عقیق:نشست «قدرِ قدر، نزد صدر» با حضور «عادل پیغامی» در مؤسسه امام موسی صدر برگزار شد.
«عادل پیغامی» در این نشست اظهار کرد: ماه رمضان به تعبیر امام موسی صدر ماه قرآن فقط برای مسلمانان نیست بلکه ماه همه کتب آسمانی است. ماه تورات ماه انجیل و ماه انبیا، ماه ولادت یا عروج برخی از انبیا از جمله عروج عیسی بن مریم (ع) است و ماه ولایت و ماه شهادت امیرالمومنین (ع) است و ماه خاصی است. ماه ضیافت امیرالمومنین (ع) است و مدرسه گونه بودن این ماه به تعبیر امام موسی صدر و برنامه تربیتی و آموزشی که دارد، گره خورده به اتفاقاتی که در طول این ماه افتاده است و ما خود را با اتصال و پیوند با آن اتفاقات می‌خواهیم در مسیر تاریخ زنده کنیم و درس بگیریم.
استاد دانشگاه امام صادق (ع) افزود: در مدرسه رمضانیه در اندیشه امام موسی صدر، بحث شب قدر، جایگاه خاص و حجم زیادی دارد. قریب به ۱۰ سخنرانی داریم که امام موسی صدر به بحث شب قدر پرداخته است. ۲ سخنرانی در کتاب انسان آسمانی است که یکی در شهادت امیرالمومنین (ع) و دیگری با عنوان «شأن امت و سرنوشت آن» در این کتاب آمده است. ۴ مورد هم در کتاب «برای زندگی» داریم که سوره قدر ۱، ۲ و ۳ و سوره دخان که آیات مربوط به شب قدر در آنجا مرور شده است. در «حدیث سحرگاهان» ۲ سخنرانی با مفهوم شب قدر داریم و در کتاب «عبادت و عبودیت» که به تازگی منتشر شده، دو سخنرانی نفحات شب قدر و محاسبه نفس آمده است. این ده سخنرانی برای ما مجموعه‌ای را فراهم آورده که کمک می‌کند چیستی شب قدر را از زبان امام موسی صدر به عنوان یک اسلام شناس بشنویم. من در طول سالیان گذشته که با این کتاب آشنا شده ام، شب قدری نبوده که یکبار دیگر این مقالات را از نو نخوانم و یادداشت از آنها برندارم. برای اینکه به تعبیر امام موسی صدر آنچه در فضای عمومی و رایج از مفهوم شب قدر گفته و شنیده می‌شود گاهی آن مفهومی نیست که هست و نتیجه اش این می‌شود که ما از شب قدر آن گونه که باید استفاده نبریم.
پیغامی در ادامه سخنانش با مرور ۱۰ مقاله امام موسی صدر در خصوص شب‌های قدر ادامه داد: امام باید سبک، آئین و روش دیندارانه و درست را به ما بدهد، در تمام نقاط زندگی و از جمله در شب قدر. امام موسی صدر هم سعی می‌کند هم یک بحث اندیشه‌ای، معرفتی به ما بدهد و هم یک نوع نتیجه و کارکرد را از شب قدر نشان دهد و از ما هم آن کارکرد را بخواهد، چون اندیشه دینی امام موسی صدر اندیشه‌ای است که بدون اثر و کارکرد مفاهیم دینی را دنبال نمی‌کند. حال باید دید این اندیشه چیست و اگر به چه نقطه‌ای در وجودمان برسیم، می‌توانیم بگوییم شب قدر خوبی را سپری کرده‌ایم و آن نقطه چیست.
این استاد دانشگاه تصریح کرد: یک نکته در اندیشه امام موسی صدر ضمن اینکه روشنفکرانه است، این است که اصل شب قدر را رد نمی‌کند و اصل شب قدر هست که بیان صریح قرآن است که ما شبی داریم به اسم شب قدر و شبی است که مبارک است و برکت الهی در آن فراوان و سرریز است و منزلت خاصی دارد. این شب معادل هزار ماه است که معادل ۸۲ یا ۸۳ سال است. اتفاقات خاصی در این شب می‌افتد که بر اساس قرآن در این شب خاص، ملائکه و روح نازل می‌شوند و این نازل شدن آنها تاریخی و گذشته گرا نیست و در متن قرآن آمده که هر سال این اتفاق می‌افتد. قرآن در این شب نازل شده است و اینها محکمات و تصریحات قرآنی هستند. ولی از همین ابتدا وقتی می‌گوئیم شب خاصی است، آسیبی پیدا شده است که ما در دینداری خود معمولاً دچار این فرهنگیم که سعی می‌کنیم از دین یک امر رمزآلود غیرقابل دسترس برای خود درست کنیم و این طور بگوییم دین یک قداستی دارد و خاص و ویژه است. نه فقط در مورد متن دین یا شعائر دین بلکه در مورد خود حضرت رسول هم همین طور است و در قرآن می‌فرماید که بعضی از او ایراد می‌گرفتند که تو چطور پیامبر خدایی، در حالی که به کارهای روزمره می‌پردازی و به دنبال این بودند، یک موجود الهی و خاص به عنوان پیامبر خدا ببینند و ما از دین هم در اکثر مواقع چنین ذهنیتی را می‌سازیم.
وی افزود: به همین دلیل وقتی بحث شب قدر می‌شود، ذهنمان مستعد است که از آن یک چیز عجیب و غریب بسازیم و بگوییم این شب خاص است و تمام ذرات عالم در آن متراکم هستند و تصریحات قرآنی را به آن اضافه می‌کنیم ولی عملاً از آن یک برداشت عملی و تکوینی داریم. یعنی آن را تبدیل می‌کنیم به یک لحظات خاصی که اگر در آن لحظات و ثانیه‌ها را قرار بگیریم، برنده ایم و اگر به هر دلیلی قرار نگیریم، باخته ایم و آن لحظه هم امکان پذیر نیست. فراوان اتفاق می‌افتد که برای ما اتفاقی می‌افتد در آن شب و خیلی ناراحت می‌شویم، چون فکر می‌کنیم یک اتفاق خاص فیزیکی قرار است، بیفتد که ما از آن محروم می‌شویم. ما این را درک نمی‌کنیم چون قرآن هم می‌گوید شب خاصی است که ملائکه می آیند و شبی است که قرآن نازل شده، یک اتفاق تکوینی است اما این اتفاق تکوینی فیزیکی نیست و در زمان به مفهوم ثانیه‌ها و دقایق نیست این ویژگی هست ولی تو هم باید باشی. حال جمع بین این دو چیست؟ چطور هم یک شب خاصی است با یک محدوده زمانی مشخصی و هم شبی است که مستمر است و استمرار دارد. بعد از این مواردی که به عنوان مسلم ذکر کردیم در قرآن آمده است که «ما ادراک ما لیله القدر» این «ما ادراک» در چند جای قرآن آمده و تذکری بر این است که تو نمی‌دانی و خیلی بالاتر از اینکه بتوانی درک و حسش کنی یعنی از عقل ما بیشتراست و حتماً خدا و معصومین باید بگویند که چیست و آن این است که افراد خاصی به آن می رسند و بخش‌هایی از آن را اولیا و انبیا و ائمه اطهار به آن می رسند و می‌توانند درک کنند.
وی ادامه داد: حال باید ببینیم این شب قدر چه چیزی نیست. آنچه امام موسی صدر به آن اشاره دارد این است که در مفهوم رایج بین مردم، شب قدر، شب سرنوشت است، شب تعیین عمر و روزی است و اینکه سال آینده چه چیزی برایتان رقم بخورد. اگر بگوییم شب سرنوشت است یعنی من یکسال هر طور که بوده ام، بوده ام و آن شب بیایم سرنوشتم را تغییر دهم و اگر اتفاقی برایم بیفتد در آن شب، آن شب را از دست داده ام و چیزی گیرم نمی‌آید. همه این مفاهیم که تفسیر غلطی است و طبیعتاً به ما گفته اند، اگر این سه شب را از دست دادی، سعی کن روز عرفه بیایی، شاید در آن روز بتوانی قضاء کنی. ولی این طور هم نیست که حال اگر به هر دلیلی این شب برای ما مقدور نشد، پس ما بدبخت شدیم. به تعبیر امام موسی صدر، دین امری جبری نیست و در دین اختیار و اراده آدمی همیشه مهم بوده است. تعریفی که ما از انسان و رفتارهای انسانی و جزایی که به او می‌دهد و سرنوشتی که برایش رقم می‌زند، اگر بریده از اراده و اختیار باشد، انسانی نیست. به تعبیر دیگر از شب قدر تفسیر قدری داده اند، قدریون کسانی بوده اند که به قضا و قدر اعتقاد پیدا می‌کنند یعنی به یک نوع عدم تأثیرگذاری انتخاب‌ها و اراده ما در سرنوشت. ما از شب قدر و تمام آنچه که در روایات و احادیث در مورد شب قدر آمده همه را با اراده و سرنوشت جمع بزنیم و اینجاست که حق مطلب ادا می‌شود. پس تعیین سرنوشتی که مفهوم جبری داشت از آن، به تعیین سرنوشتی تعبیر می‌شود که مفهوم اختیار دارد. پس در دعوای بین جبر و اختیار ما اختیار را از بین نبرده ایم.
پیغامی تاکید کرد: این نکته اساسی است که آن چیزی که امام موسی صدر «از شب قدر چه نیست» به ما یاد می‌دهند را دریابیم. یعنی شبی نیست که آینده‌ای بخواهد برای انسان رقم بزند که دور از اختیار و عمل من و جدا از اعمال من باشد. مفاهیم رایج نباید با اراده و اختیار انسان مخالف باشد و اگر مفهومی باشد باید به مفاهیم درست انسان شناسی دین برگردد. امام موسی صدر از آیات قرآنی استفاده می‌کند و در بحث سوره دخان، شاهد می‌آورد از قرآن که قرآن می‌فرماید «انا کنا منزلین» که خداوند می‌فرماید ما در این شب خاص به دنبال یک امر تکوینی و ماتریالیستی نبوده ایم. اتفاق اصلی که می‌افتد بحث انذار و تبشیر است، بحث رحمت و ارسال و مرسل است.
وی ادامه داد: یعنی قضیه هدایت است و از جنس تحولات و اتفاقات تکوینی در عالم نیست که بگوییم این لحظه ضربان عالم به گونه‌ای دیگر می‌زند و حالا من باید مواظب باشم که از آن چیزی نصیبم شود. این بحث در حوزه تشریع است و در واقع یک رسالتی به انسان داده می‌شود. در شب قدر قلب پیامبر ملکوت آسمان و حقایق هدایتی را دریافت و به تعبیر قرآن پیوند انسان با خود، خدا و حیات جلوه گر شد.
وی گفت: حال به تعبیر قرآن خواندن و فهم ما قابل درک برای ما شد که این آمدن برای آن است که انسان را خلیفه الله کند و انسان را جانشین خدا کند. از این حیث اگر بگوییم نزول قرآن در این شب اتفاق افتاده و این دقیقاً یعنی قلب پیامبر به عنوان خلیفه الله دارد انتخاب می‌شود و مقامی دارد به انسان داده می‌شود و حال در این شب ما باید سعی کنیم خودمان را به آن مقام و آمادگی برای آن مقام برسانیم. چون ما هم جانشین خدا بر زمین هستیم و مأموریت هایی در زمین داریم که باید شایسته آن شویم و این نگاه امام موسی صدر به شب‌های قدر است. پس آنچه که اتفاق می‌افتد نزول دفعی قرآن به نوعی پیوند انسان با خود و با خداست. در این شب یک امر محکم به تفسیر شرح و بیان داده می‌شود و تمام حقایق عالم که برای هدایت انسان لازم است در حال منتقل شدن است.
وی افزود: به گفته امام موسی صدر، قدر چند معنا دارد که یکی ارزش است، یک انفاق باارزش تر از چیزی مثل قرآن که در این شب نازل شده است. دوم به معنای تحدید و میزان است که این میزان هم بر اساس میزانی است که تمام آسمان‌ها و زمین بر اساس آن است و ما مکلفیم که از آن میزان طغیان نکنیم و ما باید آن نظام جهانی را دریابیم و به آن بپیوندیم. تمام احکام، یک سازمان میزان را به ما تصویر می‌کنند، برای اینکه شب قدر شبی است که ما قرار است، میزان شویم. شب نزول قرآن، شب تدوین قانون اساسی بشر است و قوانین اساسی تعیین می‌شود و شب تعیین حقایق و احکام شرعی است که خداوند تبارک و تعالی بر بندگان منت نهاده و تعالیمی را به آنها هدیه کرده که مایه سعادت آنهاست و هماهنگی آنها را با طبیعت و کمال آنها را در اندیشه وجودشان تأمین می‌کند. رابطه ما با انسان‌ها و طبیعت می‌خواهد در این بسته میزان شود و اعتدال خود را دریابد.
پیغامی ادامه داد: امام موسی صدر چند تعریف از شب قدر می‌آورد یکی آنکه فرض کنید که شب قدر شب نزول قرآن بر پیغمبر است که ما فقط برای آن سالگرد می‌گیریم. خب، همین کار مهمی است و لازم است و تکرار باعث می‌شود که گذشته را امروز زنده کنیم. این تکرارها معنادار و مهم است و ما با این سمبل‌ها زندگی می‌کنیم. حداقل شب قدر این است که ما می‌گوئیم در ۱۴۰۰ سال قبل، قرآن بر پیامبر نازل شده و سالگرد برای آن می‌گیریم و این خیلی خوب است که باعث می‌شود آن را در طول سال فراموش نکنیم. تمام مسائل اینجا تمام نمی‌شود و امام موسی صدر بیشتر از این از ما می‌خواهد. شب قدر مسیری است که ما در این چند روزی که روزه گرفتیم باعث شده که ما قوی‌تر شدیم و در این شب مشمول فضایی می‌شویم که حال باید در آن تأمل کنیم که چگونه باشیم بهتر است و شب قدر وقت استفاده از آن آمادگی‌ها است.
وی افزود: بحث دیگر، بحث دعا در ماه رمضان و شب قدر است. دعا در وقت‌هایی گیرایی‌های خاص دارد. دعا جای عمل را نمی‌گیرد و ما باید تلاش خود را بکنیم و بعد در آخر دعا کنیم. بحث دیگر هم پیوندی است که با شهادت حضرت امیرالمومنین (ع) دارد که گاه با اتصال به وجود ایشان سعی می‌کنیم خود را آن شکلی کنیم.
عادل پیغامی در پایان با قرائت جملاتی از امام موسی صدر درباره شب‌های قدر تصریح کرد: شب قدر شب بی واسطه پیوند زمین با آسمان است و این رابطه یکی از گلوگاه‌های مهم اندیشه امام موسی صدر است. انسان آسمانی که در قدر متجلی شده جایی است که آسمان و زمین بهم گره می‌خورد و شب قدر نماد آن است. انسان قرار است آسمانی شود و این شب برای رسیدن به آن است. شب سلامت و آرامش است و سلامت و آرامش جز با اجرای احکام الهی نازل نمی‌شود. به گفته امام موسی صدر، شب قدر تا روز قیامت در میان این امت باقی است و به عنوان شاخصی است تا واقعیت اوضاع خود را بررسی کنند. هر انسانی شب قدری دارد که با شب قدر دیگری متفاوت است. در نتیجه ماه رمضان در سرنوشت ما تأثیر می‌گذارد. تأثیر این شب همه باطل‌ها را نابود می‌کند. چشمه‌های هدایت و گمراهی نمایانده می‌شود و به همین دلیل شب حق است.
منبع:مهر