عقیق:خداوند در آیه ۳ سوره مبارکه مائده اشاره به کامل شدن دین و تمام کردن نعماتش بر بندگان و انتخاب اسلام به عنوان دین کامل برای بندگان اشاره می‌کند.

در این آیه ابتدا به گوشت‌های حرام اشاره و سپس موضوع کامل شدن دین و تمام شدن نعمت بیان می‌شود از این رو برخی معتقدند که منظور از کامل شدن دین همان کامل شدن مسائل شرعی است.

در تفاسیر شیعه و سنی درباره «أَکمَلْتُ لَکمْ دینَکمْ» نظرات متفاوتی بیان شده است و در این زمینه برخی مفسران اهل سنت عقیده دارند منظور از کامل‌شدن دین این است که مسائل شرعی کامل شده زیرا قبل از موضوع کامل شده ماجرای گوشت‌های حرام مطرح شده است.

اما مفسران شیعی می‌گویند: تنها با بیان مسائل شرعی دین کامل نمی‌شود و ضمن اینکه در این آیه اشاره به مأیوس شده کافران شده است حال چگونه کافران با اعلام یک حکم شرعی از نابودی اسلام مأیوس می‌شوند. مفسران شیعه در این زمینه می‌گویند حتی مسائل شرعی هم با نزول این آیه کامل نشد و پس از آن هم آیاتی در بیان مسائل شرعی نازل شده است.

به این آیه توجه کنید؛

حُرِّمَتْ عَلَیْکُمُ الْمَیْتَةُ وَالدَّمُ وَلَحْمُ الْخِنزِیرِ وَمَآ أُهِلَّ لِغَیْرِ اللَّهِ بِهِ وَ الْمُنْخَنِقَةُ وَالْمَوْقُوذَةُ وَالْمُتَرَدِّیَةُ وَالنَّطِیحَةُ وَمَآ أَکَلَ السَّبُعُ إِلَّا مَا ذَکَّیْتُمْ وَمَا ذُبِحَ عَلَى النُّصُبِ وَأَنْ تَسْتَقْسِمُواْ بِالْأَزْلَمِ ذَ لِکُمْ فِسْقٌ الْیَوْمَ یَئِسَ الَّذِینَ کَفَرُواْ مِنْ دِینِکُمْ فَلَا تَخْشَوْهُمْ وَ اخْشَوْنِ الْیَوْمَ أَکْمَلْتُ لَکُمْ دِینَکُمْ وَأَتْمَمْتُ عَلَیْکُمْ نِعْمَتِى وَ رَضِیتُ‏لَکُمُ الْإِسْلَمَ دِیناً فَمَنِ اضْطُرَّ فِى مَخْمَصَةٍ غَیْرَ مُتَجَانِفٍ‏لِّإِثْمٍ فَإِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَّحِیمٌ‏

ترجمه (انصاریان)

(خوردن مواد ناپاک که تناسبی با جسم و روح شما ندارند) بر شما حرام شده است (مانند) گوشت مردار و خون و گوشت خوک و آنچه به نام غیر خدا کشته‌اند و حیوان خفه شده و آنچه به ضرب چوب و سنگ مرده و آنچه به سبب پرت شدن از بلندی جان داده و حیوانی که به ضرب شاخ حیوان دیگر از بین رفته و حیوانی که درنده‌ای آن را کشته و از آن خورده، مگر آنچه را که در آستانه مرگ قابل تزکیه بوده و شما به دستور شرع تزکیه کرده‌اید و نیز آنچه برای بت‌ها قربانی شده و آنچه به وسیله تیرهای قمار سهم‌بندی می‌کنید بر شما حرام گشته است. (همه) این (امور) فسق و نافرمانی (از احکام خدا) ست. امروز کفرپیشگان از (شکست) دین شما ناامید شده‌اند بنابراین از آنان نترسید و از من بترسید. امروز (با نصبِ علی بن ابی طالب به ولایت، امامت، حکومت و فرمانروایی بر امت) دینتان را برای شما کامل و نعمتم را بر شما تمام کردم و اسلام را برایتان به عنوان دین پسندیدم. پس هر که در حال گرسنگی شدید بی آنکه مایل به گناه باشد (به خوردن مُحرّمات بیان شده) ناچار شود ، (می‌تواند به اندازه ضرورت از آنها بهره گیرد) یقیناً خدا بسیار آمرزنده و مهربان است.

چرا دو موضوع گوشت‌های حرام و کامل شدن دین در این آیه کاملاً مستقل از هم هستند؟

دو مطلب جداى از هم در این آیه بیان شده است، یک مطلب مربوط به تحریم گوشت‏‌هاى حرام، مگر در موارد اضطرارى و مطلب دیگر مربوط به کامل شدن دین و یأس کفّار که این قسمت کاملاً مستقلّ است، به چند دلیل:

الف: یأس کفّار از دین، به خوردن گوشت مردار یا نخوردن آن ارتباطى ندارد.
ب: روایاتى که از طریق شیعه و سنى در شأن نزول آیه آمده، در مقام بیان جمله‏ «الیوم یئس الّذین کفروا» و «ألیوم اکملت لکم دینکم» است، نه مربوط به جملات قبل و بعد آن، که درباره احکام مردار است.
ج: طبق روایات شیعه و سنّى، این قسمت از آیه: «الیوم اکملت...» پس از نصب علىّ‏‌بن ابى‏‌طالب‏ علیهما‌السلام به امامت در غدیرخم نازل شده است.
د: غیر از دلائل نقلى، تحلیل عقلى نیز همین را مى‏‌رساند، چون چهار ویژگى مهم براى آن روز بیان شده‏ است: ۱- روز یأس کافران، ۲- روز کمال‏ دین، ۳- روز اتمام‏ نعمت الهى بر مردم، ۴- روزى که اسلام به عنوان «دین» و یک مذهب کامل، مورد پسند خدا قرار گرفته است.

امام باقر علیه‌السلام می‌فرمایند: ولایت، آخرین فریضه الهى است، سپس آیه‏ «الیوم اکملت لکم دینکم» را تلاوت نمودند. (کافى، ج‏۱، ص‏۲۸۹)

علت مأیوس شدن کفار از نابودی اسلام

همه یأس کفار از غلبه بر دین خدا حتماً باید به خاطر عامل و علتى بوده باشد که عقل و اعتبار صحیح آن را تنها عامل ناامیدى کفار بداند و آن این است که خداى سبحان براى این دین کسى را نصب کند که قائم مقام رسول خدا (صلّی الله علیه و آله و سلّم) باشد و در حفظ دین و تدبیر امر آن و ارشاد امت متدین کار خود آن جناب را انجام دهد به نحوى که خلاى براى آرزوى شوم کفار باقى نماند و کفار براى همیشه از ضربه زدن به اسلام مأیوس شوند.

آرى مادام که امر دین قائم به شخص معینى باشد، دشمنان آن می‌توانند این آرزو را در سر بپرورانند که با از بین رفتن آن شخص دین هم از بین برود، ولى وقتى قیام به حاملى شخصى مبدل به قیام به حاملى نوعى شد، آن دین به حد کمال می‌رسد و از حالت حدوث به حالت بقا متحول شده نعمت این دین تمام می‌شود.

دلایلی بر نزول آیه ۳ سوره مائده در روز غدیر

حال اگر وقایع روزهاى تاریخ اسلام را بررسى کنیم، هیچ روز مهمى مانند بعثت، هجرت، فتح مکّه، پیروزى در جنگ‏‌ها و... با همه‏ ارزش‌هایى که داشته‏‌اند، شامل این چهار صفت مهم مطرح شده در این آیه نیستند. حتّى حجّةالوداع هم به این اهمیّت نیست، چون حج، جزئى از دین است نه همه‏ دین.

بعثت، اوّلین روز شروع رسالت پیامبر اکرم‏ صلى الله علیه وآله است که هرگز نمى‏‌توان گفت روز اوّل بعثت، دین کامل شده است.

هجرت، روز فرار پیامبر صلى الله علیه وآله به فرمان خداست، روز حمله‏ کفّار به خانه پیامبر است نه روز یأس آنان.

روزهاى پیروزى در جنگ بدر و خندق و... تنها کفّارى که در صحنه‏ نبرد بودند مأیوس مى‏‌شدند، نه همه کفار در حالى که قرآن مى‏‌فرماید: «الیوم یئس الّذین کفروا...» همه کفار مأیوس شدند.

حجّةالوداع که مردم آداب حج را در محضر پیامبر صلى الله علیه و آله آموختند، تنها حج مردم با آموزش پیامبر کامل شد، نه همه‏ دین در حالى که قرآن مى‏‌فرماید: «الیوم اکملت لکم دینکم»

غدیرخم روزى است که خداوند فرمان نصب حضرت على را به جانشینى پیامبرصلى الله علیه وآله صادر کرد، تنها آن روز است که چهار عنوان ذکر شده در آیه «اکملت، اتممت، رضیت، یئس الّذین کفروا» با آن منطبق است.

امّا یأس کفّار، به خاطر آن بود که وقتى تهمت و جنگ و سوء قصد ضد پیامبر، نافرجام ماند، تنها امید آنها مرگ پیامبرصلى الله علیه وآله بود. نصب علىّ‏‌بن ابى‌‏طالب‏ علیهم‌السلام به همه فهماند که اگر آن حضرت پسرى مى‏‌داشت، بهتر از على نبود و با مرگ او دین او محو نمى‏‌شود، زیرا شخصى چون علىّ‏‌بن ابى‏طالب‏ علیهما السلام جانشین پیامبرصلى الله علیه وآله و رهبر امّت اسلام خواهد بود. اینجا بود که همه‏ کفّار مأیوس شدند.

کمال دین و اتمام نعمت کدام است

کمال دین، به خاطر آن است که اگر مقرّرات وقوانین کامل وضع شود، لکن براى امّت و جامعه، رهبرى معصوم وکامل تعیین نشود، مقرّرات ناقص مى‏‌ماند.

اتمام نعمت، به خاطر آن است که قرآن بزرگ‏ترین نعمت را نعمت رهبرى و هدایت معرّفى کرده است، اگر پیامبر اکرم‏ صلى الله علیه و آله از دنیا برود و مردم را بى‏‌سرپرست بگذارد، کارى کرده که یک چوپان نسبت به گله نمى‏‌کند. چگونه بدون تعیین رهبرى الهى نعمت تمام مى‏‌شود. رضایت خداوند، براى آن است که هرگاه قانون کامل و مجرى عادل بهم گره بخورد رضایت پروردگار حاصل مى‏‌شود.

اگر هر یک از اکمال دین، اتمام نعمت، رضایت حقّ و یأس کفّار به تنهایى در روزى اتفاق افتد، کافى است که آن روز از ایّام‏‌اللّه باشد. تا چه رسد به روزى مثل غدیر، که همه‏ این ویژگى‏‌ها را یک جا دارد. به همین دلیل در روایات اهل‏ بیت علیهم السلام عید غدیر، از بزرگ‏ترین اعیاد به شمار آمده است.

آثار اشیا، گاهى مترتّب بر جمع‏ بودن همه اجزاى آن است، مثل روزه، که اگر یک لحظه هم پیش از اذان، افطار کنیم، باطل مى‏‌شود، از این جهت کلمه «تمام» به کار رفته است: «اتمّوا الصیام الى اللیل» و گاهى به گونه‏‌اى است که هر جزء، اثر خود را دارد، مثل تلاوت آیات قرآن، که کمالش در تلاوت همه‏ آن است و هر قدر هم خوانده شود، ثواب دارد. گاهى بعضى اجزا به گونه‏‌اى است که اگر نباشد، یک مجموعه ناقص است، هر چند همه‏ اجزاى دیگر هم باشد، مثل خلبان و راننده که هواپیما و ماشین بدون آنها بى‏‌ثمر و بى‏‌فایده است.

رهبرى و ولایتِ حقّ همچنین است، چون انسان را با خدا گره مى‏‌زند و بدون آن، آفریده‏‌ها و نعمت‏‌ها به نقمت تبدیل مى‏‌شود و انسان را به خدا نمى‏‌رساند.

در آیه ۱۰۹ بقره، تمایل کفار نسبت به انحراف مسلمانان از راه خودشان مطرح شده است. خداوند فرمان داد: شما اغماض کنید تا امر الهى برسد. پس مسلمانان منتظر حکم قاطعى بودند که کفّار را مأیوس سازد، تا اینکه آیه‏ى «الیوم اکملت...» نازل شد.

برگرفته از تفاسیر نور و المیزان