نظر حاج آقا مصطفی خمینی درباره «صراط مستقیم»

عقیق:حجت الاسلام علی خادمی در سلسله یادداشت هایی به برخی از آیات مهدوی قرآن کریم پرداخته است که در شماره های گوناگون تقدیم نگاه شما مهدی یاوران خواهد شد.

شیوه ارتباط هر آیه با آن حضرت نیز متفاوت خواهد بود و به یکی از این سه شیوه تفسیر، تطبیق و تأویل برمی گردد.

ـ تفسیر: یعنی ارتباط آیه با موضوع مهدویت که از ظاهر آیه استفاده می شود و مصداق منحصر به فرد آن خواهد بود.

ـ تطبیق: یعنی ارتباط مذکور باز هم از ظاهر آیه استفاده می شود؛ ولی معنای منحصر به فرد نمی باشد و آن آیه، مصادیق و نمونه های دیگری نیز دارد.  

ـ تأویل: یعنی نحوه ارتباط آیه با مهدویت، از ظاهر آن برداشت نمی شود و تنها از زبان مفسران اصلی قرآن که اهل بیت (ع) باشند دانسته می شود؛ البته معانی دیگری برای واژه تأویل گفته شده، ولی مقصود ما در اینجا، همین معنای باطنی است.

* آیه ششم سوره فاتحه  

«اهْدِنَا الصِّراطَ الْمُسْتَقیمَ؛ (خداوندا)، ما را به راه راست هدایت کن». سوره حمد/ ۷.

نخستین آیه مهدوی را در نخستین سوره قرآن جستجو می‌کنیم. ابتدا روایات مربوط به این آیه شریفه را مرور، آنگاه نحوه ارتباطش با مهدویت را بیان می‌کنیم. مهم‌ترین این روایات، پنج روایت می باشد:

۱- محمد بن مسلم از امام صادق (ع) نقل کرده: مراد از صراط مستقیم، صراط انبیای الهی است. (تفسیر عیاشی، ج۱، ص۲۲).

۲- مطابق دو حدیثی که باز هم عیاشی نقل کرده، رسول خدا (ص) صراط مستقیم را قرآن دانستند. (همان، ص۳ و ص۶. از منابع اهل تسنن نیز ر. ش: تفسیر ابن أبی‌حاتم، ج۱، ص۳۰). ‌ 

۳- رئیس محدثان شیعه شیخ صدوق (قدس سره) نیز روایتی از امام صادق (ع) آورده که صراط مستقیم را امیرمؤمنان علی (ع) دانستند. (معانی الأخبار، ص۳۲).

۴- امام سجاد (ع) نیز در روایتی دیگر، همه اهل بیت (ع) را به عنوان صراط مستقیم معرفی نمودند: «نَحْنُ الصِّرَاطُ الْمُسْتَقِیمُ». (همان، ص۳۴).

۵- مفضّل بن عمر می‌گوید: از امام صادق (ع) پرسیدم: صراط چیست؟ حضرت فرمود: راهی به سوی شناختن خدای بزرگ است و دو گونه است: صراطی در دنیا و صراطی در آخرت. صراط دنیا، امام معصوم(ع) می‌باشد که فرمان‌بری از او واجب است و هر کس که در دنیا او را شناخت و رهنمودهای او را به کار بست، از صراطی که پلی بر روی جهنّم است خواهد گذشت؛ و هر کس در اینجا امام خود را نشناخت، هنگام گذشتن از صراط آخرت گامش خواهد لغزید و در آتش دوزخ خواهد افتاد! (همان، ص۳۲).

ناگفته پیداست آنچه در تفسیر معنای صراط گذشت نه‌تنها منافاتی با یکدیگر ندارند، بلکه پیوستی ناگسستنی میانشان برقرار بوده و در یک خط ممتد قرار دارند. آری، راه پیامبران و قرآن و امیرمؤمنان (ع) و اهل بیت (ع) و امام معصوم هر زمان (ع) یکی بوده و همه آنها برای تکامل بشر قدم برمی‌دارند.

نحوه ارتباط آیه با مسئله مهدویت نیز از روایت پنجم نمایان شد و به این ترتیب می‌توان این آیه شریفه را به عنوان نخستین آیه مهدوی مطرح کرد. همچنین دانسته شد که آیه فوق، به‌ شکل «تطبیق» مربوط به آن وجود مقدس می‌باشد.  

مرحوم آیت‌الله حاج‌آقا مصطفی خمینی که هنوز ابعاد علمی از جمله روش تفسیری او ناشناخته مانده، توضیح لطیفی درباره تطبیق این آیه شریفه بر حضرت ولی‌عصر (عج) داده و گفته است: از آن جایی که لازم است صراط مستقیم بالفعل موجود باشد و لحظه‌ به ‌لحظه سبب هدایت تکوینی و تشریعی شود، امروزه مصداقی جز وجود مقدس امام زمان (عج) ندارد. (ر. ش: تفسیر القرآن الکریم، ج‌۲، ص۱۱۶).

منبع:حوزه