عقیق:پاسخ به شبهات از وظایف مراکز حوزوی و دینی است که این خبرگزاری در شماره های گوناگون به ارائه برخی از شبهات قرآنی و پاسخ های آن، برگرفته از «درگاه اینترنتی مرکز آموزش تخصصی تفسیر و علوم قرآن» خواهد پرداخت.

- سؤال

«حبط عمل» در دنيا به چه معنا است؟ در ديدگاه قرآن كريم اعمال چه كساني حبط شده است؟

- پاسخ

«حبط اعمال» به معناي باطل و بي‌خاصيت شدن اعمال خوب، به‌خاطر كردار ناشايست، مانند: كفر، نفاق و… است.

خداوند متعال مي‌فرمايد: و من يرتدد منكم عن دينه فيمت و هو كافر فاولئك حبطت اعمالهم في الدنيا و الاخرة…، كسي كه از آيينش برگردد و در حال كفر بميرد تمام اعمال نيك [گذشته] او در دنيا و آخرت بر باد مي‌رود(سوره بقره/217).

بنابراين اعمال نيك انسان به وسيله كفر برباد مي‌رود و روشن است كه اعمال نيك در دنيا آثاري دارد از جمله نورانيت دل و آرامش رواني انسان بنابراين منظور از اعمال نيك، تمام كارهايي است كه انسان براي رسيدن به سعادت انجام مي‌دهد، نه اين‌كه مراد، تنها عبادت باشد، چون «حبط»، در مورد كافران و منافقاني كه اعمال عبادي ندارند نيز، به كار رفته است، بنابراين، كفر، ارتداد و امثال آن، تأثير عمل در سعادت دنيوي و اخروي را از بين مي‌برد، در حالي كه ايمان، به رفتار و كردار انسان، روح مي‌دهد و موجب سعادت و خوشبختي مي‌شود؛ قرآن كريم مي‌فرمايد: او من كان ميتاً فاحييناه و جعلنا له نوراً يمشي به في الناس كمن مثله في الظلمات ليس يخارج منها، آيا آنكس كه مرده بود و زنده‌اش كرديم و نوري برايش قرار داديم كه در ميان مردم به وسيلة آن رفتار كند؛ مانند كسي است كه در تاريكي‌ها است و از آن خارج شدني نيست(انعام/122).

از ديگر آثار دنيوي بي‌ايماني، سختي زندگي و نبودن آرامش رواني است، خداوند مي‌فرمايد: و من اعرض عن ذكري فاِنَّ له معيشة ضَنكا و نَحشُره يوم القيامة اعمي، هركس از ياد من روي گرداند، همانا زندگي سختي دارد و روز قيامت نابينا محشورش مي‌كنيم (طه/124).

بنابراين، كافر در زندگي دنيا با تنگناها روبرو است و معيشتي سخت، همراه با رنج و ناراحتي‌هاي گوناگون دارد، و اعمال نيكش هيچ اثري در زندگي او ندارد.

برعكس، ايمان، ماية خوشبختي و آرامش روحي زندگي دنيوي و اخروي است، مي‌فرمايد: من عمل صالحاً من ذكر او انثي و هو مؤمن فلنُحيِيَنَّه حَيوةً طيبة و لنجزينهم باحسن ما كانوا يعملون، هر مرد و زني كه كار شايسته‌اي انجام دهد و مؤمن باشد، ايشان را زندگي خوشي خواهيم بخشيد و به بهترين عملي كه انجام مي‌دادند پاداش مي‌دهيم (نمل/97).

قرآن كريم در آموزه‌اي ديگر، تقوا را موجب پيدايش نيروي تشخيص و فرقان در انسان مي‌داند، مي‌فرمايد: ان تتقوا الله يجعل لكم فرقاناً، اگر تقواي الهي پيشه كنيد، خداوند براي شما نيروي فرقان و تشخيص حق از باطل را [در دنيا] عنايت مي‌كند (انفال/29)، بنابراين مؤمنان براثر اعمال نيك مانند تقوا و... داراي آرامش روحي، قوة تشخيص، زندگي آرام و... هستند. برعكس كافران و مرتدين و ديگر كساني كه اعمال آنها حبط شده است، اعمال خوب آنها - اگر كه اعمالي مانند اعمال مؤمنان انجام داده باشند، نظير انفاق،تواضع و خودداري از برخي گناهان و... كه آثار مخصوص دردنيا دارند- نيز اثر خود را ندارد؛ در يك جمله مي‌توان گفت:حبط يعني اين‌كه اعمال شخص هيچ تأثيري در سعادت دنيوي و اخروي او ندارد.

در مورد حبط عمل بحثهاي مفصلي است كه بايد به كتب تفسيري و كلامي مراجعه نمود.

در قرآن كريم امور ذيل را موجب «حبط عمل» مي‌داند.

1- كفر، (محمد/1و8و32).

2- نفاق، (محمد/28 و احزاب/18و19).

3- ارتداد، (سوره بقره/217).

4- شرك عملي، (توبه/17).

5- كراهت از آنچه خداوند نازل نموده است، (محمد/8و9).

6- بازداشتن از راه خدا، (محمد/32).

7-  مجادله با رسول و مشاقه با ايشان، (محمد/32).

8-  كشتن پيامبران، (آل‌عمران/21و22).

9-  بي‌ ادبي به پيامبر ، (حجرات/2).

10- روي آوردن به دنيا و اعراض از آخرت، (هود/15و16).

11- انكار آخرت، (اعراف/147).

12- كشتن آمران به معروف، (آل‌عمران/21و22).