عقیق:سوره حجرات، آيه 10: (« إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ إِخْوَةٌ فَأَصْلِحُوا بَيْنَ أَخَوَيْكُمْ وَ اتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّكُمْ تُرْحَمُونَ») [1]
شأن نزول اين آيه و نيز آيه قبل از آن، درباره اختلافى است كه ميان دو قبيله اوس و خزرج (دو قبيله معروف مدينه) رخ داده بود و همان سبب شد كه گروهى از آنان، به جان هم بيفتند و با هم نزاع كنند. لذا اين آيه براى رفع خصومت و نيز به عنوان يك قانون كلّى و عمومى، براى هميشه و همه نازل شده است. حتّى منحصر در جنگ و قتال نيست؛ بلكه شامل هر گونه نزاع و درگيرى و حتى مشاجرات لفظى بين مؤمنان نيز مى شود. بنابراين با توجه به شأن نزول آيه، مى توان پاسخ سؤال فوق را بدين صورت بيان كرد:
1. وقتى مى گوييم «جنگ و اختلاف ميان دو قبيله رخ داده»، اين بدين معنا نيست كه فقط شامل مردان شده باشد، بلكه تمام افراد قبيله - اعم از مرد و زن و كودك- را شامل مى شود و در واقع همه آنان به نوعى درگير جنگ و نزاع هستند. از اين رو تعبير آيه، شامل تمام افراد قبيله و نيز در مقياس وسيعتر شامل همه مؤمنان (اعم از مرد و زن) خواهد بود. البته بديهى است معمولًا جنگ و درگيرى توسط مردان صورت مى گيرد و زنان و كودكان از حضور مستقيم در درگيرى ها و ميدان كارزار به دورند. بنابراين مى توان گفت: خطاب آيه از اين باب به صورت خطاب به مردان نازل شده است؛ ولى شامل آنهايى نيز مى شود كه در حاشيه اين ميدان كارزار هستند و اين معنا را مى توان از روح كلّى حاكم بر آيه فهميد.
2. خطاب هاى قرآن گاهى در ظاهر، به صيغه مذكّر مى آيند؛ ولى شامل زنان نيز مى شوند و اين را مى توان جزو فرهنگ محاوره قرآنى به شمار آورد؛ همانند تعبيراتى چون «يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا» كه طبق نظر مفسّران و قرآن پژوهان، شامل زنان نيز مى شود.
3. براساس احاديث معصومين (عليهم السلام) در اسلام، برادرى تنها اختصاص به مردان ندارد؛ بلكه عمومى است و شامل زنان نيز مى شود. از اين رو چه بسا آيه مورد نظر، در صدد بيان رابطه برادرى و ايجاد انس و الفت بين مؤمنان باشد كه در اين صورت شامل زنان نيز خواهد بود.
امام على (عليه السلام) مى فرمايد: «مردمان برادرند، اگر برادرى آنان براى غيرخدا باشد، آن برادرى دشمنى است و اين سخن خداى متعال است كه («الاخلاء يومئذ بعضهم لبعض عدؤ الا المتقين»): «در آن روز دوستان با هم دشمناند، مگر پرهيزكاران»[2]. در متن اين حديث از واژه «خلق» و «الناس» درباره «الاخلاء» استفاده شده است كه اعم از زن و مرد است.
بنابراين با توجه به آيات و روايات، مى توان نتيجه گرفت كه آيه، شامل زنان نيز مى شود.
پي نوشت:
[1] «مؤمنان برادر يكديگرند؛ پس دو برادر خود را صلح و آشتى دهيد و تقواى الهى پيشه كنيد، باشد كه مشمول رحمت او شويد!»
[2] ميزان الحكمه، ج1، ص70، ح186.
شخصيت و حقوق زن، ص 69.