عقیق:اگر بنا بود که پروردگار، تک تک موجودات روی کره زمین را در یک سطح وجودی بیافریند در آن‌صورت دیگر جهان نظام‌مند آفریده نمی‌شد و شاید اصلی ترین دلیل وجود تفاوت ها میان مخلوقات الهی همین باشد، اما یکی از موضوعاتی که شاید در ذهن برخی افراد خودنمایی کند این است که؛ دلیل پروردگار برای تمایز میان انسان‌های عادی و پیامبران چیست و از همین رو امروز باشگاه خبرنگاران جوان با جمع آوری مطالبی پیرامون این موضوع سعی دارد پاسخی برای این سوال بیابد.
تفاوت انسان‌ها در خلقت اعم از استعداد هوشی، جسمی و مالی برای امتحان و چرخاندن اجتماع بر محور تعاون بوده و خداوند متعال نیز بندگانش را بر پایه استعدادشان مکلف نموده و این را در آیات قرآن کریم بیان نموده است و از طرفی خداوند انسان را بیش از قدرتش موظف و مکلف نمی‌سازد.
پس هر‌کس به اندازه عقل و طاقتش وظیفه دارد؛ لذا به افراد کم استعداد هیچ ظلمی از طرف خداوند نشده است؛ چون در مقابل همین استعداد از او وظیفه خواسته و در صورت عمل به همان تکلیف کم، از سعادتمندان خواهد شد.
پس این تعبیر‌ها نشان می‌دهد که وظایف و احکام الهی در حدود توانایی انسان‌ها است.
اصل فطرت خداجویی و خداپرستی، در همه انسان‌ها یکسان وجود دارد؛ اما این بدان معنا نیست که مجموع گرایش‌های انسان‌ها و زمینه‌های مختلف رشد و کمال آدمیان، در همه آنان به‌طور کامل مساوی باشد؛ زیرا هر یک از این زمینه‌ها تابع عوامل متعددی است که با اندک تغییر در آن عوامل، معلولشان نیز تغییر می‌پذیرد، البته این مسأله را نیز باید توجه داشت که در محاسبه الهی هر‌کس به تناسب آنچه خداوند به او داده مسئول است؛ بنابراین کسی که در محیط و شرایط تربیتی سالم‌تری قرار دارد، مسئولیت بیش‌تری نیز دارد و کسی که در شرایط دشوارتری است، مسئولیت کم‌تری دارد و در برابر زحماتش از پاداش بیش‌تری بهره‌مند می‌شود؛ یعنی پاداش الهی در برابر انجام وظیفه است نه در برابر کمیت اعمال انسان‌ها؛ لذا ممکن است کسی در شرایط مساعد نتواند به همه مسئولیت‌هایش جامه عمل بپوشاند و هرچند مقدار و کمیت عملش بیشتر از آن است که در شرایط دشوار زندگی می‌کند، ولی او به وظیفه‌اش به‌طور کامل عمل کرده و به اجر الهی می‌رسد.
خدای متعال در یادآوری تعدای از پیامبران الهی می‌فرماید: «و همه را بر جهانیان برتری دادیم و از پدران و فرزندان و برادران آنها را برگزیدیم و به راه راست هدایت نمودیم»
خداوند متعال شیوه فرستادن وحی بر پیامبران نوعی فضیلت دانسته و می‌فرماید: «بعضی از آن رسولان را بر بعضی دیگر برتری دادیم. برخی از آنها، خدا با او سخن می‌گفت و بعضی را با درجاتی برتری داد.
در جای دیگر می‌فرماید: «ما بعضی از پیامبران را بر بعضی دیگر برتری دادیم و به داوود زبور بخشیدیم».
خداوند متعال برخی را از نظر جسمی بر دیگری برتری داده، ولی محدودیت‌هایی دارند که علل متفاوت دارد.
اگر بنا بود که خداوند متعال، تک تک موجودات روی زمین را در یک سطح وجودی بیافریند در آن‌صورت دیگر جهان نظام‌مند آفریده نمی‌شد بلکه تنها باید یک موجود می‌آفرید و یا در حالی که هر موجودی در عالم هستی نقشی را ایفا می‌کند.
سؤال از این که خدا چرا همه را در عالیترین حدّ وجود نیافریده، همانند این است که پرسیده شود؛ چرا خدا تمام اعضاء بدن را مغز نکرد؟ روشن است که اگر خدا چنین می‌کرد دیگر پیکر انسان و نظام جهان پیدا نمی‌شد.
همان‌طور که ممکن نیست همه‌ی اعداد ۹ باشند بلکه هر عددی باید جای خود باشد تا سلسله‌ی اعداد موجود شوند.
اما چگونه یک سلول در بافت گیاه قرار می‌گیرد و یا در بافت حیوان و یا انسان و یا چگونه یک انسان در رتبه‌های مختلف علمی و یا موقعیت‌های اجتماعی قرار می‌گیرد.
این موضوع، بستگی به عوامل متعدد دارد که مهمترین آنها شرایط محیطی و عوامل ژنتیکی و تلاش و هوشمندی است، از این رو هر موجودی متناسب با شرایط محیطی و ژنتیکی و فراهم شدن زمینه‌ها فعل و انفعالات و کوشش‌ها و کنش‌ها می‌تواند به درجات عالی ارتقا یابد و یا به لایه‌های زیرین فروکاسته شوند چنان‌که دانه میوه در شرایط مناسب کاشت و داشت و برداشت و نگهداری می‌تواند بهترین محصول را از جهت طراوت و شادابی داشته باشد و در شرایط مناسب تبدیل به کود و خاک شود انسان‌ها نیز می‌توانند با اخلاص به درگاه خداوند و خلاصی از بند‌های هوای نفس به مقامات عالی نایل شوند و همراه و هم نشین معصومان شوند چنان‌که درباره سلمان فارسی از پیامبر روایت شده است:
«سلمانُ مِنّا اهل البیت»
بنا بر آنچه گفته شد، هر موجودی در هر موقعیتی قرار گرفته از «سنگ» بودن تا «فرشته» بودن و هر انسانی در هر رتبه‌ای که قرار دارد از «کافر» بودن تا «پیامبر» بودن همگی براساس قابلیت‌ها و لیاقت‌های آنها و متناسب با شرایط و موقعیت‌های آنان است که در فرهنگ و ادبیات دینی از این نظام‌مندی استوار و زیبا به «حکمت» الهی یاد می‌شود.
البته به مقداری که شعور، اراده و اختیار و تلاش هر موجود در یافتن چنان موقعیت آن دخالت داشته باشد نشانه ارزشمندی و یا کوتاهی آن است و سزاوار برتری و یا پستی و یا پاداش و مجازات خواهد بود که از آن ببه «عدالت» خداوند یاد می‌شود و از جلوه‌های «عدالت» خداوند آن است که هر موجودی به تناسب امکانات و موقعیت بالاتر، مسئولیت بیشتر برعهده او خواهد بود و سزاوار پاداش یا مجازات سنگین‌تر است.
با این نگاه کلان مجموعه جهان هستی براساس حکمت و نظام‌مندی و به دور از هر‌گونه تبعیض و ظلم است و هر کس آرزوی بهره‌مندی از مقامات پیامبر و امیرمؤمنان را دارد باید در مسیر آراستگی به قابلیت‌ها و لیاقت‌ها و تحمل مسئولیت‌های آن بزرگواران گام بردارد و به مقدار ایثار‌ها و جهاد و هجرت‌ها و به تناسب طی مسیر و ارتقای رتبه امکان نزدیکی و هم‌نشینی با پیامبران و اولیای الهی را پیدا می‌کند.
چنان که در قرآن مجید می‌خوانیم:
«و کسانى که از خدا و پیامبر اطاعت کنند در زمره کسانى خواهند بود که خدا ایشان را گرامى داشته [یعنى]با پیامبران و راستان و شهیدان و شایسته‌گانند و آنان چه نیکو همدم‌اند».
پی نوشت:
آلعمران (۳)، آیه ۱۹۱.
نسا (۴)، آیه ۶۹.