عقیق:پژوهشگران اسلامی و محققان تاریخی بسیاری، تلاش کرده‌اند تا سبک زندگی و سیره پیغمبر اسلام صلی الله علیه و آله را از جنبه‌های گوناگون مورد بررسی قرار دهند. در بین همه آثاری که در خصوص زندگینامه آن حضرت تألیف و گردآوری شده، کتاب «سنن النبی» از شهرت و جایگاه ویژه‌ای برخوردار است؛ کتابی که علامه سید محمدحسین طباطبایی (ره) آن را به زبان عربی تألیف کرد و برای آنکه مردم فارسی‌زبان بتوانند از آن استفاده کنند، ترجمه آن را بر عهده یکی از شاگردان خود یعنی آیت‌الله فقهی سپرد تا احادیث و مطالب را مشهور و متقن در خصوص سیره و سبک زندگی رسول گرامی اسلام مورد استفاده ایرانی‌ها نیز قرار بگیرد.
برای آشنایی بیشتر با اهمیت این اثر ارزشمند و لزوم الگوگیری از سبک زندگی نبوی، مدتی قبل گفت‌وگویی با آیت‌الله هادی فقهی درباره کتاب سنن النبی صلی الله علیه و آله و جایگاه آن انجام دادیم . گفت‌وگویی که مدتی قبل از وفات آن مرحوم انجام شد و این بار به مناسبت ایام رحلت نبی مکرم اسلام صلی الله علیه و آله منتشر می‌شود.
آیت‌الله فقهی که یکی از معدود شاگردان علامه طباطبایی محسوب می‌شد که در زمان انجام این مصاحبه در قید حیات بود، درباره این اثر ارزشمند این طور توضیح داد: وقتی علامه طباطبایی (ره) این مجموعه را به من واگذار کرد تا آن را زبان فارسی ترجمه کنم، درمجموع 425 حدیث داشت که علامه آن‌ها را از بین روایت‌های مستند و حدیث‌های معتبر درباره سیره و روش زندگی رسول خدا صلی الله علیه و آله جمع‌آوری کرده بود. من هم در زمان ترجمه این اثر، علاوه بر مسئولیتی که علامه بر عهده‌ام گذاشته بود، منبع احادیث را هم به صورت دقیق استخراج کردم تا مخاطب کتاب بتواند در عین استفاده از احادیث، منابع آن‌ها را نیز پیدا کند. در عین حال متوجه شدم که تعداد زیادی از روایت‌ها و حدیث‌هایی درباره سبک زندگی نبوی وجود دارد که ظاهراً از قلم علامه افتاده بودند. این احادیث را هم گردآوری کردم که تعداد آن‌ها به 500 حدیث می‌رسید. به پیشنهاد علامه به دلیل زیاد بودن احادیث استخراج شده، حاشیه‌ای بر کتاب اضافه کردم و در انتهای هر باب، احادیثی را که خود پیدا کرده بودم به مجموع احادیث اضافه کردم. به این صورت کتاب سنن النبی تبدیل به مجموعه‌ای شد که همه احادیث معتبر و مستند در خصوص سبک زندگی رسول گرامی اسلام صلی الله علیه و آله را در خود دارد.
کتابی درباره سبک زندگی رسول خدا صلی الله علیه و آله
کتاب‌ها و مقاله‌های بسیاری درباره سبک زندگی پیغمبر اسلام صلی الله علیه و آله نوشته شده است. در این میان، کتاب «سنن النبی» از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است. دلیل این امر چیست؟
کتاب سنن النبی کتابی است که علامه محمدحسین طباطبایی رحمه‌الله علیه با شوق و اشتیاق زیاد به تألیف آن مشغول شد و احادیث معتبر را از میان منابع معتبر و مستند استخراج کرد. این احادیث شامل روش‌ها و اصولی است که رسول خدا صلی الله علیه و آله در زندگی خودشان رعایت می‌کردند؛ یعنی کارهایی که به طور مداوم بر آن تأکید داشته‌اند و در روایت‌ها و حدیث‌های معتبر و مستندی به آن اشاره شده است. این احادیث توسط علامه طباطبایی جمع‌آوری شد که حاصل آن همین کتاب سنن النبی شده است که امروزه در دسترس ما قرار دارد.
درواقع با مطالعه این کتاب می‌توانیم روش و سبک زندگی روزمره پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله را درک کنیم. اینکه آن حضرت چطور لباس می‌پوشیدند، چطور غذا می‌خوردند، چگونه راه می‌رفتند، چه زمانی صحبت می‌کردند و چه موقع سکوت می‌کردند و بسیاری از اصول به ظاهر ساده اما در حقیقت مهم و تعیین‌کننده شخصیت آن حضرت در این کتاب جمع‌آوری شده است. به همین دلیل می‌توانیم این اثر را به عنوان زندگینامه و سبک زندگی آن حضرت بنامیم که الگوی خوب و مناسبی برای تأسی به آن حضرت است. در این کتاب حتی اعمال مستحبی که آن حضرت انجام می‌دادند و در طول شبانه‌روز رعایت می‌کردند هم مطرح شده‌اند تا مخاطب به طور دقیقی با زندگی ایشان آشنا شود.
بیشتر بخوانید: معیارهای حضور در سپاه امام حسین(ع) چبست؟/ حرام‌خواری مانع از زندگی حسینی است
احادیث معتبری به نقل از نبی مکرم اسلام صلی الله علیه و آله وجود دارد که روش و منش زندگی صحیح را معرفی می‌کند. چه تفاوتی میان این دستورالعمل‌ها با اعمالی است که خود ایشان انجام می‌دادند؟ به هر حال می‌دانیم که ایشان اگر مردم را به کاری امر می‌کردند و یا از کاری بازمی‌داشتند، خودشان اولین کسی بودند که آن نکات را رعایت کرده و به کار می‌بستند.
این مطلب صحیح است، اما باید بدانیم اعمالی که پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله شخصاً آن را به عنوان یکی از کارهای روزمره و مداوم خود می‌دانستند از جایگاه بالاتری نسبت به سایر اعمال برخوردار است. چون گاهی ایشان فردی را به کاری تشویق می‌کردند و خودشان یک یا چند باری آن عمل را انجام می‌دادند، اما مشخص است که سیره ایشان و آنچه به آن تعلق‌خاطر داشتند از ارزش و جایگاه بالاتری برخوردار است. آنچه ما در کتاب سنن النبی می‌خوانیم، شامل همین اعمالی که رسول خدا صلی الله علیه و آله به آن تعلق‌خاطر داشته و می‌توان آن را جزء سنت و رسم مداوم زندگی ایشان دانست.
از طرف دیگر برخی از کارها و رفتارها وجود دارند که رسول خدا صلی الله علیه و آله به آن‌ها مداومت داشته‌اند و در تمام طول عمر شریف خود آن را انجام داده‌اند. منظور از «سنن النبی» در عنوان کتاب و مقصود علامه طباطبایی (ره) معنای دوم است. با این تعبیر، سنن النبی روشن‌کننده آن دسته از اعمالی است که آن حضرت انجام داده و در طول شبانه‌روز تکرار می‌کردند. اموری مثل استراحت کردن، کار کردن، راه رفتن، نحوه معاشرت با مردم، غذا خوردن و سایر امور جاری در زندگی.
کتاب‌ها و منابع دیگری هم وجود دارند که به این امور پرداخته‌اند. به عنوان مثال ما در کتاب حلیه المتقین که نوشته علامه مجلسی است، نیز بخشی از اصول سبک زندگی نبوی را مشاهده می‌کنیم. چه تفاوتی میان کتاب سنن النبی با کتاب‌هایی مانند حلیه المتقین وجود دارد؟
درست است که کتاب حلیه المتقین هم بخشی از سبک زندگی رسول گرامی اسلام را مطرح کرده، اما توجه داشته باشید که همه احادیث و روایات درباره سبک زندگی حضرت در این کتاب جمع‌آوری نشده است. این نکته همان تفاوت آشکار کتاب سنن النبی با سایر کتاب‌هایی از این گروه است. همه این منابع باارزش و دارای مطالب مفید و کاربردی هستند، اما با یکدیگر تفاوت‌های مهمی دارند. جامع بودن کتاب سنن النبی در زمینه پرداختن به سیره رسول خدا صلی الله علیه و آله، یکی از این تفاوت‌های مهم و نقاط تمایز است.
ضرورت الگوگیری از سیره نبی مکرم اسلام صلی الله علیه و آله
اشاره کردید که در کتاب سنن النبی به اموری مانند نحوه خوراک و پوشاک پیغمبر اسلام صلی الله علیه و آله پرداخته شده است. پرسش دیگری که در اینجا مطرح می‌شود آن است که چه ضرورتی دارد که حتی در کارهای روزمره خود اعم از راه رفتن و غذا خوردن سعی کنیم مانند رسول خدا صلی الله علیه و آله رفتار کنیم؟
در جواب این سؤال در وهله اول باید دقت داشته باشیم که آشنا شدن با سبک زندگی و سیره نبی مکرم اسلام لزوماً به مفهوم واجب شدن تمسک به آن حضرت نیست. بلکه در این مورد مستحب است و برای خود ما هم مفید است که مانند آن بزرگوار رفتار کنیم. چون هر عملی از پیغمبر خدا صلی الله علیه و آله به دلیل رسیدن به کمال بوده و مصداق کامل هر رفتاری را باید در روش زندگی آن حضرت پیدا کنیم.
اما باز هم این پرسش مطرح است که شیوه راه رفتن و غذا خوردن چه تأثیری در کمال ما دارد؟
همان طور که احکام و دستورات دینی در آیات قرآن کریم برای رسیدن به کمال است و خداوند متعال آن‌ها را برای تکامل انسان‌ها بیان فرموده است، سیره رسول خدا صلی الله علیه و آله که مصداق عینی و نمونه قابل مشاهده و قابل درک است، نیز مسیر رسیدن به کمال محسوب می‌شود. درواقع آنچه در قرآن کریم به عنوان دستورات دینی مطرح شده است، در زندگی نبی مکرم اسلام صلی الله علیه و آله عینیت پیدا کرده تا الگو گرفتن و عمل به دستورات دینی برای ما ساده‌تر و ملموس‌تر باشد.
با این وجود در تعدادی از آیات قرآن کریم می‌خوانیم که خداوند متعال به صراحت تأکید می‌فرماید که پیامبر برای شما انسان‌ها، نیکوترین اسوه و الگو است. مصداق این مطلب، آیه بیستم از سوره مبارکه احزاب است که خداوند در آن به صراحت، پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله را بهترین الگو و اسوه حسنه معرفی می‌فرماید.
در حدیثی نیز می‌خوانیم که از یکی از همسران رسول خدا صلی الله علیه و آله می‌پرسند اخلاق پیامبر در خانه چطور است؟ او پاسخ می‌دهد نبی مکرم اسلام مانند قرآن عمل می‌کند. نکته دیگر اینکه در حدیثی از امام زین‌العابدین علیه السلام مشخص می‌شود که می‌فرمایند: «تأدبوا به آداب الصالحین؛ آداب صالحین را یاد بگیرید.» می‌دانیم که صالح‌ترین بنده خدا، شخص رسول اکرم صلی الله علیه و آله هستند.
لزوم شباهت به بنده محض و کامل خدا
این آداب با آداب زندگی مردم عادی چه تفاوتی دارد؟
هر فردی نسبت به درکی که از توحید به دست آورده، زندگی خود را سروسامان می‌دهد. در عین حال درک توحیدی پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله با مردم عادی قابل قیاس نیست. به همین دلیل ایشان خودشان را بنده محض خدا کرده‌اند. خدا هم ایشان را به عنوان بنده خودش قبول کرده: «أشهد أن محمداً عبده و رسوله».
بنابراین رسول خدا صلی الله علیه و آله قبل از هر مقام و درجه‌ای، بنده خداست. حتی حضرت امیرالمؤمنین امام علی علیه السلام و دیگر ائمه اطهار علیهم السلام نیز به سنت نبی مکرم اسلام عمل می‌کردند. نقل است برای امام علی علیه السلام غذا آوردند و علاوه بر خورشت، عسل هم بر روی سفره گذاشتند. ایشان این کار را منع کرده و فرمودند: «سنت پیامبر بر این بوده که سر سفره یک خورشت باشد.»
باید توجه داشت که ایشان لذت‌های دنیوی را هدف قرار نمی‌دادند. این مطلب را شاید خیلی‌ها قبول نکنند اما می‌توان این گونه عمل کرد. به عنوان مثال نبی مکرم اسلام با مسافرت مخالف نبودند اما هدفشان هم لذت بردن نبود. شما هم می‌توانید به مسافرت بروید ولی هدفتان لذت بردن نباشد. اگرچه لذت بردن از مسافرت و هر عمل دیگر مانند غذا خوردن و ازدواج کردن خواه‌ناخواه در بطن کار وجود دارد اما نباید هدف تنها لذت بردن باشد.
آن حضرت در روایتی به ابوذر توصیه می‌کنند: «ای ابوذر! غذا را به نیت لذت‌هایش نخور». انسان هدف و نیتش از غذا خوردن باید کسب سلامت و بندگی خدا باشد. بندگی خدا مهم است. اگرچه غذا طعم و مزه دارد و خوردن آن ایجاد لذت می‌کند.
تأثیر نیت الهی در زندگی
با این تعبیر و توضیحات می‌توان نتیجه گرفت که تمام اعمال و رفتار رسول خدا صلی الله علیه و آله به نیت الهی انجام می‌شد.
همین طور است. دقیقاً به همین علت است که ما هم برای قرب الهی باید سعی کنیم اعمال و رفتار خود را حتی در غذا خوردن، راه رفتن و صحبت کردن به آن حضرت شبیه کنیم و از ایشان الگو بگیریم. همان طور که خداوند متعال در قرآن کریم می‌فرماید: «إنما الحیاه الدنیا لعب و لهو» به این معنا که بدانید و آگاه باشید که زندگى این دنیا لهو و لعبى بیشتر نیست.
این در حالی است که بسیاری از ما همین زندگی دنیایی را به عنوان هدف قرار داده‌ایم و فکر می‌کنیم باید همه کارها و اعمال ما برای خیر و صلاح و سعادت همین دنیا باشد و به طور کلی بندگی خدا و دنیای آخرت که محل اصلی زندگی ماست را از یاد برده‌ایم.
اما رسول خدا صلی الله علیه و آله زندگی این دنیا را وسیله و ابزاری برای رسیدن و ساختن سرای آخرت که جاودانگی و همیشگی است می‌داند و به همین علت است که حتی در کارهای روزمره خود هم به زندگی ابدی توجه دارد. بر همین اساس می‌توانیم درک کنیم مسیر بندگی خدا با پیروی از کامل‌ترین بنده خدا که رسول خدا صلی الله علیه و آله است، می‌گذرد و جز از طریق آن حضرت و ائمه اطهار علیهم السلام راهی برای رسیدن به خیر پایدار نداریم.
ماجرای تألیف کتاب سنن النبی
می‌دانیم که شما به عنوان یکی از شاگردان علامه محمدحسین طباطبایی (ره) اجازه داشته‌اید این کتاب را به زبان فارسی ترجمه کنید. این اتفاق چگونه افتاد؟
وقتی علامه طباطبایی (ره) این مجموعه را به من واگذار کرد تا آن را زبان فارسی ترجمه کنم، در مجموع 425 حدیث داشت که علامه آن‌ها را از بین روایت‌های مستند و حدیث‌های معتبر درباره سیره و روش زندگی رسول خدا صلی الله علیه و آله جمع‌آوری کرده بود. من هم در زمان ترجمه این اثر، علاوه بر مسئولیتی که علامه بر عهده‌ام گذاشته بود، منبع احادیث را هم به صورت دقیق استخراج کردم تا مخاطب کتاب بتواند در عین استفاده از احادیث، منابع آن‌ها را نیز پیدا کند.
اما کتاب سنن النبی در حال حاضر بیشتر از این تعداد حدیث دارد!
درست است. من در زمان ترجمه احادیثی که علامه طباطبایی گردآوری کرده بود، متوجه شدم که تعداد زیادی از روایت‌ها و حدیث‌هایی درباره سبک زندگی نبوی وجود دارد که ظاهراً از قلم علامه افتاده بودند. این احادیث را هم گردآوری کردم و آن‌ها در بخش جداگانه‌ای قرار می‌دادم. یک روز که به دیدار علامه رفتم، ماجرا را برای ایشان توضیح دادم. پیشنهاد علامه این بود که به شیوه علما و نویسندگان، بخشی به اسم نوادر در انتهای کتاب ایجاد کنم و حدیث‌هایی که جمع کرده‌ام در آنجا گردآوری کرده و به کتاب اضافه کنم.
این پژوهش چند سال زمان برد، یعنی از سال 1343 تا سال 1348 مشغول این کار بودم. به دستور علامه این کار را ادامه دادم؛ اما به مرور تعداد احادیث زیاد می‌شد تا جایی در پایان کار ترجمه متوجه شدم که حدود 500 حدیث مستند به دست آمده است. از آنجایی که تعداد احادیث زیاد بود، به سفارش علامه حاشیه‌ای بر کتاب اضافه کردم و در انتهای هر باب، احادیثی را که خود پیدا کرده بودم به مجموع احادیث اضافه کردم. به این صورت کتاب سنن النبی تبدیل به مجموعه‌ای شد که همه احادیث معتبر و مستند در خصوص سبک زندگی رسول گرامی اسلام صلی الله علیه و آله را در خود دارد.
منبع:تسنیم