عقیق:آن طور که نبی مکرم اسلام فرمودند، شب قدر به عنوان هبه‌ای از سوی خداوند متعال بر امت اسلام عرضه شد. این موضوع زمینه طرح پرسش‌هایی است، مانند اینکه مگر شب قدر در دوران قبل از بعثت نبی مکرم اسلام وجود نداشت؟ آن طور که روایات و آیات قرآن اشاره می‌کنند، شب قدر نیز مانند بسیاری از احکام اعتقادی دیگر از زمان حضرت آدم علیه السلام به عنوان اولین انسان و نخستین پیغمبر خدا وجود داشته و هر سال در شب قدر، امور مردم بر نبی خدا عرضه می‌شد. اما گویا جلوه‌گری برکات و فضایل شب قدر برای مسلمانان بیشتر شده و خدای رحمان، برکات ویژه‌ای را برای امت اسلام در نظر گرفته است.

در گفت‌وگویی که با حجت‌الاسلام امیر آقایی، استاد حوزه و دانشگاه انجام دادیم به بررسی ابعادی از شب قدر پرداخته است تا رمزهایی از این شب و منزلت آن بازگشایی شود. آن طور که این کارشناس اعتقاد دارد، درست است شب قدر برای مردم قبل از اسلام وجود داشته، اما فضیلت‌ها و برکت‌های این شب در امت اسلام جلوه‌گری بیشتری دارد. شاید عقل بشری به حدی نمی‌رسید که کنه و حقیقت شب قدر را درک کند و بعد از نزول قرآن کریم و بعثت رسول گرامی اسلام صلی‌الله علیه و آله، ظرفیت عقل بشری ارتقا پیدا کرد که فضایل این شب را درک کرده و بفهمد. از سوی دیگر شب قدر برکاتی دارد برای امت اسلام جلوه و نمود بیشتری پیدا کرد و خدای تعالی برکت‌هایی را به مسلمانان هبه کرده و به طور خصوصی به آن‌ها هدیه داد.

این استاد حوزه و دانشگاه همچنین توضیح می‌دهد که زمانی می‌توان حقیقت سوره قدر را درک کرد که تمام شئون آن را قبول داشته باشیم. کسی که باور نکند در شب قدر امور کل عالم بر شریف‌ترین و مؤمن‌ترین انسان که پس از رسول خدا صلی‌الله علیه و آله، امام علی علیه السلام بوده، نازل شده است، امروز هم نمی‌تواند باور و درک کند که امور عالم در شب قدر بر وجود مبارک امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف عرضه می‌شود. باور نکردن و یقین نداشتن این موضوع که به منزله انکار امامت است، در کنار خود انکار سوره قدر و منزلت و رویدادهای شب قدر را به همراه دارد؛ زیرا نمی‌توان وجهی از دین را پذیرفت و وجه دیگر را رد کرد.

می‌دانیم که قرآن کریم در شب قدر بر قلب مبارک نبی مکرم اسلام نازل شد. بعد از آن هم هر سال در ماه رمضان، شب قدر نهفته است. در اینجا این سؤال مطرح می‌شود که آیا شب قدر تنها به دوران پس از نزول قرآن کریم مربوط است؟ به عبارت دیگر آیا پیش از زمان نزول قرآن کریم و قبل از بعثت پیغمبر اسلام صلی‌الله علیه و آله هم این شب پرعظمت و مبارک وجود داشته است؟

طبق روایات و احادیث مستند، شب قدر در دوران پیش از بعثت نبی مکرم اسلام و زمان انبیای گذشته نیز وجود داشته است، اما این امر به واسطه نزول آیات قرآن و اشاره صریح و تأکید روایات انبیا و ائمه اطهار علیهم السلام بیشتر شناخته شد.

درواقع شب قدر موضوعی بوده که پیغمبران خدا علیهم السلام از آن مطلع بوده و به آن توجه داشته‌اند، اما پیغمبر اسلام صلی‌الله علیه و آله و اهل بیت علیهم السلام به آن ارزش و اهمیت بیشتری بخشیدند تا اهمیت و منزلت شب قدر برای مسلمانان شناخته شده و قابلیت درک بیشتری از آن داشته باشند.

همان طور که امام محمدباقر علیه السلام می‌فرمایند: «خدای متعال در آغاز آفرینش دنیا، شب قدر را قرار داد و محققا در آن زمان اولین پیغمبر را آفرید و حکم داد که در هر سال شبی باشد که در آن شب، تفسیر و بیان همه امور تا سال آینده در همان شب فرود آید.» حجت پیغمبران و رسولان و ائمه معصوم علیهم السلام به وسیله حجتی است که در این شب برای آن‌ها می‌آید.

امام جواد علیه السلام نیز در روایتی می‌فرمایند: «از همان زمانی که خداوند متعال دنیا را خلق کرد و به عدم، جامه وجود بخشید، شب قدر را نیز تعیین فرمود.» از سوی دیگر پیغمبر اکرم صلی‌الله علیه و آله می‌فرمایند: «خداوند تعالی شب قدر را به امت من هبه فرمود.»

جلوه‌گری شب قدر برای امت اسلام

اگر شب قدر مسبوق به عدم نبوده و پیشینه تاریخی دارد، چرا نبی مکرم اسلام می‌فرمایند که خداوند، شب قدر را به امت اسلام هبه فرمود؟

این روایت نبی مکرم اسلام نشان می‌دهد که شب قدر مخصوص امت آن حضرت است. جمع این دو روایت نشان می‌دهد که شب قدر برای امت اسلام شناخته شد. درست است شب قدر برای مردم قبل از اسلام وجود داشته، اما فضیلت‌ها و برکت‌های این شب در امت اسلام جلوه‌گری بیشتری دارد. شاید عقل بشری به حدی نمی‌رسید که کنه و حقیقت شب قدر را درک کند و بعد از نزول قرآن کریم و بعثت رسول گرامی اسلام صلی‌الله علیه و آله، ظرفیت عقل بشری ارتقا پیدا کرد که فضایل این شب را درک کرده و بفهمد.

از سوی دیگر شب قدر برکاتی دارد برای امت اسلام جلوه و نمود بیشتری پیدا کرد و خدای تعالی برکت‌هایی را به مسلمانان هبه کرده و به طور خصوصی به آن‌ها هدیه داد.

آیا این موضوع مانند حکم روزه است که در امت‌های قبلی هم وجود داشته، اما برای مسلمانان جلوه و تجلی بیشتر و به خصوصی دارد؟

بله. خداوند درباره حکم روزه هم می‌فرماید: «یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُواْ کتِبَ عَلَیکمُ الصِّیامُ کمَا کتِبَ عَلَى الَّذِینَ مِن قَبْلِکمْ لَعَلَّکمْ تَتَّقُونَ؛ اى افرادى که ایمان آورده‏اید! روزه بر شما نوشته شده، همان‏گونه که بر کسانى که قبل از شما بودند نوشته شد تا پرهیزکار شوید.» اما صادق علیه السلام فرمودند: «روزه با اسلام بر مردم نازل نشد و امت‌های قبل از اسلام هم روزه را در احکام دینی خود داشتند. درواقع روزه از ریاضت‌های پیغمبران گذشته بود. اما خداوند بر امت اسلام منت گذاشت و روزه را بر رسول خدا صلی‌الله علیه و آله و امت آن حضرت واجب کرد.»

به همین صورت، جلوه‌گری شب قدر به واسطه اسلام و اهل بیت علیهم السلام بوده است. از آنجایی که شب قدر به عنوان شبی برای رقم خوردن تقدیر انسان‌هاست، حتماً در دوران انسان‌های گذشته نیز وجود داشته ولی آن‌ها کمتر از شأن و منزلت آن خبر داشته‌اند، ولی بیان و معرفی عظمت و فضیلت آن به بهترین وجه توسط نبی مکرم اسلام و ائمه اطهار علیهم السلام انجام شده است.

تکامل دینی و عقلی پس از اسلام

بنابراین نمودار شدن برکات شب قدر، در نتیجه تکامل دینی و عقلی پس از اسلام است.

درست است. بسیاری از معارف و امور دینی و عقلی در طول زمان تکامل پیدا کرده است. همان گونه که عقل بشر در زمان حضرت نوح، حضرت صالح، حضرت سلیمان علیهم السلام نیازمند معجزاتی از جنس دیداری و شنیداری بود که قابلیت درک بیشتری داشته باشد، عقل بشری در زمان نبی مکرم اسلام رشد پیدا کرده و لازم بود معجزه‌ای فراتر از معجزه انبیای گذشته در معرض عقل انسان قرار بگیرد. به همین صورت بود که قرآن کریم به عنوان حضرت خاتم الانبیاء صلی‌الله علیه و آله ارائه شد.

حکمت نموداری و جلوه‌گری شب قدر نیز در همین امر می‌تواند نهفته باشد که انسان دوران نبی مکرم اسلام، آن هم انسانی که بتواند معارف دینی را درک کرده و به حقانیت رسول خدا صلی‌الله علیه و آله ایمان بیاورد، ظرفیت عقلی و درکی خواهد داشت که می‌تواند ظرایف موجود در شب قدر را بیابد.

ارائه امور سالیانه مردم به ولی امر

این منزلتی که به فرموده امام جواد علیه السلام، خداوند متعال در شب قدر به امت اسلام هبه کرده است، از کجا ناشی شده است و چطور می‌توانیم عظمت آن را درک کنیم؟

در کتاب اصول کافی نوشته شده که امام محمدباقر علیه السلام درباره شأن و منزلت شب قدر فرموده‌اند: «در شب قدر بیان حکم تمام امور سالیانه به ولی امر (امام معصوم زمان) نازل می‌شود و به او ابلاغ می‌شود که درباره خودش چنین دستور دارد و درباره مردم چنان و در عین حال در هر روز برای ولی امر، دستور مخصوص و مکنون خداوند متعال پدیدار می‌شود مانند همان که در شب قدر نازل می‌شود.» امام محمدباقر علیه السلام بعد از این سخن، آیه 27 سوره لقمان را تلاوت کردند که: «و َلَوْ أَنَّمَا فِی الْأَرْضِ مِن شَجَرَةٍ أَقْلَامٌ وَ الْبَحْرُ یمُدُّهُ مِن بَعْدِهِ سَبْعَةُ أَبْحُرٍ مَّا نَفِدَتْ کلِمَاتُ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ عَزِیزٌ حَکیمٌ؛ و اگر همه درختان روى زمین قلم شود و دریا براى آن مرکّب گردد و هفت دریاچه به آن افزوده شود، این‌ها همه تمام مى‏شود ولى کلمات خدا پایان نمى‏گیرد. خداوند عزیز و حکیم است.»

اشاره به ولایت حضرت امیرالمؤمنین در آیات مربوط به شب قدر

می‌دانیم شب‌های قدر با زمان ضربت خوردن و شهادت حضرت امیرالمؤمنین امام علی علیه السلام مصادف شده است. رمز این تقارن زمانی که هر سال در شب قدر به یاد حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام هستیم چیست؟ درواقع می‌خواهیم ارتباط میان حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام و شب قدر را بدانیم.

نکته بسیار مهمی است که رمز میان منزلت شب قدر و ارتباط آن با وجود مبارک حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام را درک کنیم. برای فهم این موضوع به روایتی باید اشاره کرد که شرح آن در کتاب‌های معتبری مانند اصول کافی نوشته شده است. امام صادق علیه السلام، روایت صریح و مهمی را عنوان کرده‌اند با این مضمون که فرمودند: امام علی علیه السلام بسیار می‌فرمودند که هر بار خلیفه اول و دوم (ابوبکر و عمر) در خدمت رسول خدا صلی‌الله علیه و آله بودند و آن حضرت سوره مبارکه قدر را با حالت خشوع و گریه تلاوت می‌کردند، آن دو نفر سؤال می‌کردند: چرا دل شما برای این سوره نازک می‌شود و گریه می‌کنید؟ نبی مکرم اسلام می‌فرمودند: «برای آن چیزی که به چشم خود دیده و به دل خود فهمیده‌ام و برای آن چیزی که دل علی (علیه السلام) بعد از من خواهد یافت.»

آن‌ها سؤال می‌کردند: «شما چه چیزی دیدید و او چه خواهد دید؟» پیغمبر اسلام صلی‌الله علیه و آله آیه «تَنَزَّلُ الْمَلائِكَةُ وَ الرُّوحُ فِیها بِإِذْنِ رَبِّهِمْ مِنْ كُلِّ أَمْرٍ» را تلاوت کرده و می‌فرمودند: «می‌دانید که هر امری را در شب قدر بر چه کسی نازل می‌کند؟» آن دو جواب می‌دادند: «به شما، ای رسول خدا!» آن حضرت می‌فرمودند: «آیا بعد از من، شب قدر همچنان خواهد بود؟» آن‌ها می‌گفتند: «بله.»

دوباره نبی مکرم اسلام می‌فرمودند: «بعد از من، این امر در شب قدر بر چه کسی نازل می‌شود؟» آن‌ها می‌گفتند: «ما نمی‌دانیم.» رسول خدا صلی‌الله علیه و آله، سر مبارک حضرت امیرالمؤمنین امام علی علیه السلام را در آغوش گرفته و می‌فرمودند: «اگر نمی‌دانید بدانید آن کسی که بعد از من، امر در شب قدر بر او نازل می‌شود این مرد است.»

با این توضیح، می‌توان حقانیت شیعه و ولایت حضرت امیرالمؤمنین امام علی علیه السلام را با استفاده از سوره مبارکه قدر و شب قدر اثبات کرد.

بله. امام محمدباقر علیه السلام فرموده‌اند: «ای گروه شیعه! با سوره قدر محاکمه کنید تا پیروز شوید، چراکه این سوره حجت خدای تبارک و تعالی است بر خلقش پس از پیغمبر اسلام صلی‌الله علیه و آله.» درواقع با استفاده از حقیقت سوره قدر و منزلت شب قدر می‌توان به ولایت امام علی علیه السلام بر مردم پس از نبی مکرم اسلام پی برد و آن را برای مردم دیگر اثبات کرد.

انکار ولایت امام علی علیه السلام به منزله انکار شب قدر است

زمانی می‌توان حقیقت سوره قدر را درک کرد که تمام شئون آن را قبول داشته باشیم. کسی که باور نکند در شب قدر امور کل عالم بر شریف‌ترین و مؤمن‌ترین انسان که پس از رسول خدا صلی‌الله علیه و آله، امام علی علیه السلام بوده، نازل شده است، امروز هم نمی‌تواند باور و درک کند که امور عالم در شب قدر بر وجود مبارک امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف عرضه می‌شود. باور نکردن و یقین نداشتن این موضوع که به منزله انکار امامت است، در کنار خود انکار سوره قدر و منزلت و رویدادهای شب قدر را به همراه دارد.

زیرا نمی‌توان وجهی از دین را پذیرفت و آیه‌ای از قرآن کریم را باور کرد، اما وجه دیگر دین را رد کرده و آیه دیگری از قرآن کریم را باور نداشت. حتی تفسیر به رأی و نظر خود هم در قرآن جایی ندارد. بنابراین همان گونه که طبق سوره مبارکه قدر و آیاتی از سوره مبارکه دخان، منزلت و امور شب قدر مشخص شده است شأن امام زمان در هر دوره‌ای است که امور عالم بر او عرضه شود و این موضوع مورد تأکید اسلام است. رد این موضوع هم مستلزم غصب ولایت و سلب حق حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام است.

تهیه و تنظیم: مریم مرتضوی

منبع:تسنیم