عقیق:امیرحسین کسائی: شعر در مداحی به عنوان محتوا قلمداد می‌شود و مهم‌ترین بخش آن به حساب می‌آید که نشان‌دهنده بار مطالعاتی یک مداح و شاعر اهل بیت (ع) است. عمده مشکلات و معضلات موجود در مداحی نیز ناشی از شعر ضعیف و بی‌محتوا و البته گاهی نیز سبک‌های نامتعارف و زننده است. این روزها شاعران و سبک‌سازان مداحان معروف را جمعیت جوان و حتی دهه هفتادی کشور تشکیل می‌دهند که برای حرکت این قشر روی ریل صحیح نیازمند نظارت نهادها و بزرگترهای این عرصه هستیم. برای بررسی روند نظارت و حمایت بزرگ‌ترها و پیشکسوتان عرصه مداحی، گفت‌وگویی با جواد حیدری، مدیرعامل مجمع شاعران اهل بیت (ع) و یکی از شعرای حاج منصور ارضی مداح مطرح کشور داشته‌ایم که در ادامه می‌خوانید:
شعر هیأت، عوام فهم و خواص‌پسند است
شعر آئینی با شعر هیأت دارای چه نسبت‌ها و تفاوت‌هایی است؟
مقام معظم رهبری در دیدار اساتید و شاعران در گذشته فرموده بودند، واژه آئینی برای شعر کامل نیست و می‌توان این نوع شعر را ولایی، انقلابی، مذهبی و ... نامید، اما اگر شعر آئینی را با همین معنای امروزی در نظر بگیریم، یکی از شاخه‌هایش شعر هیأت است. مهم‌ترین مولفه و ویژگی شعر هیأت، کاربردی‌بودن آن است، یعنی بسیار راحت با مردمی که در هیأت به عنوان مستمع نامیده می‌شوند، ارتباط برقرار می‌کند. این شعر برخلاف آنچه در اذهان مطرح است، بسیار تخصصی است. گاهی افرادی که به اشعار هیأت ایراد وارد می‌کنند، قادر به سرودن این نوع شعر نیستند. سرودن شعر هیأت بسیار سخت است و ضروری است توجه بسیاری روی اندیشه و محتوا در آن صورت گیرد.
برخی از مراجع همچون آیت‌الله فاضل لنکرانی، تأکید بسیاری بر روایی بودن اشعار هیأت داشتند؛ به این معنا که این اشعار باید محتوای غنی داشته باشد. بر همین اساس شعر هیأت به روایات، تاریخ و مستندات توجه و تکیه بسیاری دارد. بنابراین کاملاً متفاوت با اشعار دیگر است و به راحتی تمیز داده می‌شود.
برخی از اشعار تنها قالب زیبا، قافیه، ردیف و روحیه شاعرانگی دارند و یا از موسیقی خوبی برخوردار هستند و اندیشه، محتوا و مضامین مورد نظر در دستگاه اهل بیت (ع) کمتر در آن‌ها مطرح است، اما شعر هیأت کاملا متفاوت است و پر از محتوای روایی در حوزه مداحی و در حوزه مرثیه است که همگی برگرفته از روایات، تاریخ و مقاتل هستند. به تعبیر اساتید، شعر هیأت، عوام‌فهم و خواص‌پسند است.
امروز رودخانه‌ای از شعر هیأت در کشور جاری شده است
همانطور که اشاره داشتید، سرودن شعر هیأت کاری تخصصی است. در گذشته شاهد بودیم مداحان برجسته به شاعران صله می‌دادند و شعر می‌گرفتند. رابطه امروز شاعران با مداحان چگونه است؟
صله‌دادن به شاعران از قدیم رسم بوده است. مرحوم علامه امینی در الغدیر ذکر کرده است که اهل بیت (ع) آن‌قدر به شاعران رسیدگی می‌کردند تا این افراد تنها به شعر گفتن توجه کنند و مشغله فکری برای گذران معیشت نداشته باشند.
یک نوع شعر هیأت، شعر سفارشی است که مداح، ذاکر و یا روضه‌خوان در یک مناسبت و زمان، براساس نیاز خود، در گذشته سفارش می‌دادند اما بعد از انقلاب اسلامی، با گسترش شاعران خودجوش، انقلابی و به نوعی بسیجی و بدون چشم‌داشت، شعر در دسترس زیاد شد. این نسل از مرحوم آرام، مرحوم حاج نادعلی کربلایی، مرحوم حاج اسماعیل طالع و ... آغاز شد که بدون چشم‌داشت شعر می‌گفتند و هرکس مراجعه می‌کرد، شعر به او می‌دادند، اما این رسم هم وجود داشت که افرادی مخصوص یک مداح شعر می‌گفتند.
الحمدلله بعد از انقلاب اسلامی و به‌ویژه بعد از دوران دفاع مقدس، گسترش شعر هیأت اتفاق افتاد و جوانان با الگو گرفتن از بزرگترهای خود در این عرصه وارد شدند. به قول محمود ژولیده اگر شعر در گذشته قطره‌چکانی بود، امروز رودخانه‌ای از شعر را شاهد هستیم.
شاعران امروز، بدون چشم‌داشت و توقع، شعرهای خود را در اختیار مداحان قرار می‌دهند. آن‌ها چه زمانی که کتاب مرسوم بود، از این طریق و چه امروز که فضای مجازی مطرح شده است، شعرهای خود را به دست مداحان می‌رسانند.
هر شاعر و مداحی معدن و مخزنی خاص دارد
با توجه به ارتباطی که با حاج منصور ارضی دارید، او برای انتخاب شعر روضه و مداحی خود چه دقت‌هایی دارد و به چه طریقی شعر مورد نیاز خود را تأمین می‌کند؟
یکی از ویژگی‌های حاج منصور ارضی، شاعرپرور و مضمون‌پرور بودن اوست. حاج منصور جلساتی را از ۳۰ سال پیش با شاعران خود برگزار می‌کند و هیچ‌گاه رسم ندارد شعر فردی را که نمی‌شناسد، بخواند. او در جلسات همواره به شعرا می‌گوید برای تمام مناسبت‌ها شعر بگویند. در قدیم رسم نبود مداح برای هر مناسبت، شعر تازه بخواند به طور مثال یک شعر برای ولادت امام علی (ع) داشتند و آن را هرسال می‌خواندند، اما حاج منصور این سد را شکست و علی‌رغم آن‌که این کار پشتوانه، لازم داشت اما آن را اجرایی کرد.
گاهی می‌شود شعر به حاج منصور می‌دهیم و او شعر را بر‌می‌گرداند و می‌گوید این را می‌توانی بالاتر بگویی. گاهی او به هر ۸ نفر شاعری که در جلسات بودند، مانند محمود ژولیده، سید محمد میرهاشمی، سید رضا جعفری، احسان محسنی‌فر، عباس تمرتاش و ... می‌گفت روی یک موضوع همگی شعر بگویید و بعد از سرایش، شعرها را نشان می‌داد و می‌گفت هرکدام شعر را به گونه‌ای متفاوت و خاص گفته‌اید.
مرحوم آرام می‌گفت: به شاعران و مداحان بگویید امام حسین (ع) یک معدن و مخزن خاص برای هرکدام از شما کنار گذاشته است، سر معدن و مخزن خودتان بروید. یعنی هرفردی باید کار خود را انجام دهد و حاج منصور می‌گوید شعری را بگویید که تاکنون کسی نگفته است و همواره در مداحی‌های خود نیز کشف‌ها و استحساناتی داشته است که به قول دیگران در مداحی‌های دیگر نیست.
از قدیم حاج منصور، قبل از مناسبت‌ها جلسه با شاعران برگزار می‌کند و به شاعران می‌گوید در این مناسبت در شعر خود چه مضامینی را مطرح کنند و یا منبعی مانند مکیال المکارم را معرفی می‌کرد تا شاعر برای سرودن شعر مورد استفاده قرار دهد. یک جلسه نیز بعد از مراسم برگزار می‌کند و به افراد می‌گوید، هر کدام چه شعری را گفته بودند. اگر شاعری خط قرمزها را رعایت کرده باشد، حتماً شعرش را می‌خواند و ممکن است بعد از آن بگوید، می‌توانستی بالاتر بگویی و اگر آن را اصلاح کنی، دوباره می‌خوانم. امروز نیز این رسم همچنان ادامه دارد و قبل و بعد از مناسبت‌ها، جلساتی با حضور ۱۵ تا ۲۰ نفر از شاعران برگزار می‌کند. البته گاهی نیز شاعران از شهرستان شعر ارسال می‌کنند که افراد مورد وثوق بررسی می‌کنند و اگر اصلاح نیاز باشد به شاعر گفته می‌شد و در صورت تائید نهایی توسط او خوانده می‌شود؛ یعنی در برای شاعران دیگر بسته نیست.
شاعران جوان امروز در حوزه شعر هیأت بسیار زیاد شده‌اند. در گذشته شاعران جوان با حضور در انجمن‌های ادبی از محضر اساتید استفاده می‌کردند و برای سرودن شعر تجربه کسب می‌کردند اما امروز این ارتباطات کمتر شده است. راه ارتباطی این جوانان با بزرگترهای این عرصه چگونه است؟
امروز این ارتباطات کمتر نشده است؛ بلکه سروصدایش کمتر شده است. در قدیم اگر دو انجمن بود، بسیار سروصدا داشتند، اما امروز انجمن‌ها سروصدایی ندارند. در مجمع شاعران اهل بیت (ع)، شهرستان ادب و ... چند انجمن فعال است و یا در تهران انجمن شعر ولایی و انجمن شعر مذهبی فعالیت می‌کنند.
البته برخی از شاعران جوان قبل از آن که اثر خود را به دست مداحان برسانند، به بنده و یا دیگر اساتید و بزرگان می‌دهند و به نوعی بعد از تائید یک بزرگتر، آن را به دست مداح می‌رسانند. البته این روش همه شاعران نیست. همانطور که در گذشته نیز همه شاعران جوان، در انجمن‌ها شرکت نمی‌کردند. به تعبیر استاد مجاهدی به هزار سال قبل هم که برگردیم، تمام اشعار آئینی و مذهبی دارای ایراد و اشکال بوده است، اما این حس و روش در میان شاعران جوان وجود دارد که اشعار خود را به تائید بزرگ‌ترها برسانند. حتی شاعران شهرستانی نیز این روش را انجام می‌دهند. گاهی ممکن است یک نکته به این شاعر جوان گفته شود و او بسیار خوشحال شود که شعرش چقدر رشد داشته است.
ارتباط بزرگترهای حوزه شعر با شاعران جوان‌تر شاید همانند انجمن‌های ادبی گذشته نباشد، اما در قالب مجمع شاعران اهل بیت (ع) و شهرستان ادب انجمن‌هایی ماهانه و هفتگی برگزار می‌شود و حتی گاهی به‌صورت گعده‌های دوستانه به تعبیر مقام معظم رهبری پاتوق‌های رفاقتی، این ارتباط وجود دارد. الحمدلله روحیه نقد اشعار مذهبی در کشور وجود دارد و این برخلاف گذشته است که برخی شاعران هیأتی معتقد بودند به این دلیل که شعرش خوانده می‌شود، دیگر جای نقد ندارد اما امروزه این روحیه وجود دارد که افراد حتی شعر خود را بعد از خوانده شدن توسط مداح هم در معرض نقد قرار می‌دهند و اگر نکته‌ای باشد، اصلاح می‌کنند.
آیا مجمع شاعران اهل بیت (ع)، اشعار خوانده شده مداحان را رصد می‌کند؟
رصد و نظارت به معنی دستگاه‌های نظارتی وجود ندارد، بلکه عملکرد این نهادها مکمل و کمک‌کننده است. به‌طورمثال به شاعران در حوزه مقتل، منابع و کتاب معرفی و کلاس برگزار می‌کند. مقام معظم رهبری می‌فرمایند بهترین منابع شعر آئینی صحیفه سجادیه، ادعیه و یا مرثیه ماثوره است، لذا ما کلاس در این زمینه‌ها برگزار می‌کنیم و فرد حاضر در این کلاس‌ها تا انتهای کار روش مضمون‌یابی را از احادیث و روایات انجام می‌دهد.
مجمع، نظارتی ندارد؛ بلکه در صورت نیاز افراد، به طور مثال روی انتشار کتاب آن‌ها نظارت محتوایی می‌کند. البته باید گفت حس نقدپذیری برای رسیدن به پله‌های بالاتر در میان شاعران جوان امروزه وجود دارد.
امروزه بسیاری از شاعران و سبک‌سازان مداحان معروف کشور دهه هفتادی‌ها و جوانان هستند. این تغییر نسل را چطور ارزیابی می‌کنید؟
در هر جای انقلاب، زمانی که کار دست جوانان بوده است، بهتر پیش رفته است. البته جوانانی که به بزرگ‌ترها و پیشکسوتان خود پشت نکرده‌اند و نوآوری را بر مبنای اصولی که از متقدمین فرا گرفته‌اند، پیش برده‌اند.
قبل از دیدار شاعران آئینی، خدمت مقام معظم رهبری رسیدیم و معظم له فرمودند: نوحه وضع بسامانی ندارد. از آن زمان در مجمع شاعران اهل بیت (ع) در این حوزه به فکر افتادیم تا ضعف‌ها جبران شود. به همین منظور جلساتی با عنوان «آهنگ اشک» و کنگره‌هایی با عنوان «جامه‌دران» برگزار کردیم که در «آهنگ اشک» جلسات آموزش نوحه و سبک‌سازی برگزار شد. در آن دوره جوانان مستعدی حضور پیدا کردند؛ به طوری که امروز شاهدیم اکثر سبک‌های معروف امروز کشور متعلق به دهه هفتادی‌هاست. در کنگره «جامه‌دران» نیز از سراسر کشور سبک‌سازان، نوحه می‌فرستادند و برگزیده‌ها مورد تقدیر قرار می‌گرفتند. عمدتاً نیز این کنگره با اردوی آموزشی برای شرکت‌کنندگان در کنار حرم مطهر رضوی پایان می‌یافت.
لبیک سبک‌سازان به مطالبه مقام معظم رهبری که فرمودند خودتان سبک بسازید و از سبک‌های دیگران و غیرمناسب برای دستگاه امام حسین (ع) استفاده نکنید، توسط جوانان بسیار خوب عملی شده است. البته جا دارد که هم سبک‌ها و هم محتوای این حوزه قوی‌تر و غنی‌تر شود.
چه پیشنهادی برای یک جوان مستعد و دارای ذوق شعری دارید که می‌خواهد وارد حوزه شعر هیأت شود؟
حتماً کنار یک بزرگتر در این عرصه کار خود را آغاز کند و در گام دوم، اگر جلسه مفیدی در این حوزه یافت شرکت کند. هم‌اکنون جلسه شعر فرات سیدمهدی حسینی، بسیار خوب و غنی در حال برگزاری است که یک هفته در میان برگزار می‌شود و حدود ۱۵۰ جلسه در این چندسال برگزار کرده است. محصول آن نیز بسیاری از شاعران و سبک‌سازان بنام کشور است. ضروری است یک تازه‌کار این حوزه، حتماً در جلسه‌ای شعر بشنود و نقد شعر شود.
در قدیم می‌گفتند اگر بنا داری شاعر خوبی شوی، باید ۲۰۰ هزار بیت شعر حفظ باشید. لذا در این زمینه نیز سه کتاب به آن‌ها معرفی می‌شود: اولی «تار و پود» استاد سیدمهدی موسوی که به بیان فرم و محتویات شعر می‌پردازد، دیگری کتاب «عقیق شکسته» از همین مؤلف که ۱۰۰ غزل را نقد کرده است تا از این طریق، جوانان بتوانند با نقد شعر هم آشنا شوند. سومین کتاب نیز «چله شعر» استاد مرتضی امیری اسفندقه است که یک سال و نیم جلسات نقد شعر وی در قالب ۴۰ جلسه جمع‌بندی شده است. توصیه می‌شود شاعران جوان برای ابتدای کار شعر هیأت مطالعه کنند. البته این کتب کافی نیست و افراد هرچه بتوانند باید کتاب مانند آثار شیخ عباس قمی، آثار مرحوم سید عبدالرزاق موسوی مقرم را مطالعه کنند. یکی از دلایل اینکه استاد سازگار این میزان روی شعر مسلط است و اشعار گوناگونی داشته است، تسلط او بر محتواست. استاد سازگار تسلط بسیاری بر منتهی الآمال، خصایص الحسینیه و ... دارد و حتی آنان را تدریس می‌کند. شاعران جوان باید درگیر شعر باشند؛ زیرا یک پایه شعر، تخیل است.
منبع:فارس