ملاک‌ها و معیارهای شادی برای اهل بیت

عقیق:ایام گرم فصل تابستان با توجه به تعطیلی کلاس‌های درس مدارس و دانشگاه‌ها فرصتی است که نوجوانان و جوانان کشور را به سمت کلاس‌های آموزشی مختلف سوق می‌دهد لذا این بازه زمانی، فرصت بسیار خوبی برای ارائه آموزش‌های لازم در حوزه مداحی و شعر آئینی است که کارشناسان و قدیمی‌های عرصه مداحی کشور، ضعف امروز این عرصه را عدم ارائه آموزش‌های لازم و همچنین پای درس استاد ننشستن مداحان و شاعران جوان است، برای بررسی آسیب‌های امروز مداحی و شعر آئینی و همچنین نیازهای این عرصه گفت‌وگویی با سیدعلی سادات‌رضوی مداح اهل بیت(ع) و پیشکسوت این عرصه، داشته‌ایم که در ادامه می‌خوانید.

شعر و موسیقی مهمترین بخش و اجزای یک مداحی و مولودی

یک نوحه و مدیحه از چه اجزایی تشکیل شده است و مهمترین بخش آن چیست؟

شعر و موسیقی مهمترین بخش و اجزای یک مداحی یا مولودی محسوب می‌شود البته در این زمینه نیز شعر خوب و موسیقی خوب دارای اهمیت است که می‌تواند به یک مداحی، ارزش و اعتبار دهد. متأسفانه برخی مداحان امروزی گاهی در انتخاب این دو جزء، دچار مشکلاتی می‌شوند.

مداحی ابزارهای مختلفی دارد به طور مثال آهنگری، قصابی، نجاری دارای ابزارهای مختلفی هستند، مداحی نیز به همین صورت، دارای ابزارهایی مانند صوت (نحوه خواندن و به کارگیری زیبای صدا)، صدا، آشنایی با تاریخ اسلام ، آشنایی با مقتل، سیره اسلام، ادعیه، مباحث اعتقادی، احکام، شعر و ادبیات فارسی و عربی، شهامت و اعتماد به نفس و ... است که همگی از دیگر ابزارهای مداحی به حساب می‌آیند اما مهمترین جزء آن، همان شعر و موسیقی است.

توجه مداحان و وعاظ قدیمی به دستگاه‌های موسیقی ایرانی

چه موسیقی در مداحی دارای اهمیت و جایگاه است؟

قاریان بزرگ مصری که به تلاوت به قرآن می‌پردازند، دارای موسیقی قرآنی هستند و به قول فارس زبانان، دارای دستگاه‌های موسیقی هستند که از چه دستگاهی آغاز کنند و در ادامه وارد چه دستگاهی شوند و سپس در چه فضایی تمام کنند. متأسفانه امروزه دوره این دستگاه‌ها تمام شده است، در حالی که مداحان گذشته اکثراً دستگاه‌های موسیقی ایرانی را فرا می‌گرفتند و حتی وعاظی که خوش صدا بودند و بنا داشتند پایان منبر خود به روضه‌خوانی بپردازند هم مبادرت به فرا گرفتن دستگاه‌های موسیقی ایرانی می‌کردند به طور مثال تاج نیشابوری، صدر اصفهانی و عندلیب تهرانی، همگی به فراگرفتن دستگاه‌های موسیقی ایرانی جهت روضه‌خوانی‌های خود پرداخته بودند که فرزند عندلیب تهرانی، در نهایت بدیعی زاده خواننده سال‌های قدیم کشور شد.

مداحی‌های امروزی «ریتمیک» شده است

مداحان و وعاظ تلاش می‌کردند موسیقی مناسب و فاخر ارائه کنند اما امروزه متأسفانه این امور منسوخ شده است و مداحی‌های امروزی «ریتمیک» شده است و تصور می‌کنند، مداحی باید به این شکل و سیاق باشد.

مداحی رایج امروز در میان جوانان فقط شورخوانی است

برخی مطرح می‌کنند که مداحی دارای تخصص‌های مختلف است به طور مثال ممکن است یک مداح تنها مولودی‌خوان باشد یا تنها روضه‌خوان باشد و یا یک مداح نیز کلاً توانایی خواندن شور داشته باشد، شما به عنوان یک پیشکسوت این گزاره را قبول دارید؟

مداحی دارای رشته‌های تخصصی مانند پزشکی است که فردی فیزیوتراپ، متخصص قلب، ارتوپد، متخصص پوست و ... است. مداحی نیز شامل غزل‌خوانی، قصیده‌خوانی، نوحه‌خوانی، مرثیه‌خوانی، زمینه‌خوانی، مولودی‌خوانی، دعاخوانی، چاوش‌خوانی، رجزخوانی، مناجات‌خوانی، شورخوانی و ... است که همگی رشته‌های تخصصی مداحی به حساب می‌آیند که متاسفانه مداحی رایج امروز در میان جوانان، فقط شورخوانی است و دلیل آن نیز «ریتمیک» خوانده شدن آن است. «ریتمیک» خوانده شدن شور، موجب تحرک، حرکت جسمی، دست یابی به شور و حال خاص و ... می‌شود که هم در شادی‌ها و هم عزا اجرا می‌شود و به دلیل استقبال جوانان، برخی از مداحان تلاش خود را در این زمینه خلاصه کرده‌اند و هر میزان تمرین و تولید سبک و شعر خود را صرفاً در این حوزه متمرکز کرده‌اند و دیگر تخصص‌های مداحی فراموش شده‌ است.

استاد ندیدن دلیل تمامی مشکلات مداحان و شاعران جوان امروزی

دلیل این فراموشی و عدم توجه مداحان به سبک‌ها و رشته‌های تخصصی مداحی چیست؟

اصلی‌ترین دلیل آن است که مداحان امروزی استاد ندیده‌اند و برای کسب مهارت و شاگردی نرفته‌اند، به همین دلیل مداحی‌های امروزی «ریتمیک» شده است. شرع مقدس، یک خط قرمزی برای موسیقی ترسیم کرده است که انسان تا کجا می‌تواند به سمت موسیقی برود و از چه جایی به بعد باید از آن دوری کند و یا خط کشی کرده است که تا کجا می‌توان از موسیقی در مداحی استفاده کرد و از چه جایی به بعد باید پرهیز کرد؛ اما به این دلیل که این مداحان جوان و امروزی تحصیل نکرده‌اند و در زمینه مداحی شاگردی نداشته‌اند و همچنین مباحث شرعی آن را پیگیری نکرده‌اند،  نتیجه‌اش مداحی‌ها و مولودی‌خوانی‌هایی می‌شود که مغایر با شرع و خط قرمزهای فقه درباره استفاده از موسیقی می‌شود.

شعر آیینی باید مطابق با روایات ائمه معصومین(ع) باشد

یکی از اجزای مهم مداحی در کنار موسیقی، شعر بود، شعر خوب دارای چه ویژگی‌ها و اجزایی است؟

شعر خوب حتما باید دارای پیام و رسالت باشد، به همین دلیل قدمای مداحی و شعر چه در غزل‌سرایی و چه در قصیده‌سرایی حرفی را ارائه می‌کردند و پیامی را به مخاطبان ارائه می‌دادند اما متاسفانه امروزه شعر کشور از لحاظ کمیت، افزایش و رشد داشته است اما از لحاظ کیفیت، نزول کرده است. امروزه شاعر و سراینده زیاد شده است به طوری که یک مداح برای پیدا کردن شعر مورد نیاز خود، لازم نیست کتاب‌های مختلف را بررسی کند یا به افراد مختلفی مراجعه کند اما نوع شعر مرغوب و نفیس نیست. در حالی که اشعار قدیمی از نظر ادبی و متون فارسی قوی‌تر و با احساس‌تر شعر می‌سرودند و از کلمات رشیدتر و رساتری استفاده می‌کردند.

در مجموع شعر خوب باید دارای پیام باشد که در شعر آیینی و مداحی باید مطابق با مسائل شرعی باشد. اگر شعر ذکر مصیبت است باید با مقتل مطابقت داشته باشد، اگر روایی است باید با «قال الصادق» و «قال الباقر» مطابقت داشته باشد که متاسفانه امروزه به این مسائل کمتر توجه می‌شود و تنها به حالات احساسی بیشتر پرداخته می‌شود. شاعران امروزی تنها به عشق، چشم و ابرو، قد و قامت، دست و بازو و ویژگی‌های ظاهری می‌پردازند در حالی که در شعر آیینی بیان مصائب اهل بیت(ع) باید مطابق با روایات و مقتل باشد. پیامبر(ص) می فرماید: «هرچه از ما شنیدید اگر مطابق با قرآن و عقل بود، بپذیرید» لذا شعر آیینی باید مطابق با روایات ائمه معصومین(ع) و قرآن باشد و از آنان الهام گرفته باشد و همچنین از مقتل صحیح نیز ذکر شده باشد.

برخی اشعار نه تنها پیام ندارد بلکه کفر است

امروزه متاسفانه شاهد اشعار بسیار ضعیفی در مداحی‌ها هستیم و در همین مولودی اخیری که خبرساز شد نیز شاهد عدم انتقال پیام هستیم و حتی گاهی شاهد انتقال پیام‌های غلط هستیم، نمونه‌های دیگری به ذهن شما می‌رسد؟

به طور مثال در شعری فردی درباره مصیبت وارد به حضرت زهرا(س) خوانده بود: «حسین، مجتبی، کلثوم و زینب/ ز سینه میخ در را می‌کشیدند» که این بیان با هیچ منطق، مقتل و روایتی تطابق نداشت یا یکی از شورخوانان این شعر را می خواند که «مرد مردان بلا یا عباس/ گنده لات کربلا یا عباس» که این بی‌احترامی مستقیم به شخصیت ایشان است.

شعر آیینی باید از لحاظ اعتقادی نیز پیام داشته باشد و حتی مخرب نباشد و ایجاد وهن نکند به طور مثال در یک شعر داشتیم: «من حسین را می‌پرستم زان که او / هست اوصافش همه اوصاف هو» یعنی امام حسین(ع) را تا مقام خدایی بالا برده است، یا «در کیش حق پرستان، عباس هم امام است/ گر لطف او نباشد کار خدا تمام است» یا «گرخدا پایش نهاید بر زمین/ بود نامش امیرالمؤمنین» یا «فاطمه ایزد است و ایزد او/ این دو پروردگار دگرند» که همگی این موارد از لحاظ توحیدی و اعتقادی دارای اشکال است. شعر آیینی باید فارغ از این‌گونه غلوها باشد تا ایجاد کفر نکند. این اشعار تا مرتبه کفر پیش رفته است که متأسفانه از این قالب اشعار، شاعران جوان می‌سرایند و مداحان جوان نیز می‌خوانند و در مجالسی با حضور نوجوانان و جوانان هم می‌خوانند که اطلاعات کمتری هم دارند و موجب انحراف آنان می‌شوند. این اشعار ضعیف نه تنها موجب انتقال پیام می‌شود بلکه انحراف را به همراه می‌آورد که با روح و اهداف برگزاری هیأت و مجلس مذهبی متفاوت است.

مداح خود باید از خواندن شعر ضعیف پرهیز کند

مداحان گذشته برای به دست آوردن اشعار مورد نیاز خود چه روشی را در پیش می‌گرفتند؟

در گذشته مداحان، اشعار حافظ و سعدی را در ابتدای مراسم خود می‌خواندند و مستمع حتی اگر تحصیلات کلاسیک نداشت، مفهوم شعر را می‌فهمید یا اشعاری که علما مانند مرحوم کمپانی، میرزا یحیی مدرس و ... را که دارای مفاهیم عالمانه بود، قرائت می‌کردند و مردم می‌فهمیدند اما مداحان امروزی به سمت اشعار کم فهم‌تر و سهل‌تر می‌روند. در حالی که مداحان باید اگر شعر ضعیفی نیز به دست آوردند خود از خواندن آن پرهیز کنند و مانع لطمه خوردن حتی پیکر شیعیان شوند.

ملاک‌ها و معیارهای شادی برای اهل بیت(ع)

نوحه‌ای که این روزها در فضای مجازی خبرساز و حاشیه‌ساز شد، مرتبط با میلاد امام رضا(ع) بود، باتوجه به اینکه در اعیاد ماه ذی‌القعده هستیم، به این نکته بپردازیم که در شادی اهل بیت(ع) چگونه باید مراسم برگزار کرد و مداح باید به مولودی‌خوانی بپردازد؟

امام صادق علیه‌السلام می‌فرماید: «شِیعَتُنا خُلِقُوا مِنْ فاضِلِ طِینِتِنا وَ عُجِنُوا بِماءِ وَلایَتِنا یَحْزَنُونَ لِحُزْنِنا و یَفْرَحُونَ لِفَرَحِنا؛ شیعیان ما از بقیه خمیرمایه اولیه آفریش ما آفریده شده اند ولایت ما در سرشت آنان عجین گشته است و آنان با خوشی ما خوشحال و با ناراحتی ما ناراحتند.» این اصل است که باید در شادی‌های اهل بیت(ع) شاد بود اما تا کجا؟ آیا برای شادی هر مرزی را می‌توان رد کرد؟ یا هر کلامی که بر زبانش جاری شد را بیان کند؟

شأن و جایگاه اهل بیت(ع) مانع بیان هر حرفی می‌شود

شارع مقدس خط قرمزی را در شادی و حتی عزای اهل بیت(ع) ارائه کرده است که باید مدنظر قرار گیرد و در گام دیگر شأن و جایگاه اهل بیت(ع) مانع بیان هر حرفی می‌شود. معصومین(ع) جایگاه خاصی دارند لذا شعر، سبک، سیاق و آهنگ نباید جایگاه آنان را خدشه‌دار کند و هر سرود و نوحه‌ای نمی‌تواند محتوایش در شأن اهل بیت(ع) باشد. لذا سبک مولودی که این روزها حاشیه‌ساز و خبرساز شده است حتی اگر دارای شعر محکم و متقنی بود، به هیچ عنوان نحوه اجرا و خواندن آن بی‌حرمتی است.

مداح نسبت به حرکت‌های احتمالی مستمعان مسئول است

به طور مثال اگر یک مداح، امروز با شلوار لی در جامعه رفت‌وآمد کند مخاطب در گام اول این گونه می‌گوید که شأن این فرد اجل از این رفتار و پوشش است یعنی توقع ندارد، شأن اهل بیت(ع) نیز از نظر سبک، سیاق، آهنگ و ... دارای شئوناتی است که باید رعایت شود همچنین شارع مقدس نیز خطوط قرمزی را مطرح کرده است که باید انگیزه حاصل از آن، در مخاطب نیز مدنظر قرار گیرد و بدانیم شور و شوقی که ایجاد می‌کند، شرعی است یا خیر؟ مداح باید نسبت به حرکت‌های احتمالی که مستمع ممکن است از خود سر بزند، خود را مسئول بداند و با انتخاب آهنگ و سبکش مانع از رفتارهای غیرشرعی شود که متاسفانه امروز این موارد کمتر مورد توجه است و بیشتر برای برخی مداحان تحرک و ذوق جوانان مهم شده است در حالی که باید بدانیم رضایت اهل بیت (ع) در مداحی و عزاداری ملاک است.

منبع:فارس