفع نیازهای مادی آن‌ها به خوبی گویای ایفای نقش اجتماعی امام در قبال سایر انسان‌ها است. «ابراهیم بن عباس» درباره شاخص طلایی سبک زندگی رضوی اظهار می‌کند: «وَ مَا رَدَّ أَحَداً عَنْ حَاجَةٍ یَقْدِرُ عَلَیْهَا»؛ نیاز نیازمندان را برآورده می‌ساخت و هرگز حاجتمندی را که توان انجام حاجت او را داشت، رد نمی‌کرد.

ارزش و اهمیت انفاق به اندازه‌ای است که خداوند متعال در قرآن مجید در بیش از هشتاد آیه موضوع انفاق و لزوم دستگیری از نیازمندان و اهمیت و ارزش این شاخص قرآنی و اسلامی را مورد توجه قرار داده؛ تا آنجا که در اولین آیات قرآن، خدواند انفاق را از صفات بارز متقین بیان می کند: «وَمِمَّا رَزَقْنَاهُمْ یُنفِقُونَ»؛ (بقره/۳)و از تمام نعمت‌ها و مواهبى که به آنان روزى داده‌‏ایم، انفاق مى‌‏کنند. آری پرهیزکاران، انفاق کردن را کم شدن مال نمی‌دانند، بلکه غنیمت می‌شمارند، ولی کسانی که از معارف قرآن بهره‌ای ندارند و از سویی به دنیا علاقه‌مند هستند، انفاق کردن را غرامت و زیان می‌دانند.

ویژگی سوم: نهایت ادب، رعایت آداب اجتماعی

یکی دیگر از زیباترین ویژگی‌های سبک زندگی امام علی بن موسی الرضا (ع) را می‌توان دوری از آداب و رسوم‌های متکبرانه دانست. امام رضا (ع) هر چند در بالاترین موقعیت اجتماعی و دینی و سیاسی قرار داشتند. ولی با این وجود هیچ‌گاه رفتار متکبرانه و غیر اخلاقی از خود نشان ندادند. شاخص‌های اخلاقی‌ای که از حضرت بیان شده حکایت از نهایت تواضع و نشانگر دریایی از فضائل اخلاقی امام رضا(ع) است. «وَ لاَ مَدَّ رِجْلَهُ بَیْنَ یَدَیْ جَلِیسٍ لَهُ قَطُّ وَ لَا اتَّکَأَ بَیْنَ یَدَیْ جَلِیسٍ لَهُ قَطُّ وَ لَا رَأَیْتُهُ شَتَمَ أَحَداً مِنْ مَوَالِیهِ وَ مَمَالِیکِهِ قَطُّ وَ لَا رَأَیْتُهُ تَفَلَ قَطُّ وَ لَا رَأَیْتُهُ یُقَهْقِهُ فِی ضَحِکِهِ قَطُّ بَلْ کَانَ ضَحِکُهُ التَّبَسُّمَ»؛(۵) هرگز پای خود را نزد دیگران دراز نمی‌کرد و هرگز در حضور دیگران به چیزی تکیه نمی‌داد و هرگز ندیدم غلامان و خدمه خود را دشنام دهد و یا آب دهان بیندازد و ندیدم که در جمع با صدای بلند بخندد؛ بلکه خنده‌اش تبسم بود.

ویژگی چهارم: اوج تواضع و فروتنی

همنشینی با فقرا و همسفره شدن با ایشان و عدم کناره‌گیری از ایشان یکی دیگر از شاخصه‌های زندگی رضوی است که در زندگی امام رضا (ع) نمود ویژه داشته است، موضوعی که در روایت این چنین منعکس شده است: «وَ کانَ إذا خَلا وَ نَصَبَ مائِدَتَهُ أجلَسَ مَعَهُ عَلى مائِدَتِهِ مَمالیکَهُ وَ مَوالیهِ حَتَّى البَوّابَ السّائِسَ»؛ (۶) هرگاه سفره اش را پهن مى‌کرد غلامان و خدمتکاران خود و حتى دربان (و) مهتر اسبان را با خود سر سفره مى‌نشاند.

ویژگی پنجم: عبودیت و بندگی حق تعالی

در کنار اخلاق و تواضع و فروتنی و حسن معاشرت با دیگران هیچ‌گاه نباید ارتباط صحیح و اصولی با باری تعالی را فراموش کرد چراکه فلسفه خلقت، در گرو ارتباط با باری تعالی است. ارتباط ارزشمندی که همواره در زندگی اولیای الهی همچون امام هشتم چشم‌نوازی می‌کند. «وَ کَانَ ع قَلِیلَ النَّوْمِ بِاللَّیْلِ کَثِیرَ السَّهَرِ یُحْیِی أَکْثَرَ لَیَالِیهِ مِنْ أَوَّلِهَا إِلَى الصُّبْحِ وَ کَانَ کَثِیرَ الصِّیَامِ فَلَا یَفُوتُهُ صِیَامُ ثَلَاثَةِ أَیَّامٍ فِی الشَّهْرِ وَ یَقُولُ ذَلِکَ صَوْمُ الدَّهْرِ»؛(۷) شبها کم می‌خوابید و بسیار بیدار بود. بیشتر شب‌ها از ابتداى شب تا صبح شب زنده‌‏دار بود. خیلى روزه می‌گرفت و روزه‌ سه روز در ماه از او فوت نمی‌شد، می‌فرمود: این سه روز معادل روزه تمام عمر است.

پی نوشت:

۱ـ جواهر العقدین، ص۳۵۳.

۲ـ جامع کرامات الاولیاء، ج۲، ص۳۱۲.

۳ـ بحار الأنوار، ج‏۴۹، ص۹۰، ح۴.

۴ـ همان.

۵ـ همان.

۶ـ همان.

۷ـ همان.

منبع:فارس