چهارمین شماره از کتاب‌مجله همشهری آیه منتشر شد:
چهارمین شماره از کتاب‌مجله همشهری آیه منتشر شد:
عقیق:حاج منصور نورایی، متولد سال 1338 هجری شمسی در محله ی چهارراه سیروس تهران،دانشجوی کارشناسی ارشد علوم سیاسی. می گوید مداحی را تقریبا از سال 48 شروع کرده یعنی از ده سالگی . از همان زمانی که درس های طلبگی را در مدرسه مرحوم آیت الله مجتهدی آغاز کرده بود. می گفت در همان اوائل مرحوم کافی یک دهه در مدرسه منبر می رفت . لحن منبر کافی او را مجذوب خودش کرده بود و همین امر پایش را به وادی مداحی باز کرد. البته از هدایت های مرحوم حاج آقا جواد حاج حسن (محبی) که هم محله شان بود بی نصیب نماند و از محضر ایشان هم بهره اخلاقی میبرد و هم مداحی را بیشتر می آموخت .
برای ما کمی از مرحوم حاج آقا جواد حاج حسن بگویید؛ انگار ایشان خیلی روی شما تاثیرگذار بودند؟
مرحوم حاج آقا جواد حاج حسن توی کوچه ما می نشست . خوب ایشان خیلی وارسته بودند. از محضر حاج آقا جواد هم استفاده ی اخلاقی می کردم و هم مداحی را از ایشان یاد گرفتم . ایشان استاد این کار بود . آقا ماشااله عابدی،حاج ذبیح اله سلطانی،حاج حسن عابدی و خیلی از اینها دست پرورده ی ایشان هستند .
ایشان خیلی می فرمود که پول برای منبری ندهیم و می گفت خودت را آماده کن که هر وقت منبری نیامد خودت منبر بروی و می گفت هیئتی خوب است که پول به منبری و مداح ندهد و مردم برای هیئت گرفتن به زحمت نیفتند . افراد رو گزینش می کردند ، تربیت می کردند و بعد مسئولیت می دادند.
شما اساتید دیگری هم داشتید که از آنها بهره ببرید در امر مداحی،شعر یا اخلاق؟
در بحث شعر از مرحوم قاسم ملکی که با ایشان رفیق بودم بهره می بردم. یک انجمن شعر بود قدیم نمی دانم الان هم هست یا نه . مرحوم آقای گرکانی می آمد، آقای سازگار، آقای ژولیده ، آقای انسانی ، آقای یونسیان از مشهد بود و گاهی هم از شهرستانها می آمدند و یک طیف اینجوری بود. این جلسات سیار بود و اسم خاصی هم نداشت. خود مرحوم قاسم ملکی هم بود در این جلسات . خودم هم وقتی حالی داشتم، شعر می گفتم و شعر حفظ می کردم و از زمان طاغوت تا آخر جنگ گاهی خودم نوحه هیئت را می گفتم.
حاج آقا جواد به من سفارش می کرد که هیئت های مختلف برو. الان سبک نوحه های من سبک حاج ناظم و مرشد باقر و یا شاه حسین بهاری است که پای خواندنشان می رفتم.
چرا سبک خواندن حاج ناظم ؟ مگر چه ویژگی داشت؟
چون حماسی می خواند. مداحی به حماسی بودنش است و احساس باید با حماسه باشد. من اعتقاد دارم و به بچه ها هم گفتم که حماسی بخوانند چون حماسه ترغیب کننده انسان به مبارزه است. مثلا شما دقت کنید در این شعر:
قبر عزیز فاطمه زائر ندارد مهدی به روی خاک او سر می گذارد
این احساسی هست اما خیلی پیام مبارزه ندارد ، اما این نوحه را ببینید :
عطا نموده خالقم دو دستی تا که کنم فدای حق پرستی
حق بود،دین من عشق و آیین من
یا اهل العالم، یا اهل العالم
سبکی که در تظاهرات ها در پیش از پیروزی انقلاب می خوانند.
ببینید ما می خواهیم مردم را ترغیب کنیم به دین. اصل پیام دین این است. مداحی یعنی این. یعنی جریان ساز باشد.
پس یعنی شما به سبک شور امروزی اعتقادی ندارید؟
یکبار در هیئت پسرم شور خواند. سبک یکی از همین مداح های امروزی. بعد جلوی رفقایش به او گفتم تو با این سبک خواندن سطح هیئت را پایین می آوری .حاج آقا جواد به من می گفت برو از مرشد باقر سبک حماسی خواندنش را یاد بگیر. اینها وقتی می خوانند شنونده را از جا می کنند یا شاه حسین بهاری هم همینطور .با نوحه های الان زمین تا آسمان فرق داشت .
مثلا سبک مرحوم علامه این بود که یک موعظه می کرد یعنی شعر اخلاقی می خواند و این سبک خواندن سخت است . شما می خواهی جایی 10شب پیش منبر بروی و یک موقع هست که شما می خواهی بعد از روضه منبر روضه بخوانی اینها فرق دارند با هم. مثلا علامه درباره ی دروغ صحبت می کرد و بعد وصل می کرد به روضه و در اخر هم یک نوحه می خواند . من 10 شب می رفتم پای منبر ایشان تا خواندن را یاد بگیرم . الان هم همینطور است، پای منبر یک مداح نشستن برایم ننگ نیست ، بلکه لذت هم می برم . من معتقدم کسی که می خواهد چیزی تحویل مردم بدهد اول باید چیزی یاد بگیرد. در مداحی شما باید بروی پای منبر های مختلف بنشینی از هر کسی یاد بگیری. مثلا حاج ذبیح ترابی سبک خاص خودش را دارد یا سید محمد موسوی با یک سبک خاصی قصیده می خواند،خوب این خودش یک سبک است و جوانها باید یاد بگیرند. این سبک نباید از بین برود، یک عده مردم از این سبک خوششان می آید و روحشان لذت میبرد .
آیا مداح میتواند در فضای هیئت دارای همه امتیازات و مختصات لازم برای این کار باشد ؟
بله من خودم اینطور هستم. من در بحث اخلاق پای درس آقا سید علی نجفی، آقای مجتهدی ،آقای شیخ محمد کریمی ، مرحوم آیت الله شعرانی و مرحوم تحریری بودم. در بحث تاریخ پای درس علامه عسگری و آقای جاودان بودم. در بحث مناجات از همان اول مرحوم حاج آقا جواد استفاده می کردم ، خدمت آقای کافی هم میرسیدم و دعای ندبه می خواندم .
به نظرم مناجات خواندن با نوحه خوانی فرق دارد. هر مداحی نمی تواند مناجات هم بخواند؟
درست است. ابتدا اینکه زمان طاغوت یک از اشکالات این بود که خیلی روی دعاها کار نمیشد.یک آقا شیخ حسین زاهد بود ، آقا سیدعلی میرهادی و آقای کافی. اینها تقریبا مشهور بودند. آن زمان خیلی دعای کمیل و دعای ندبه مرسوم نبود. مرحوم کافی در تهران دعای کمیل رو مرسوم کرد. آقا جواد خیلی اصرار داشت دعای ندبه، کمیل، سمات ،توسل خوانده بشود. چون بیشتر روضه مرسوم بود.
بعد هم مناجات خواندن هم حال میخواهد هم باید باور قوی داشت. باید با قرآن آشنا بود که وقتی دارد دعا می خواند کم کم دستش بیاید چی دارد می خواند . کسی که می خواهد مناجات بخواند باید پای منبر اعتقادی و اخلاقی نشسته باشد. این 3 تا باید با هم باشند. و الا اگر کسی پای درس اخلاق بنشیند و اعتقاداتش ضعیف باشد ممکن است دچار انحراف بشود و به بیراهه برود . نسلی که میخواهد مداح شود باید این راه را برود تا بتواند اثرگذار باشد. بطور مثال بخاری هرچه شعله های درونش گرم تر و سوزاننده تر باشد شعاع بیشتری را گرم میکند. کسی که می خواهد مداح شود باید از درون گرم باشد. باید باور های دینی خود را بفهمد تا بتواند شعله های گرمتری داشته باشد.تا نداند سقیفه چه اتفاقی افتاده تا نداند حضرت زهرا برای چه به شهادت رسیده نمیتواند گریه کند و تمیتواند تاثیر گذار باشد.
الان ما خیلی میشنویم که هیئت آقای فلانی خیلی شلوغ می شود و جمعیت کثیری شرکت میکنند، اما اثر این هیئت ها کجاست یا شب های ماه مبارک که شنیدیم صد هزار نفر درجلسات گوناگون شرکت میکنند،می آیند اما تحول چه شد؟!!پس چرا ربا هست و اوضاع ادارات درست نمیشود در حالیکه اکثریت شان هم در ادارات کار میکنند!
هیئت های قدیم این تاثیرات را داشت؟
بله تاثیر داشت. اگر هیئت ها اثر گذار نبودند که انقلابی صورت نمیگرفت. هیئتها در قدیم خیلی مقیدتر بودند. الان همسر برخی مداحان را میبینیم که حجاب خوبی ندارند. حجاب که رکن اصلی است پس چطور میشود که یک مداح برای حضرت زهرا بخواند و همسرش حجاب بد داشته باشد؟!! الان روابط محرم و نامحرم بین هیئتی ها رعایت میشود؟ نه! رعایت نمیشود! حضرت زهرا فرمود: ام مکتوم اگر چشم ندارد، من که چشم دارم و بوی عطر او را استشمام میکنم و او هم عطر من را. اما الان اینگونه نیست .
حرف اصلا این نیست که زمان طاغوت خوب بود. اما الان هیئت ها بر اساس معیار های دینی اداره نمیشود. من گاهی به هیئتی ها اشاره میکنم که چرا به جای گفتن داستان برای مردم اساس و اصل دین را بیان نمیکنید، آن هم بر اساس وظیفه و نیاز مردم. حرف باید مهم و نو باشد. دین ما سراسر تازگی است. الفاظ باید نو شود و تاثیر گذار.
من باید واجب رو به مردم بگویم . مردم که فقط به دعای کمیل عربی نیاز ندارند،به این واجبات هم نیاز دارند. باید گفته شود که گناه یعنی چی؟ و بدانند:" الراشی والمرتشی کلا هما فی النار؛ رشوه دهنده و رشوه گیرنده هر دو عضو جهنم اند."
در فضای انقلاب،خواندن ها چقدر متاثر از فضای انقلاب بودند؟ چقدر با فضای سیاسی رژیم همراهی می کردند؟
پیش از انقلاب مداحان چند دسته بودند. یک دسته که به سیاست کاری نداشتند و دنبال حال بودند.ما یک حال داریم ، یک وظیفه. روضه برای حال نیست . اما صادق فرمود:"رحم الله امرأ من احیا امرنا؛خدا رحمت کند کسی را که امر ما را احیا کند" . امر اهل بیت اول باور اصول دین است و دوم عمل به فروع دین که نماز و روزه و خمس و امر به معروف و نهی از منکر و تبلی و تبری که همه ی اینها در سیاست هست،که در حال این نیست. در روضه مبارزه هست و دوست و دشمن داشتن هست و شما تا "لا اله" نگویی" الا الله" معنایی پیدا نمیکند. گاهی کسی ساواکی بود و شکنجه گر اما در مراسم امام حسین گریه میکرد.
اما یک دسته دیگر کسانی بودند که بر اساس باور ها دینی و تقلید دینی روضه میخواندند و گریه بر امام حسین را ثواب میدانستند. در دعای ندبه اینطور می گوید که یک به یک اهل بیت را تا به امام زمان کشتند تا زمانی که حق به صاحبش برسد . و تا آن زمان چه باید کرد ؟ " فلیبک الباکون؛پس باید گریه کرد."امام صادق سفارش به دعای ندبه هر هفته کرده اند تا ظهور حضرت. پس وظیفه ما گریه است و این اشتباه است که میگویند وظیفه ما گریه نیست.یک عده هم به گریه اینگونه نگاه میکردند.
یک دسته هم بودند که میگفتند گریه ثواب دارد و گریه هم میکردند اما میگفتند چرا امام حسن را کشتند چرا امام حسین را کشتند...مثل حاج ناظم که شعر "ای شاه خائن" را ساختند و یا شعر "سحر میشه سحر میشه سیاهی ها به در میشه ولی آخر مسلمانان جهان از ظلم به در میشه ." یا مرحوم مرشد باقر اعتبارش خیلی زیاد بود.انقلابی بود،نا بینا بود، سواد نداشت اما از نوحه ای که میخواند لذت میبردی .
به نظر شما تکلیف مداح در جامعه کنونی ما چیست و چه وظیفه ای بر دوش دارد؟
من یک مطلبی را به شما عرض کنم،زمان طاغوت کاری کرده بودند که خجالت میکشیدند مداح بشوند. یعنی این را عار میدانستند و اگر کسی مداح میشد از خودش گذشته بود اما الان مجتهد با افتخار میگوید که من مداح هستم اما آن زمان ما جرات نمیکردیم بگوییم مداحیم. الان تازه فهمیدند مداحی یعنی چی؟ مداح یعنی فدایی دین.
دشمن میخواهد بلندگو را بگیرد ، منم این را میدانم که امام در یکی از مراسمات شهید مطهری،کسی داشت روضه از ناسخ التواریخ میخواند و امام هم بلند بلند گریه میکردند. میتوانست بگوید آقا بیا پایین از منبر اما نگفت؛ چون عظمت روضه مهم است. این فضای روضه را امام سجاد (ع) شروع کردند. برای مراسم عروسی دعوت میشدند، به شرط اینکه روضه خوان بیاید روضه بخواند می گفتند که میآیند .چرا؟! چون باید أین الحسن و أین الحسین را دنبال کنیم تا بگوییم چرا حسین کشته شده. اینها میخواهند مداح را بکوبند تا این فضا خاموش بشود .
یک نفر از من پرسید: چه ضرورتی دارد ما اینقدر به سر و سینه بکوبیم؟ من آن زمان در دارخوین سوار مینی بوس شده بودم و همه عرب و صحرا نشین بودند.سیزدهم محرم بود.من به یکی از بومی ها گفتم: شما در ایام محرم این جا چیکار میکنید؟ در محرم مداح و روحانی دارید؟ گفت: نه. گفتم: پس چیکار میکنید؟ گفت: آقا ما حسین داریم . عاشورا جمع می شویم و عزاداری می کنیم.پرسیدم: چیکار می کنید؟ گفت: از همه کپرها هرکس یک چیزی می آورد و حلیم درست می کنیم و یک پیرمردی هست می آید و روضه میخواند و ما سینه میزنیم و همه دین ما همین است. بعد من به آن دوستم گفتم که تو میخواهی همه دین مردم که همین هست را از اینها بگیری؟باید تقویتش کنی. گفتم الان کل عالم همین است.در زیارت جامعه کبیره می خوانیم: "بموالاتکم علمنا الله معالم دیننا ؛ محبت اهل بیت باعث شده که دین در عالم حفظ شود" آن هم معالم دین. من به آن فرد گفتم: اگر همین را از مردم بگیریم یعنی همه چیزشان را از اینها گرفتیم و این همه ی خواست دشمن است. امام فرمودند:" محرم و صفر را حفظ کنید"
یک مداح و روحانی باید این شاخص ها را به مردم بگوید. این که " آت ذا القربي حقه" یعنی چی؟ "لا أسألُکُم علیهِ أجراً إِلاّ المَوَدَّةَ فیِ القُربی" یعنی چی؟ چرا خدا نگفته نماز بخوانید؟تمام زحمات پیامبر فقط الا المودة فی القربی؟! مزد زحمات پیامبر یعنی همین کاری که ما میکنیم.مداحی و روضه خوانی. در خیابانها تظاهرات میکنیم و سینه میزنیم . اصل مودة فی القربی یعنی همین، یعنی آشکار کردن عشق و علاقه به اهل بیت.اگر میخواهیم حق پیغمبر را به جا بیاوریم. نه پیغمبر ما فقط هم پیامبران قبل تا آدم، اگر بخواهیم حق همه را به جا بیاوریم ، همین مودة فی القربی است و این کار مداح است . باید پرشور کند و این را در همه بدمد.
