عقیق:مریم سادات آجودانی: دوم مهرماه سال ۱۳۹۴ هم‌زمان با عید قربان که زائران خانه خدا به سمت منا حرکت می‌کنند تا پس از سنگ زدن به شیطان، قربانی خود را تقدیم درگاه الهی کنند و قبولی در این مسیر را جشن بگیرند، در مسیر منا محشری به پا و اسماعیل‌ها تشنه قربانی می‌شوند. در آن زمان عید مسلمانان جهان به عزا تبدیل و نه تنها خانواده حجاج بیت‌الله الحرام بلکه دل تمام مسلمانان به ویژه مردم ایران از این فاجعه داغدار می‌شود.
در این روز باشکوه و عید بزرگ مسلمانان، هزاران زائر خانه خدا به دلیل بی‌کفایتی شجره ملعونه آل سعود با بدترین شکل به شهادت رسیدند و اکنون با گذشت ۴ سال از این فاجعه، بانیان آن سرپوشی بر بی‌کفایتی‌شان گذاشته و همچنان خود را در شکل‌گیری این فاجعه دردناک مقصر نمی‌دانند و حاضر به پاسخگویی به اذهان عمومی جهان نیستند.
مسؤولان برگزاری حج و وزارت امور خارجه نیز که به عنوان متولیان پیگیری فاجعه منا و حقوق خانواده‌های شهدای منا به شمار می‌روند نیز در این چند سال پیگیر اقداماتی در این زمینه هستند، اما به گفته خانواده‌های شهدای این فاجعه، تاکنون هیچ نتیجه مثبتی حاصل نشده و تنها یک پاسخ از سوی مسؤولان شنیده‌اند. در حالی که مقام معظم رهبری در همان سال ۱۳۹۴ فرمودند که فاجعه منا نباید فراموش شود.
در ادامه گفت‌وگوی فارس با خانواده شهدای منا درباره پیگیری احقاق حقوق شهدای منا در این مدت را می‌خوانیم؛
۴ سال از فاجعه منا می‌گذرد، آخرین اقدامات برای پیگیری حقوق خانواده شهدای منا چگونه بوده است؟
قاسمی فرزند شهید منا: در این چهار سال با وجود پیگیری‌های مختلفی که داشتیم، حتی برگزاری جلسات مختلف در همان سال‌های اول فاجعه منا، هیچ نتیجه‌ای حاصل نشده است و به نظر می‌رسد که مسؤولان برای رسیدن به نتیجه تلاشی نمی‌کنند، بلکه درصدد هستند تا این فاجعه به فراموشی سپرده شود و خانواده‌ها نیز این موضوع را پیگیری نکنند. بنابراین باید بگویم که آخرین اقدامات هم همان اولین اقدامات در پیگیری فاجعه منا است.
اخوان فرزند شهید منا: از سال ۱۳۹۴ که فاجعه منا رخ داد اولین فرد پیگیر، رهبر معظم انقلاب اسلامی بودند که پس از سخنرانی با اقتدار موجب شدند که آل سعود از موضع خود کوتاه بیاید و پیکر شهدا را به ایران بازگرداند. در این چهار سال اخیر هم باید بگویم که غیر از مقام معظم رهبری، هیچ مسؤولی آن‌طور که شایسته آن عزیزان است، به فکر شهدا منا نبوده و نیست. متأسفانه مسؤولان دولتی هیچ‍گونه دغدغه‌ای برای پیگیری دلیل رخ دادن فاجعه منا و حقوق این خانواده‌ها ندارند. ما چند جلسه برگزار کردیم اما هیچ کدام از این جلسات نتایج قابل عرضهای نداشته است و حتی می‌توانم بگویم اگر فرمایشات رهبر معظم انقلاب نبود، مشخص نبود چه بر سر پیکر شهدای ما می‌آمد.
شمسایی همسر شهید علی محمد خادمی زاده: پیکر همسر من بعد از ۴ ماه شناسایی و به کشور بازگشت. وقتی خبر شهادت حجاج در روز عید قربان منعکس شد و پس از آن فرمایشات مقام معظم رهبری و نوع برخورد عربستان با مسؤولان ایرانی را دیدیم، گمان می‌کردیم که مسؤولان با قوت پیگیر این فاجعه و روشن شدن دلایل آن باشند، اما متأسفانه در کمال ناباوری این اتفاق نیفتاد و دولتی‌ها هم با بهانههای مختلف از پیگیری این فاجعه شانه خالی کردند و حتی وقتی خانواده‌ها پیگیر می‌شوند، طوری رفتار می‌کنند که انگار ما خواسته ناحق و زیادی از آن‌ها داریم.
زهرا شعبانی همسر شهید سیدحمیدرضا حسینی: ما از سال ۱۳۹۴ تاکنون همان حرف‌هایی را از مسؤولان می‌شنویم که سال ۱۳۹۴ گفته‌اند. یعنی هیچ صحبت جدید و نتیجه خاصی از آن موقع تاکنون حاصل نشده است و البته ما نیز چنان امیدی به مسؤولان دولتی برای پیگیری این فاجعه دردناک نداریم. متأسفانه همانطور که آقای قاسمی گفتند متولیان پیگیری حقوق شهدای منا توقع دارند که ما این فاجعه را فراموش کرده و پیگیری هم نکنیم. این بی‌مهری‌ها از سوی مسؤولان کشورمان واقعا جای تأمل دارد.
امیدواریم قوه قضاییه برای پیگیری خون شهدای منا وارد عمل شود
خانواده شهدای منا سال گذشته با وزیر امور خارجه جلسه‌ای داشتند، نتایج این جلسه چطور بود؟
اخوان: وقتی با متولیان وزارت امور خارجه صحبت می‌کنیم، آن‌ها تنها یک پاسخ دارند و آن هم این است که چون روابط سیاسی ایران و عربستان قطع است، امکان مداخله و پیگیری وجود ندارد و در حال حاضر کاری از دست ما برنمی‌آید. بنابراین در حوزه پیگیری و رسیدن به نتایج در وزارت امور خارجه کشورمان اتفاقی نیفتاده است. اکنون که آقای رئیسی به عنوان رئیس قوه قضائیه فعالیت می‌کنند، ما امیدوار هستیم که وی که در جریان این پرونده بودند، وارد عمل شوند و پیگیر خواسته‌های خانواده شهدای منا باشند.
شمسایی: من در آن جلسه حضور نداشتم. اما وقتی دولت از روز اول موضوع فاجعه منا را پیگیری نکرده است، نمی‌توانیم حالا انتظار داشته باشیم نتیجه‌ای حاصل شود. در حالی که دولت مدعی توانمندی سیاست خارجه بود، اما حتی از یک شکایت ساده هم دریغ کرد. برای همه ما سؤال است که چرا اینچنین عمل می‌کنند و حتی گلایه به سازمان حج و زیارت هم بی‌فایده است.
شعبانی: در جلسه با وزیر امور خارجه هم اتفاقی نیفتاد و پیشرفتی هم در زمینه پیگیری شهدای منا حاصل نشد. حتی آقای قاضی عسکر هم در زمان تصدی فعالیت دلیل شکایت نکردن را وضعیت مالی مطرح کرده بود و در مواقعی هم توپ را در میدان وزیر امور خارجه می‌انداخت و وزیر امور خارجه هم معتقد بود به خاطر تفاهم‌نامه‌ها و قبول مسؤولیت ایران نمی‌توانیم به صورت حقوقی پیگیری کنیم و رابطه سیاسی با عربستان هم نداریم. حتی یک بار هم از متولیان وزارت امور خارجه شنیدم که می‌گفتند ما عزمی برای پیگیری فاجعه منا نداریم. با این اوصاف به نظر شما می‌خواهد پرونده فاجعه منا به کجا برسد؟ در مجموع هیچ کدام از دستگاه‌ها و نهادها و حتی مسؤولان پیگیر موضوع فاجعه منا نیستند و جز حضرت آقا کسی دغدغه‌ای در این زمینه ندارد. رئیس جمهوری دوم مهرماه هر سال در نیویورک سخنرانی می‌کند، اما نه تنها همان سال ۱۳۹۴ بلکه سال‌های بعد هم در سالگرد این فاجعه حتی جمله‌ای در زمینه فاجعه منا به زبان نیاورد؛ در حالی که می‌توانست در یک اجتماع بین‌المللی این موضوع را مطرح کند.
حتی یک کار فرهنگی برای زنده نگه داشتن یاد شهدای منا انجام نشد
جلسه با رئیس سازمان حج و زیارت چطور؟ وعده‌هایی که در این جلسه مطرح شد تاکنون محقق شده است؟
قاسمی: جلسه با ریاست سازمان حج و زیارت هم به درخواست خود خانواده‌ها برگزار شد؛ در حالی که ما انتظار داشتیم رئیس جدید سازمان حج و زیارت پس از قبول مسؤولیت خودش پیشنهاد برگزاری جلسه‌ای بدهد که این امر اتفاق نیفتاد. در هر صورت در این جلسه مواردی مطرح شد. متأسفانه سازمان حج و زیارت بر خلاف نظر صریح رهبر معظم انقلاب برای زنده نگه داشتن یاد شهدای منا و پیگیری حقوق آن‌ها، سعی دارد این موضوع را به فراموشی بسپارد. در این چند سال سازمان حج و زیارت و حتی دیگر نهادها حتی یک کار فرهنگی ماندگار برای زنده نگه داشتن یاد و خاطره شهدا منا انجام نداده است و به نظر می‌رسد سیاست مسؤولان دولتی فراموش شدن فاجعه منا است. ما در جلسات مختلف چند بار خواستار تشکیل کمیته حقیقت‌یاب شدیم؛ امری که رهبر معظم انقلاب همان اوایل به آن اشاره فرمودند، اما اکنون پس از چهار سال خبری از تشکیل این کمیته نیست و دغدغه‌ای هم برای پیگیری این موضوع وجود ندارد. زمانی هم که بحث پیگیری شهدای منا پیش می‌آید، مسؤولان بحث غرامت را پیش می‌کشند، در حالی که خبری از آن هم نیست و ما باید به مردم پاسخگو هم باشیم که غرامتی دریافت نکرده‌ایم.
شعبانی: ما ۴ سال است که به مجلس و سازمان حج و زیارت و شورای شهر درخواست دادیم یک روز را به نام شهدای منا نامگذاری کنند یا یک خیابان را به نام آن‌ها بگذارند، اما حتی این موضوع هم تحقق پیدا نکرده است. دیگر امیدی به مسؤولان نداریم.
در اولین و آخرین جلسه‌ای که با آقای رشیدیان داشتیم آن هم با اصرار خانواده شهدا، رئیس سازمان حج و زیارت برای پیگیری حقوق شهدای منا و حتی برخی خواسته‌های ما قول مساعد دادند، اما اکنون که به عمل رسیده هم کدام از وعده‌های مسؤولان عملیاتی نشده است. یکی از خواسته‌های ما برگزاری بزرگداشت برای خانواده شهدای منا در سالگرد این فاجعه یعنی دوم مهرماه بود که تاکنون خبری از این مراسم نیست و حتی یکی از خانواده‌ها با مسؤولان سازمان حج و زیارت در این زمینه صحبت کردند که آن‌ها گفته‌اند ما وظیفه‌ای در این زمینه نداریم و خود خانواده‌ها باید این مراسم را بگیرند. واقعا برخی از رفتارهای مسؤولان نه تنها باعث دلگرمی خانواده شهدا نیست، بلکه داغی بیشتر بر دل آن‌ها می‌گذارد. چه انتظاری برای برگزاری سالگرد و بزرگداشت برای شهدای منا داریم وقتی این موضوعات را پیگیری و عملیاتی نمی‌کنند؟
اخوان: ما پیگیر دلایل فاجعه منا هستیم، اما در عمل مسؤولان طوری دیگر برخورد می‌کنند و هیچ دغدغه‌ای برای پیگیری فاجعه منا ندارند. رهبر معظم انقلاب صراحتا شهریور سال ۱۳۹۵ مسؤولان بعثه، حج و زیارت و وزارت امور خارجه را موظف به پیگیری فاجعه منا کردند، یعنی پیگیری این فاجعه برای آن‌ها یک تکلیف قانونی است؛ اما متأسفانه هیچ کدام از دستگاه‌ها و نهادها مسؤولتی را قبول نمی‌کنند و به نوعی این فاجعه در یک چرخه معیوب گرفتار شده، برای همین هم تاکنون جلسات مختلف با نهادها و ارگان‌ها و حتی اشخاص نتیجه‌ای نداشته است.
برقراری عمره مفرده باید منوط به تعیین تکلیف شهدای منا باشد
در زمان برپایی حج تمتع امسال، در جلساتی که متولیان حج و زیارت و بعثه مقام معظم رهبری با وزارت حج عربستان داشت، اشتیاق عربستان برای حضور زائران ایرانی در عمره مفرده مطرح شد و مسؤولان حج کشورمان نیز از برقراری عمره مفرده در صورت موافقت عربستان با شرایط ایران خبر دادند. نظر شما در این رابطه یا حتی برقراری رابطه سیاسی با عربستان چیست؟
اخوان: مسؤولان امسال هم به دنبال تجدید رابطه با عربستان هستند. این امر در حالی است که هنوز پرونده شهدای منا باز و تعیین تکلیف نشده است. از طرفی هم در دادگاه‌های اخیری که برای شهدای جرثقیل و منا تشکیل شده است، متأسفانه عربستان شرکت و پیمانکار حادثه جرثقیل را تبرئه کرد و دلیل این حادثه را نیز وضعیت آب و هوایی مکه مکرمه اعلام کرده است. حتی وقتی درباره فاجعه منا هم دادگاهی تشکیل شد، عربستان علت آن را قضا و قدر الهی عنوان کرد. این امر به معنای آن است که نه تنها حکومت عربستان بلکه حتی پیمانکار در حادثه جرثقیل هم که به طور حتم خطاکار بوده است، تبرئه شده و عربستان حاضر به پاسخگویی و تشکیل کمیته حقیقت‌یاب نیست.
در کنار این‌ها برخی از نگاه‌های سیاسی به دنبال فضای مذاکره برای روشن شدن موضوع هستند، اما چطور می‌خواهند با یک رژیم عقب مانده که خطای خود را هم نمی‌پذیرد، وارد مذاکره شد؟ به نظر ما این مشکل با مذاکره حل نمی‌شود و چشم انداز مثبتی هم در این باره پیش‌بینی نمی‌کنیم.
در صحبت‌های اخیر مسؤولان از برقراری عمره مفرده هم صحبت شده است؛ در حالی که ما توقع داشتیم در مذاکرات با عربستان، برقراری حج تمتع یا حتی عمره مفرده منوط به تعیین تکلیف شهدای مسجدالحرام و منا باشد. تا زمانی که این موضوعات روشن نشده است، نباید به دنبال ایجاد رابطه یا حتی بهبود آن با عربستان رفت؛ بلکه باید از روش‌های بین‌المللی استفاده شود تا عربستان به اشتباهات خود اعتراف کرده و درصدد جبران آن برآید، نه اینکه حتی پیمانکار خاطی را نیز تبرئه کند.
حج تمتع واجب است و نباید آن را ترک کرد، اما درباره عمره مفرده موضوع متفاوت است و می‌توان عمره مفرده را با توجه به شرایط کنونی و وضعیت عربستان در منطقه برگزار نکرد. اصلا چه تضمینی وجود دارد که انبوهی از زائران را به عمره مفرده اعزام کنیم و آن‌ها به سلامت به کشور بازگردند؟ اگر مشکلی برای آن‌ها ایجاد شود با توجه به نداشتن ارتباط سیاسی با عربستان چه کسی پاسخگو است و می‌تواند پیگیری کند؟ امیدواریم که مسؤولان با چشمان باز تصمیم بگیرند و اجازه ندهند خون شهدای منا پایمال شود.
شعبانی: نه تنها فاجعه منا و حادثه مسجدالحرام، بلکه اتفاقی که برای دو نوجوان کشورمان در فرودگاه عربستان افتاد، هنوز بی‌پاسخ مانده است. نکته جالب اینجاست که متولیان حج و زیارت اعلام می‌کنند که زیرساخت‌های عمره مفرده مهیا است و ما منتظر موافقت عربستان با شرایط هستیم. عمره مفرده واجب نیست که مسؤولان بخواهند بخاطر برخی مصلحت‌اندیشی‌ها و یا حتی دستاوردهای مالی که از برپایی عمره مفرده به دست می‌آوردند، جان زائران را به خطر انداخته و خون شهدا را نادیده بگیرند.
قاسمی: حج عمره را می‌خواهند راه بیندازند، بدون اینکه تکلیف خانواده شهدای منا و وضعیت آن‌ها را روشن کنند. حج تمتع امری واجب بود و ترک آن هم بنا بر نظر مراجع تقلید جایز نبود، اما در زمینه عمره مفرده وقتی بین ایران و عربستان اختلاف وجود دارد و عربستان روزانه دست به کشتار چندین مسلمان بی دفاع یمنی می‌زند و جنایات مختلفی مرتکب می‌شود، چرا با راه‌اندازی عمره مفرده باید جان چندین هزار زائر ایرانی در عربستان در خطر بیفتد؟ در حادثه جرثقیل واضح است که مقصر اصلی پیمانکار بوده اما عربستان این امر را هم نمی‌پذیرد. چگونه می‌توان به آن‌ها اعتماد کرد.
لزوم برپایی مراسم بزرگداشت شهدای منا در عرصه بین‌المللی
چه درخواستی از مسؤولان دارید؟
شمسایی: عربستان فیلم تمام لحظات فاجعه منا را از زوایای مختلف دارد، اما چرا اجازه نمی‌دهد کسی آن را ببیند و در اختیار دیگران قرار نمی‌دهد؟ تمام حجاج کشورمان بیمه بودند، چرا تخلفات سازمان حج و زیارت پیگیری نمی‌شود و حتی عربستان هم غرامت نمی‌پردازد؟ ۷ هزار حاجی در یک روز به یکباره کشته می‌شوند و عربستان با وجود دوربین‌های مدار بسته در مسیر حتی کمکی به آن‌ها نمی‌کند و آب را هم از این زائران دریغ می‌کند. در عین حال پیکرهای آن‌ها را چه زنده و چه مرده در کامیونی روی هم می‌ریزد و بعد از ساعت‌ها به سردخانه منتقل می‌کند تا جایی که اجساد بسیاری از حجاج حتی پس از دو روز قابل شناسایی هم نبودند.
ما از دولت می‌خواهیم که این فاجعه را پیگیری کند و در دستور کار خود قرار دهد. برخی فکر می‌کنند ما غرامت و دیه و ... گرفته‌ایم، اما حتی یک ریال هم به ما نداده‌اند. اصلا مشخص نیست چه اتفاقی افتاده و چرا پیگیری برای مشخص شدن این فاجعه صورت نمی‌گیرد.
شعبانی: رهبر معظم انقلاب فرمودند حتی اگر ۱۰ سال طول کشید از پیگیری فاجعه منا خسته نشوید. اکنون که ۴ سال آن سپری شده امیدواریم که در ۶ سال آینده حداقل پیشرفت خوبی در زمینه تشکیل کمیته حقیقت یاب و تعیین تکلیف شهدای منا و خانواده‌هایشان داشته باشیم و بتوانیم این پرونده را به خوبی پیش برده و چهره ملعون آل سعود را به جهانیان نشان داده و به زودی این شجره ملعونه نابود شود.
اخوان: گاهی مسؤولان فقط یاد و خاطره شهدای منا را زنده نگه می‌دارند. گاهی هم مسؤولان با اقدامات و فعالیت‌های مختلف بین خانوده شهدای منا اختلاف ایجاد می‌کنند تا پیگیری‌ها کمرنگ شود که این امر شاید به دلیل آن است که منافع آن‌ها با اتحاد خانواده‌ها و حتی پیگیری حقوق شهدای منا در تناقض باشد. ما در زمینه پیگیری ماجرای فاجعه منا فقط به فرمایشات مقام معظم رهبری دلگرم هستیم چرا که غیر از ایشان کسی به فکر شهدا نیست.
قاسمی: دوم مهر امسال، چهار سال از فاجعه منا می‌گذرد اما سازمان حج و زیارت نه تنها امسال بلکه سال‌های گذشته هم سعی نداشت که بزرگداشت یا مراسمی برای شهدا برگزار کند. ما توقع داشتیم که وقتی رهبر معظم انقلاب می‌فرمایند فاجعه منا نباید فراموش شود، مسؤولان در همان زمانی که این فاجعه رخ داده بزرگداشتی حتی در عرصه بین‌المللی بگیرند تا عربستان هم ببیند که ایران این فاجعه را فراموش نکرده و نمی‌کند، بلکه پیگیر آن نیز هست. با این کار می‌توان حتی با سایر کشورها متحد شد و به عربستان فشار وارد کرد تا در این زمینه روشن و شفاف اقدام کند. اما با این وضعیت کنونی که حتی در وزارت امور خارجه هم مسؤول پیگیری فاجعه منا هر سه چهار ماه تغییر می‌کند و فرد جدید مجدد باید توجیه شود که چه اقدامات صورت گرفته و در چه نقطه‌ای هستیم و پس از توجیه مجدد شاهد تغییر آن هستیم، هیچ نتیجه‌ای حاصل نمی‌شود و نمی‌توان به پیگیری و حصول نتیجه امیدوار بود. اما ما حداقل توقع داریم که مسؤولان برای شهدای منا مراسم بزرگداشتی برگزار کنند تا یاد و خاطره آن‌ها همیشه زنده بماند و ماهم دلگرم شویم که آن‌ها شهدای منا را فراموش نکرده‌اند.
منبع:فارس