عقیق: مثل آداب تجارت، معاشرت، کسب علم، آداب نماز و... که شناخت و مراعات آنها، انسان را در کار خود به توفیق می‌رساند، برای زیارت هم آدابی ذکر شده که رعایت آنها زائر را در دستاورد‌های معنوی زیارت کامیاب‌تر می‌کند، ضمن اینکه آثار اصلاحی و تربیت‌کننده بسیاری نیز به همراه دارد.
برای ما ایرانیان زیارت جایگاه ویژه‌ای دارد و همه ما هر جا باشیم خودمان را به صحن‌ و سرای حضرت رضا(ع) می‌رسانیم و دل را به نور منور ایشان جلا می‌دهیم، اما بر این مسأله نیز واقف‌ هستیم که ثامن‌الحجج(ع) برای زیارت مقبول شروطی را مطرح فرموده‌اند. برای واکاوی این شروط با حجت‌الاسلام محمدرضا رنجبر، استاد اخلاق و معارف اسلامی، گفت‌وگو کرده‌ایم.
جناب رنجبر! زیارت معصومین(ع) آداب و شرایطی را طلب می‌کند تا زائر به آثار و برکات آن دست پیدا کند. از نگاه شما مهمترین شرط ورود به حقیقت زیارت چیست؟
- همان‌طور که می‌دانید زیارت به معنای «دیدار» است و دیدارها با یکدیگر تفاوت دارند. مثلاً ما برای دیدار برخی دوستان شرایط خاصی را در نظر می‌گیریم که شاید برای برخی دیگر چنین نباشد. البته این توصیف برای روشن شدن تفاوت دیدارها طرح شده و حال آنکه جنس دیدار معصومین(ع) یا همان زیارت آنها با همه دیدارها تفاوت بسیار دارد. زیارت امام معصوم(ع) آثار و برکاتی دارد که در مقیاس دنیوی قابل ‌وصف نیست. بنابراین درهنگام زیارت معصومین(ع) نخستین شرط، داشتن حضور قلب و طمأنینه است و بی‌شک، داشتن توجه قلبی ما را برای برقراری ارتباط بهتر با حضرات معصومین(ع) آماده می‌کند.

حضور قلب در هنگام زیارت چگونه حاصل می‌شود؟

- آرامش و وقار ظاهری نشانه حضور قلب در زائر است و معصومین(ع) برای زیارت توصیه کرده‌اند که در هنگام ورود، اذن دخول بخوانیم. چنانکه در حین ورود به حرم امام هشتم(ع) نیز تابلوهای قرائت اذن دخول نصب شده و خواندن این زیارت در حین ورود به حرم آرامشی را در دل زائر ایجاد می‌کند که به ایجاد حضور قلب منجر خواهد شد. توجه به اذن دخول و تثبیت آرامش روحی در حین ورود به اماکن مقدس، توصیه مؤکد معصومین(ع) است که فرموده‌اند در بدو حضور در اماکن زیارتی با وقار و آرامش راه بروید، گامها را کوچک بردارید، حالت طمأنینه داشته باشید، با حالت ذکر و تسبیح و تکبیر وارد حرم و مزار شوید تا این آداب ظاهری، حضور باطنی را در شما ایجاد کند.

برای حفظ حضور قلب در هنگام زیارت، توجه به چه نکاتی از سوی زائران ضرورت دارد؟

- حفظ حضور قلب و ایجاد پیوند روحانی میان زائر و امام معصوم در هنگام زیارت وابسته به آدابی است که زائر پیش از ورود به حرم اولیای خدا در وجود خویش متجلی می‌کند. اگر می‌خواهیم از زیارت بهره کامل ببریم، باید همان‌طور که در بارگاه معصومین(ع) و در حین زیارت رفتار می‌کنیم، در زندگی روزمره هم چنین باشیم؛ حق را دنبال کنیم، اگرچه برای ما سخت باشد. پیرو حقیقی دین، کلام خدا و معارف اهل‌بیت عصمت و طهارت(ع) باشیم. زائری که مثلاً به‌عنوان یک فروشنده تعامل خوبی با مردم ندارد، برخوردهای ناهنجار دارد و دیگران را می‌رنجاند بی‌تردید بهره‌ای از حضور قلب برای برقراری ارتباط ویژه با امام رضا(ع) نخواهد برد. امام رضا(ع) و سایر معصومین(ع) پیرو و دوست راستین می‌خواهند که در نهان و آشکار، معرّف کلام و منطق حق‌طلبانه آنها باشد.
همین که بگوییم با حضور در حرم برای ما حضور قلب حاصل می‌شود کافی نیست، بلکه رعایت مقدمات و آداب زندگی دینی نه‌ تنها فرصتهای معنوی زیارت را برای ما افزون می‌کند، بلکه در هر زیارتی دری از درهای معنویت و روحانیت بر ما گشوده می‌شود؛ بنابراین رعایت اخلاق و مشی دینی مهمترین رکن داشتن حضور قلب در هنگام زیارت است.

داشتن معرفت به امام معصوم(ع) چه نقشی در برقراری ارتباط زیارتی ویژه ایفا می‌کند؟

- پرسش قابل‌تأملی است، چون هرچه معرفت و شناخت ما نسبت به معصومین(ع) بیشتر باشد، آثار بیشتری از زیارت نصیب ما خواهد شد. امام‌شناسی مسأله‌ای مهم است، بخصوص در شرایط حاضر که دشمنان تلاش می‌کنند شبهات و انحرافات بسیاری را به آیین تشیع تحمیل کنند. لذا بر ما واجب است در مورد امام معصومی که به زیارتش می‌رویم، معرفت داشته باشیم؛ بدانیم چرا امام رضا(ع) ترک وطن و نیاکان و خانواده خویش را به جان گرامی خرید و به ایران هجرت کرد. تلاش برای شناخت معصومین(ع) جلوه‌ای از ادب در برابر مقام والای الهی آنهاست و در این صورت بازهم درهای نور و روشنی در هنگام زیارت به‌روی ما گشوده خواهد شد.