عقیق:حجت‌الاسلام رضا غلامی،‌ رئیس موسسه صدرا شب ۱۹ ماه مبارک رمضان مسجد حضرت خدیجه کبری (س) با موضوع محبت ما به خدای تعالی و نقش آن در مشتاق شدن انسان نسبت به بندگی و عبودیت به سخنرانی پرداخت.

وی اظهارداشت: از امام صادق (ع) درباره حب و بغض سؤال شد و اینکه آیا حب و بغض از ایمان است یا نه؟ حضرت در پاسخ فرمودند : هَلِ الْإِیمَانُ إِلَّا الْحبّ وَ الْبُغْض؟ یعنی آیا ایمان چیزی جز حب و بغض است؟ بعد امام (ع) این آیه شریفه را تلاوت کردند که «حبّبَ إِلَیْکُمُ الْإِیمانَ وَ زَیَّنَهُ فِی قُلُوبِکُمْ وَ کَرَّهَ إِلَیْکُمُ الْکُفْرَ وَ الْفُسُوقَ وَ الْعِصْیانَ أُولئِکَ هُمُ الرَّاشِدُونَ‏» یعنی خداوند ایمان را محبوب دل شما قرار داد و آن را در قلب‌های شما جلوه داد و کفر و فسق و نافرمانی را مورد کراهت شما قرار داد.( اصول کافی جلد ۲ صفحه ۱۲۴ )

غلامی افزود: در جای دیگر امام باقر علیه‌السلام می‌فرمایند : «الدّینُ هوَ الحُبُّ وَ الحُبُّ هُو الدّین» یعنی دین همان محبّت و محبّت همان دین است.

رئیس موسسه صدرا تصریح کرد: همچنین در روایت داریم که «قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ (ع) : إِنَّ أَطْیَبَ شَیْ‏ءٍ فِی الْجَنَّةِ وَ أَلَذَّهُ حبّ اللَّهِ وَ الْحبّ فِی اللَّهِ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ» یعنی بهترین و لذیذترین چیزها در بهشت محبّت خدا و محبّت درراه خداست. سپس حضرت خداوند را به خاطر این نعمت عظیم حمد کردند.

وی گفت: این حبّ آن‌قدر مهم و شیرین است که در دعای محبین از دعای خمس عشر، امام سجاد (ع) به خدای متعال عرض می‌کند : اللهم اَسْئَلُکَ حُبَّکَ وَحُبَّ مَنْ یُحِبُّکَ وَحُبَّ کُلِّ عَمَلٍ یُوصِلُنى‏ اِلى‏ قُرْبِکَ، وَاَنْ تَجْعَلَکَ اَحَبَّ اِلَىَّ مِمَّا سِواکَ؛ یعنی خدایا از تو درخواست می‌کنم دوستی خودت را و دوستی آنان که تو را دوست دارند و دوستی هر کاری که مرا به میدان قرب تو می‌رساند، و اینکه خودت را نزد من محبوب‌تر از دیگران قرار دهی.

غلامی با طرح این سؤال که چه عاملی موجب تولد این محبت می‌شود؟ آیا محبت انسان به خدا و نقطه مقابل، بغض و نفرت انسان نسبت به کفر یک امر فطری و درون‌زاست یا از بیرون وجود انسان می‌آید؟ ، تصریح کرد: یک وجه پاسخ این است که انسان مخلوق و مربوب خدای تعالی است و مخلوق و مربوب، به خالق و ربّ خود محبت و عشق می‌ورزد. البته این محبت دوطرفه است؛ یعنی هم مخلوق و مربوب به خالق و ربّ خود محبت می‌ورزد و هم خالق و ربّ به مخلوق و مربوبش محبت می‌ورزد.

رئیس موسسه صدرا اضافه کرد: به بیان فلسفی، بنا بر قاعده «من احبّ شیئا احبّ آثاره»، یعنی هرکس چیزی را دوست داشته باشد،  تمام چیزهایی را که مستند به اوست و از او صادر شده است، دوست خواهد داشت و ازآنجاکه خداوند ذات خود را دوست دارد «واجب‌الوجود اعظم مبتهج بذاته»، خدای تعالی تمامی اشیا را، ازآن‌جهت که از ذات او صادرشده‌اند، دوست دارد؛ و اساساً به خاطر همین‌که خداوند ذات خود را دوست دارد، اراده می‌فرماید اشیا ایجاد شوند.

وی ادامه داد: به تعبیر حافظ: «طفیل هستی عشقند آدمی و پری/ ارادتی بنما تا سعادتی ببری» درباره محبت و عشق انسان به خدای متعال یک اصل مهم وجود دارد و آن اینکه تا وقتی دل و قلب انسان مالامال از محبت دنیا است، محبت الهی در قلب چنین انسانی وارد نمی‌شود. 

غلامی گفت: حضرت امام صادق (ع) می‌فرمایند: «ُإِذَا تَخَلَّى الْمُؤْمِنُ مِنَ الدُّنْیَا سَمَا وَ وَجَدَ حَلَاوَةَ حبّ اللَّهِ وَ کَانَ عِنْدَ أَهْلِ الدُّنْیَا کَأَنَّهُ قَدْ خُولِطَ وَ إِنَّمَا خَالَطَ الْقَوْمَ حَلَاوَةُ حبّ اللَّهِ فَلَمْ یَشْتَغِلُوا بِغَیْرِهِ»، یعنی هرگاه مؤمن دلش را از دنیا خالی کند، بالا رود و شیرینی محبّت خدا را در خود بیابد. [ آن‌وقت است که چنین افرادی ] نزد اهل دنیا چنان باشد که گویی عقلشان با جنون آمیخته است، حال‌آنکه این افراد وجودشان را با شیرینی محبّت خدا درآمیخته‌اند و به غیر آن نمی‌پردازند. ( اصول کافی جلد ۲ ص ۱۳۰ )

رئیس موسسه صدرا افزود: در جای دیگر امیر مؤمنان علی (ع) می‌فرمایند : «کیف یدعی حبّ الله من سکن قلبه حبّ الدنیا» یعنی چگونه کسی ادعای محبّت خدا را می‌کند، حال‌آنکه قلبش بامحبت دنیا آرام‌گرفته است. (آمدی تمیمی، غررالحکم و درر الکلم، ص ۱۴۱، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، ۱۳۶۶ش )

وی ادامه داد: علی (ع) در جای دیگری می‌فرماید: همچنان که خورشید با شب جمع نمی‌شوند حبّ خدا هم با حبّ دنیا جمع شدنی نیست. «وَ قَالَ (ع) کَمَا أَنَّ الشَّمْسَ وَ اللَّیْلَ لَا یَجْتَمِعَانِ کَذَلِکَ حبّ اللَّهِ وَ حبّ الدُّنْیَا لَا یَجْتَمِعَانِ»، ( محدث نوری، مستدرک الوسائل، ج۱۲، ص ۴۲، موسسه آل البیت، ۱۴۰۸ق )

غلامی گفت: همچنین امام صادق (ع) می‌فرمایند : من برای فردی مؤمن از شما چنان دوست دارم که چون به نماز ایستاد بادلش به خدا روی کند و دلش را به امر دنیا مشغول نکند؛ چراکه هیچ بنده‌ای نیست که در نماز بادلش به خدا روی کند، مگر اینکه خدا با وجه خود به او روی می‌کند و محبّت مؤمنان را بعد از محبّت خودش متوجه او می‌سازد. پس دقت کنیم که اگر می‌خواهیم به مقام محبت الهی برسیم و از لذت غیرقابل وصفی که این محبت در دنیا و آخرت دارد بهره‌مند شویم، باید دست از دنیاپرستی برداریم. 

رئیس موسسه صدرا اضافه کرد: حقیقت این است که بعضی دنیا را خدای خودکرده‌اند و هرروز در برابر آن و در برابر شهوات و لذائذ دنیوی و در برابر ثروت‌های فانی دنیا، رکوع و سجود می‌کنند، آن‌وقت توقع دارند قلبشان به خدای متعال اشتیاق داشته باشد! روشن است که انسان محال است دو قلب داشته باشد ضمن آنکه دو محبت هم در یک قلب جا نمی‌گیرد.  قرآن کریم در سوره احزاب آیه ۳ می‌فرماید :  ما جَعَلَ اللَّهُ لِرَجُلٍ مِنْ قَلْبَیْنِ فی جَوْفِهِ. یعنی خداوند دو قلب در درون انسان قرار نداده است. البته دنیا و تلاش برای آبادانی آن فی‌نفسه ایرادی ندارد بلکه لازم است، آن چیزی که ایراد دارد، و بامحبت و عشق به خدای متعال قابل‌جمع نیست، دنیاپرستی است.

وی گفت: در اینجا یک اشکالی در ذهن بعضی‌ها به وجود می‌آید که تصور می‌کنند صرف محبت ورزی به خداوند کافی است و اگر آدمی ادعا کند که خدا را دوست دارد دیگر تکلیفی متوجه او نیست. قرآن کریم خطاب به پیامبر اسلام (ص) می‌فرماید : «قُلْ إِنْ کُنْتُمْ تُحِبُّونَ اللّه َ فَاتَّبِعُونِی یُحْبِبْکُمْ اللّه ُ وَیَغْفِرْ لَکُمْ ذُنُوبَکُمْ وَاللّه غَفُورٌ رَحِیمٌ» یعنی بگو: اگر خدا را دوست دارید، از من پیروى کنید تا خدا نیز شما را دوست بدارد، و گناهانتان را ببخشاید و خدا آمرزنده مهربان است.

غلامی ادامه داد: این آیه شریفه تأکید دارد که محبت باید همراه با تبعیت باشد و اساساً آن محبتی که به دنبالش پیروی نباشد محبت واقعی نیست. بنابراین اگر مدعی هستیم که خدا را دوست داریم باید از رسول خدا (ص) و شریعتی که آورده است تبعیت کنیم. اگر این‌گونه شد، یعنی محبت، محبت حقیقی بود و توأم با پیروی بود، یُحْبِبْکُمْ اللّه ُوَیَغْفِرْ لَکُمْ ذُنُوبَکُمْ وَاللّه غَفُورٌ رَحِیمٌ» یعنی خدا هم متقابلاً بنده‌اش را دوست دارد و گناهانش را می‌بخشد و این را بدانیم که اگر خداوند ما را دوست داشته باشد و ما را مورد مغفرت خود قرار دهد، نه‌فقط دیگر مانعی جلوی ما برای حرکت به سمت سعادت و خوشبختی نیست، بلکه هم مسیر هموار است و هم سرعت حرکت ما فوق‌العاده زیاد می‌شود.

رئیس موسسه صدرا با طرح این سؤال که چه عاملی موجب تشدید محبت بنده به خدای تعالی می‌شود؟ آیا این ثواب و عقاب اخروی است که محبت و بغض را تشدید می‌کند یا گسترش معرفت؟ افزود: در پاسخ باید گفت که هر دو. یعنی در انسان‌های عادی و آن‌هایی که سود و زیان را به محور علایقشان تبدیل کرده‌اند، عمدتاً این ثواب و عقاب اخروی تشدیدکننده محبت و بالعکس، تشدیدکننده بغض نسبت به کفر و گناه است اما در بین احرار و انسان‌های رشد یافته، این گسترش معرفت است که محبت آنان به خدای متعال و بغض آن‌ها نسبت به کفر را شدت می‌بخشد.

وی افزود: قرآن مجید در سوره بقره آیه ۱۶۵ می‌فرماید :  «وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ یَتَّخِذُ مِنْ دُونِ اللَّهِ أَنْداداً یُحِبُّونَهُمْ کَحُبِّ اللَّهِ وَ الَّذینَ آمَنُوا أَشَدُّ حُبًّا لِلَّهِ» یعنی آدمیان به دو گروه مشرک و مؤمن تقسیم شده‌اند. مشرکان کسانی هستند که غیر خدا را دوست دارند، آن‌گونه که باید خدا را دوست داشته باشند؛ اما محبت مؤمنان به خداوند شدیدتر است.

غلامی گفت: در این آیه شریفه، قرآن می‌فرماید مشرکان هم ازآن‌جهت که فکر می‌کنند از دست بت‌ها و خدایان دروغین کاری برمی‌آید، به آن‌ها اظهار محبت می‌کنند، که البته همین محبت در روز قیامت که پرده‌ها کنار می‌رود و حقایق آشکار می‌شود و مشخص می‌گردد که از دست این خدایان کاری برنمی‌آمده بلکه همین خدایان جعلی عامل بدبختی‌شان بوده و هستند، بغض و نفرت جای محبت را خواهد گرفت؛ اما وَ الَّذینَ آمَنُوا أَشَدُّ حُبًّا لِلَّهِ؛ یعنی کسانی که به خداوند یکتا ایمان دارند، هم به جهت اینکه همه‌کاره این عالم را خدای یکتا می‌دانند و حقیقت نیز جز این نیست و هم ازآنجاکه خدا را فراتر از ثواب و عقاب می‌پرستند، محبتشان به الله به‌مراتب از بقیه بیشتر است.

رئیس موسسه صدرا تصریح کرد: در روایتی از امام حسین (ع) داریم که بعضی خدای متعال را تاجرانه یا از ترس عبادت می‌کنند؛ یعنی اگر ثواب و عقابی نباشد، بهشت و جهنمی نباشد، عبادتی نیز در کار نیست؛ وقتی کار نیکویی و عبادتی را به‌جا می‌آوردند، چرتکه می‌اندازند که این کار نیک چه اجر و مزدی برای آنان خواهد داشت یا از بیم عذاب اخروی گناه نمی‌کنند؛ اگر عذابی نبود گناه کردن برای آن‌ها آسان بود. لکن بندگانی هم هستند که خدا را به خاطر خود خدا و عظمت و شکوه بی‌منتهایش و برای شکرگذاری در برابر نعمات بی‌شمارش عبادت می‌کنند که عبادت آن‌ها عبادتی آزادمنشانه و عاشقانه است.

وی اضافه کرد: امام حسین (ع) می‌فرمایند : «ان قوماً عبدوا الله رغبة فتلک عبادة التجار و ان قوماً عبدوا الله رهبة فتلک عبادة العبید و ان قوماً عبدوا الله شکراً فتلک عبادة الاحرار و هی افضل العبادة.» یعنی گروهی خدا را از روی تحصیل منافع بهشت بندگی می‌کنند این عبادت تجار است. گروهی خدا را از روی ترس بندگی می‌کنند این عبادت بردگان است. گروهی خدا را شایسته پرستش می‌دانند و از اینکه خدا منت بندگی را بر آن‌ها نهاد شکر و سپاس او را می‌گویند. این عبادت آزادگان است که برترین عبادت‌هاست.

غلامی گفت: در این دنیا به خدا محبت ورزیدن و محبوب خدا شدن چندان هم راحت نیست. لذا خدای متعال از سر لطف وسایلی را در اختیار انسان قرار داده تا از طریق آن‌ها راه برای محبت ورزی باز شود؛ و این وسایل اهل‌بیت عصمت و طهارت (ع) هستند که مقام عصمت و کمال، محبت به آن‌ها را در طول محبت خدای تعالی قرار داده است.

رئیس موسسه صدرا افزود: پیامبر گرامی اسلام (ص) می‌فرمایند : «حبّ علی ایمان وَ بُغْضُهُ نِفَاق‏» یعنی حبّ علی ایمان و بغض او نفاق است یا در روایت آمده «سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ (ص) یَقُولُ عُنْوَانُ صَحِیفَةِ الْمُؤْمِنِ حبّ عَلِیِّ بْنِ ابی‌طالب (ع)» یعنی سرلوحه صحیفۀ مؤمن حبّ علی بن ابی‌طالب است. به‌بیان‌دیگر، ارزش کتاب اعمال ما به حبی است که به علی (ع) داریم.

وی افزود: در جای دیگر پیامبر اعظم (ص) می‌فرمایند: «محبت علی بن ابی‌طالب(ع)، گناهان را می‌سوزاند، همان‌گونه که آتش، هیزم را می‌سوزاند» ممکن است سؤال کنید که چرا این‌گونه است؟ در پاسخ باید گفت : اولاً، دل علی (ع) لبریز از حب خداست و دلی که لبریز از حب خداست سرسوزنی حب دنیا و حب غیر در آن نیست بنابراین محبت ورزیدن به چنین شخصیتی حب خداست. ثانیاً. امام نه‌فقط هدایت‌کننده به‌سوی صراط مستقیم است، بلکه خودش صراط مستقیم است؛ "علی مع الحق و الحق مع علی"؛ لذا محبت ورزیدن به امام یعنی پا گذاشتن و متصل شدن به صراط مستقیم و کسی که به این صراط متصل است ریشه گناه را در وجود خود سوزانده است.

غلامی افزود: البته همان‌طور که درباره حبّ خدای تعالی گفتیم این حبّ دوطرفه است، درباره امام هم می‌گوییم چنانچه کسی محبت حقیقی به امام داشته باشد، محبوب امام می‌شود و وقتی انسان محبوب امام شد، به‌طور خاص موردعنایت و دستگیری امام قرار می‌گیرد.