نقطه عطفی که 50 ساله شد

عقیق: بهمن ماه سال ۴۸ در نجف اتفاق بزرگی رقم خورد. شاید به جرأت بتوان ۱۳ جلسه درس خارج فقه ولایت فقیه توسط حضرت امام (ع) را یک نقطه عطف در تاریخ فقه و فقاهت به شمار آورد.

پنجاهمین سالگرد تدریس ولایت فقیه امام (ره) 

ولایت فقیه که تا قبل از این به عنوان یک فرع فقهی در ذیل مساله شروط متعاقدین (طرفین معامله) مطرح می شد و عملاً در حاشیه دانش فقه قرار داشت، به عنوان یک اصل فقهی مترقی که فلسفه عملی همه احکام است، توسط ایشان مطرح شد.

ولایت فقیه در این منظر دیگر نه صرفاً یک مسأله فقهی بلکه به عنوان یک طرح عملی برای تحقق همه دین مطرح می‌شد. طرحی که دقیقاً تمام هیمنه دستگاه طاغوت را نشانه رفته بود.

تعبیری را حضرت امام (ره) در کتاب بیع خود که به زبان عربی چاپ شده و بحث ولایت فقیه هم در آن مطرح شده است دارند که بسیار قابل توجه است.

ایشان در توصیف جایگاه حکومت در اسلام این طور می‌فرمایند: «الإسلام هو الحکومة بشؤونها، و الأحکام قوانین الإسلام، و هی شأن من شؤونها، بل الأحکام مطلوبات بالعرض، و أُمور آلیّة لإجرائها و بسط العدالة». (کتاب البیع ج ۲ ص ۶۳۳)

نقطه عطف انقلاب اسلامی

دقت شود که اسلام را دارای حکومت نمی‌دانند، به آن صورت که بسیاری از اندیشمندان اسلامی ما قائلند، بلکه اسلام را چیزی جز حکومت نمی‌دانند. اسلام هویتی جزء حکومت و تحقق احکام الهی در روی زمین ندارد. تمام قوانین فقهی در خدمت تحقق این هدف نهایی باید قرار گیرند.

لذا ایشان بر خلاف تقریر رسمی که از ولایت فقیه و حکم حاکم وجود دارد و حکم حاکم را حکم ثانوی و تابع ضرورت می دانند، حکومت را یک حکم اولی می‌دانند: «حکومت، که شعبه‌‏اى از ولایت مطلقه رسول اللَّه (ص) است، یکى از احکام اولیه اسلام است و مقدم بر تمام احکام فرعیه، حتى نماز و روزه و حج است». (صحیفه امام ج ۲۰ ص ۴۵۲)

از سوی دیگر در تاریخ مبارزات نهضت انقلاب اسلامی، این مقطع حقیقتاً یک نقطه عطف است و سطح مبارزه علیه رژیم پهلوی را بسیار عمیق‌تر می‌کند.

حضرت امام (ره) با ارائه این دروس، هدف نهضت را مشخص کردند و نشان دادند که دیگر به صرف اصلاحات خرد یا کلان در چارچوب همان نظام، اکتفا نمی‌کنند.

نظر شهید صدر درباره حرکت علمی جدید امام خمینی (ره)

لذا چه در داخل عراق و چه در ایران به تعبیر مرحوم آیت‌الله سیدمحمود شاهرودی «مثل توپ صدا کرد». وی در توضیح این حرکت علمی جدید، خاطره‌ای شنیدنی از آیت‌الله شهید سیدمحمد باقر صدر نقل می کنند: «بعد از اینکه جزوه درس اول امام را خدمت شهید صدر رساندیم، آن را مطالعه کردند و در درس همان روز نزدیک به نیم‌ساعت راجع به درس ولایت فقیه امام بحث کردند و فرمودند این اول بار است در تاریخ شیعه که یک مرجعی در حد ایشان بحث ولایت فقیه را با تشکیل حکومت اسلامی گره زده و از این منظر بحث را مطرح می‌کنند. بحثی کاملاً اجتهادی و با حفظ ضوابط فقهی نجف یک چیز بی‌ نظیری بود. در ادامه هم شهید صدر بر شاگردانشان حضور در جلسات حضرت امام و مطالعه درس ایشان را یک ضرورت دانستند».(مصاحبه با مرکز اسناد انقلاب اسلامی)

به همین جهت هم بود که در داخل ایران هم میان مبارزان و جوانان انقلابی به سرعت این کتاب جای خود را باز کرد و این کتاب به رایج‌ترین کتاب در دست دانشجویان و عموم مردم تبدیل شد و در اوج شهرت و قوت علمی کسانی مثل شهید مطهری و مرحوم شریعتی و آیت الله نوری همدانی که از سخنرانان مشهور حسینیه ارشاد بودند، امام خمینی (ره) و بحث مترقی حکومت اسلامی به بحث اول کشور تبدیل شود. (خاطرات آیت‌الله سیدحسین موسوی تبریزی ص ۱۸۱)

از سوی دیگر هم ترس و واهمه رژیم و ساواک از فراگیری این کتاب به وضوح روشن بود. این کتاب همچون دیگر آثار امام خمینی در رژیم شاه در صدر لیست کتب ممنوعه قرار داشت و چه بسیار بودند کسانی که به جرم چاپ و تکثیر این کتاب و حتی به جرم همراه داشتن و یا مطالعه این اثر به زندان افتاده و زیر شکنجه قرار می‌گرفتند.

منبع:فارس