عقیق:برگزاری آیین عزاداری ماه محرم در حسینیه‌ها، حال و هوای خاصی دارد. این هیأت‌ها که اغلب بیش از یک قرن قدمت دارند و قصه‌ها و روایت‌های تاریخی زیادی از شهر تهران حول محور این حسینیه‌ها شکل گرفته است. ماه محرم فرصت خوبی است برای سر زدن به این حسینیه‌ها و مرور آداب و سنت‌های عزاداری آن‌ها.
حسینیه بنی‌فاطمه
حسینیه بنی‌فاطمه در چهارراه سرچشمه، مراسم عزاداری در ایام محرم را از صبح و با راه‌اندازی دسته‌های سینه‌زنی آغاز می‌کند. در اتاقی که در ورودی این حسینیه قرار دارد، می‌توانید اشیائی قدیمی از حسینیه از جمله سماورهای قدیمی و وسایل قدیمی پذیرایی این حسینیه را ببینید. عکس‌های مراسم عزاداری ماه محرم از بیش از ۸ دهه گذشته روی در و دیوار حسینیه جا خوش کرده‌اند و بخشی از فرهنگ عزاداری ماه محرم در سرچشمه را به نمایش گذاشته‌اند.
بقعه پیرِ عطا
بقعه پیر عطا و مقبره چوبی و صندوق‌خانه معرق‌کاری شده‌اش، هر روز در دهه محرم محلی برای برپایی مراسم عزاداری و قرائت زیارت عاشورا است. این بقعه در پامنار و سه‌راه دانگی و کوچه مشیر خلوت قرار دارد. با وجود کوچکی فضای بقعه، عَلَم نه‌چندان کوچکی ورودی این بقعه قرار دارد که قدمت آن به یک قرن می‌رسد. نشستن پای «طوق» و گوش دادن به درد دل دوستان و همسایه‌ها یکی از وظایف ریش‌سفیدان هر محله‌ای بوده و پای همین علم‌ها یا «طوق»ها بوده که بسیاری از مشکلات مردم هر محله حل می‌شده و کینه‌ها و دشمنی‌ها با پادرمیانی بزرگان، به دوستی بدل می‌شده. نمونه یکی از قدیمی‌ترین طوق‌ها و علم‌های تهران را در این بقعه می‌توانید ببینید.
حسینیه سادات اخوی
حسینیه سادات اخوی با سقفی پارچه‌ای و پرده‌هایی که به سبک نقاشی‌های قهوه‌خانه‌ای نقاشی شده، یکی از خاص‌ترین حسینیه‌های محله پامنار است. سقفی پارچه‌ای حیاط مرکزی عمارت موقوفه حسینیه را پوشانده. ایوان دور تا دور حیاط محل تجمع و عزاداری خانم‌ها است و آقایان در حیاط مرکزی عزاداری می‌کنند. دیوارها و سقف این حسینیه را پارچه‌هایی با نقاشی‌های پرنده‌هایی مثل طاووس و شیر و اسب و صحنه‌هایی از واقعه کربلا پوشانده است. از اول محرم تا پایان این ماه، سماور بزرگ حسینیه مقابل در ورودی قرار می‌گیرد و استکان‌های کمرباریک و کاسه‌های قند و نقل، روی میز به سبک خاصی چیده می‌شود تا پذیرای عزاداران باشند. عزادارانی که اغلب از قدیمی‌های پامنار و بازار هستند و گرچه سال‌ها است این محله را ترک کرده‌اند، اما هر سال برای برگزاری مراسم عزاداری به محله قدیمی خود بازمی‌گردند. صبح تا ظهر خانم‌ها و ظهر تا عصر آقایان در این حسینیه مراسم روضه‌خوانی و قرائت زیارت عاشورا برگزار می‌کنند.
تکیه رضا قلی خان
تکیه رضا قلی خان پایین‌تر از چهارراه سرچشمه و در ابتدای کوچه‌ای به همین نام قرار دارد. این تکیه نه‌چندان بزرگ در دوره قاجار درست در دل یک محله یهودی‌نشین ساخته‌شده بود و در ایام ماه محرم هرروز در میدان مقابل این تکیه، تعزیه‌خوانی برپا بود و هزاران نفر برای تماشای تعزیه در آن میدان دور هم جمع می‌شدند. حالا تکیه رضا قلی خان بازسازی شده و هر روز میزبان عزاداران است. قرار گرفتن در بافت تجاری محله سرچشمه اغلب برنامه‌ها و مراسم عزاداری این تکیه را به ساعات میانی روز کشانده است. این تکیه کوچک با سقفی آجرکاری شده و طاق‌های ضربی، هنوز هم پاتوق اهالی قدیمی محله و کسبه سرچشمه است.
حسینیه آقا اشرف
«آقا اشرف» بیش از ۱۴۰ سال پیش خانه‌اش در پامنار را به حسینیه‌ای تبدیل کرد تا مراسم عزاداری ایام محرم و صفر در آن برگزار شود. این خانه که در سال‌های حیات آقا اشرف محل سکونت او و فرزندانش بود، ماه محرم برای پذیرایی یک ماهه از اهالی محله و عزاداران آماده می‌شد. بعد از وقف این خانه به عنوان حسینیه، سقفی پارچه‌ای حیاط مرکزی خانه را پوشاند و پرچم‌های سیاه و سبز و سرخ دورتادور حیاط را پوشاندند. در ایام محرم هر روز صبح می‌توانید برای عزاداری سری به این حسینیه بزنید که در و دیوارش را عکس‌های قدیمی محله پامنار و بزرگان محله پوشانده است.
هیأت قنات آبادی‌ها
هیات قنات آبادی‌ها را با نوحه خوانی‌های ویژه حاج علی اکبر ناظم می‌شناسند. با آغاز ماه محرم کافی است خود را به ضلع شمالی میدان محمدیه برسانید؛ جایی که هیات قنات آبادی‌ها در آن برپا است. سال‌ها است این هیأت قدیمی را جوانان محله اداره می‌کنند. شهرت هیأت قنات آبادی‌ها به نحوه عزاداری و نوع روضه‌خوانی آن‌ها است. عزاداری‌ها در این هیأت بسته به مناسبت مذهبی، با سینه زنی سه ردیف از عزاداران به نوبت انجام می‌گیرد. فضای کوچک حسینیه، عزاداری در شب‌های محرم را به معبر خیابان می‌کشاند و عزاداران زیادی از گوشه و کنار شهر برای شرکت در مراسم این حسینیه به میدان محمدیه می‌روند. آخرین هیاتی که در روز عاشورا در بازارچه حاجب الدوله چهارپایه خوانی می‌کند، هیات قنات آبادی‌ها است.
طشت‌گذاری در حسینیه اردبیلی‌ها
حسینیه قدیمی اردبیلی‌ها در نزدیکی چهارراه گلوبندک به برگزاری مراسم طشت گذاری شهرت دارد که ۳ روز قبل از آغاز ماه محرم انجام می‌شود. مراسم طشت گذاری در این حسینیه بی‌شباهت به مراسمی که در حسینیه اعظم اردبیل انجام می‌شود، نیست. طشت بزرگ مسی و عتیقه این حسینیه ۳ روز بعد از عاشورا مراسمی برای برداشتن دوباره طشت انجام می‌شود. معماری حسینیه اردبیلی‌ها با آجرچینی‌های زیبا تزئین شده و کاشی‌کاری قدیمی این حسینیه بخشی از هویت معماری آن را تشکیل می‌دهد.
هیات اول مظلوم
هیات اول مظلوم پاتوق پهلوانان و قهرمانان زورخانه‌ای تهران است که در محله بهارستان و نزدیکی باغ نگارستان قرار دارد. پخت نذری در حیاط این حسینیه، برگزاری مراسم عزاداری با حضور پهلوانان، عزاداری و روضه‌خوانی گروه ناشنوایان بخش مهمی از جذابیت‌های این حسینیه در ماه محرم است. این حسینیه که موقوفه‌ای خانوادگی است و در خانه‌ای قدیمی دایر شده. موزه و نمایشگاهی از عکس‌های پهلوانان قدیمی تهران و وسایلی عتیقه مثل کباده و میل و زنگ و ... که در زورخانه مورد استفاده قرار می‌گیرند در این موزه به نمایش در آمده است.
هیأت لوطی‌های تهران
هیأت لوطی‌های تهران معروف به هیأت هفت کچلون است و هنوز هم همه عزاداران این هیأت با لباس لوطی‌های قدیم، کت و شلوار مشکی و لباس سفید و کلاه قیصری و دستمال یزدی به دست عزاداری می‌کنند. این همان هیات معروفی است که طیب و حسین رمضون یخی در آن عزاداری می‌کردند و با آغاز ماه محرم، پرچم دو چوبی به نشانه این هیات در ضلع شمالی چهاررراه مولوی نصب می‌شد. هیات لوطی‌ها، هیات جاهل‌ها و هیات هفت کچلون نام‌هایی است که این هیات به آن شهرت پیدا کرده است. عکس همه لوطی‌های تهران را می‌توانید روی دیوارهای این حسینیه ببینید.
هیات آهن کوب‌ها
حسینیه «صدرالعلما» در بازار بین الحرمین از قدیمی‌ترین هیات‌های تهران است. عزاداری در این حسینیه به حضور کسبه قدیمی بازار در آن شهرت دارد و دیدن فضای قدیمی حسینیه خالی از لطف نیست. حسینیه محوطه‌ای است که برای حفاظت از عزاداران در مقابل آفتاب و باد و باران مسقف شده و دورتادور پرده‌های نقاشی شده‌ای از صحنه کربلا و پرچم‌های دست‌دوز قدیمی را می‌توان دید. سقاخانه سنگی یکی از جذابیت‌های این حسینیه است.
حسینیه شیخ رجبعلی خیاط
گل سر سبد مراسم عزاداری در محله دروازه غار و کوچه منتظری، حسینیه شیخ رجبعلی خیاط است؛ خانه‌ای نقلی که بعد از مرگ شیخ رجبعلی وقف حسینیه شد و از آن زمان تا کنون نه تنها در ایام محرم و صفر، بلکه هر پنج شنبه در آن مراسم زیارت عاشورا و روضه خوانی برپا است. حسینیه شیخ رجبعلی خیاط به برگزاری جلسه‌های اخلاق و سخنرانی‌هایش در ایام محرم شهرت دارد.
مسجد ارگ
مداحی‌های حاج منصور ارضی پای ثابت برنامه‌های هر شب ماه محرم در مسجد ارگ است. مسجد ارگ در چهارراه گلوبندک و میدان ارگ از سال‌های قبل از انقلاب محفلی برای گردهمایی‌های چهره‌های سیاسی بوده و هنوز هم اغلب چهره‌های سیاسی از نمایندگان مجلس گرفته تا وزرا و دولتمردان این مسجد سیاسی را برای شرکت در مراسم عزاداری انتخاب می‌کنند. شب‌های محرم مسجد و محوطه میدان ارگ لبریز از جمعیت است.
چهارپایه خوانی
چهارپایه خوانی عزاداری مخصوص بازار تهران است و در هیچ جای دیگری نمی‌توان سراغش را گرفت. هیات‌های عزاداری در راسته‌های بازار سینه زنی می‌کنند. با رسیدن به بازارچه جاجب الدوله، دسته عزاداری می‌ایستد و مداح، روی چهارپایه‌ای می‌ایستد و روضه خوانی می‌کند. هیات‌های قدیمی بازار به نوبت به سمت این بازارچه روانه می‌شوند و بعد از چهارپایه خوانی به سمت تکیه و حسینیه راهی می‌شوند.
منبع:فارس