هر روز عاشورا نیست و هیچ زمینی کربلا نمی‌شود!

عقیق:سید محمود جوادی: ماه محرم الحرام که نزدیک می‌شود جمله معروف «کُلُّ یَومٍ عاشورا و کُلُّ أرضٍ کَربَلا» به ذهن متبادر می‌شود و نام عاشورا و کربلا در همه جا طنین انداز می‌شود تا توجه‌ها به سمت و سوی حماسه بی نظیر سید الشهدا (ع) معطوف شود و شیعیان با دلی مالامال از حزن و اندوه وارد این ماهِ سرتاسر غم می‌شوند.

کُلُّ یَومٍ عاشورا و کُلُّ أرضٍ کَربَلا (همه روزها عاشورا و همه زمین‌ها کربلاست) عبارت معروفی است که بعضی آن را به امام صادق (ع) نسبت داده‌اند و بعضی از عالمان دینی نیز در سخنان خود از آن استفاده کرده‌اند که به گفته برخی از پژوهشگران، این جمله در هیچ یک از منابع حدیثی شیعه نیامده است.

روایت معتبر و صحیحی از امام حسن مجتبی (ع) در خصوص روز شهادت امام حسین (ع) وجود دارد که جمله کل یوم عاشورا و کل ارض کربلاء را زیر سوال می‌برد. امام باقر (ع) به نقل از جدشان می‌فرمایند: روزی امام حسین (ع) به نزد امام حسن (ع) آمد، وقتی چشمش به برادر افتاد گریه کرد، امام حسن (ع) از برادرش علت گریه کردن را جویا شد. امام حسین (ع) فرمود: گریه ام برای رفتار بدی است که با تو می‌شود. امام حسن (ع) فرمود: ظلم و ستمی که بر من می‌شود همین زهری است که به من داده می‌شود و به سبب آن به قتل می‌رسم، ولی بدان که «لا یوم کیومک یا اباعبدالله»؛ هیچ روز و سرنوشتی مانند روز و سرنوشت تو نیست.

ای ابا عبدالله (ع) زیرا روزی بر تو خواهد آمد که سی هزار نفر از مردمی که خود را مسلمان می‌دانند و مدعی هستند که از امت جد ما محمد صلی الله علیه و آله هستند، تو را محاصره کرده و برای کشتن تو و جسارت به اهل بیت تو و اسارت خاندان تو و غارت اموال آنها اقدام می‌کنند، در این هنگام است که خداوند لعن خود را بر خاندان امیه فرو فرستد و از آسمان خون و خاکستر فرو ریزد و همه مخلوقات حتی حیوانات درنده در بیابان‌ها و ماهیان در دریاها بر مصیبت تو گریه کنند.

همچنین مضمون سخنی از امام زین العابدین (ع) است که روزی امام سجاد (ع) به پسر عباس (ع) نگاه کرد و گریست و یاد از روز اُحُد کرد که حمزه در آن کشته شد، سپس یاد از مؤته کرد که جعفر بن ابی طالب آنجا به ‏شهادت رسید. سپس فرمود: لایوم کیوم الحسین، ازدلف الیه ثلاثون الف رجل یزعمون‏ انهم من هذه الامه کل یتقرب الی الله عزوجل بدمه و هو بالله یذکرهم فلا یتعظون حتی ‏قتلوه بغیا و ظلما و عدوانا...

این که نخستین بار چه کسی عبارت «کُلُّ یَومٍ عاشورا و کُلُّ أرضٍ کَربَلا» را به کار برده مشخص نیست. علی شریعتی در کتاب حسین وارث آدم، آن را به امام صادق (ع) نسبت داده است. هم‌چنین این عبارت در سخنان برخی از عالمان دینی نیز به کار رفته است. امام خمینی (ره) در سخنرانی‌ها و پیام‌های خود این عبارت را به کار برده است و نیز آیت الله خامنه‌ای در سخنان خود بدون آن که آن را حدیث بداند به این عبارت اشاره کرده است. چنان‌که شهید مرتضی مطهری نیز این عبارت را استفاده کرده و به حدیث بودن یا نبودن آن اشاره نکرده است.

برخی پژوهشگران برآنند که این عبارت نه تنها در احادیث نیامده، بلکه مخالف باورهای شیعیان است زیرا هیچ سرزمینی ارزش کربلا را ندارد و هیچ روزی نیز قابل مقایسه با روز عاشورا نیست. به نظر می‌رسد این سخن از زیدیه سرچشمه گرفته باشد و نمی‌تواند با شیعه اثنی عشری نسبتی داشته باشد.

امام خمینی (ره) در سخنان خود منظور از این جمله را ضرورت گریستن همیشگی بر مصائب امام حسین نمی‌داند؛ بلکه معتقد است این جمله بیانگر لزوم مبارزه همیشگی با ظلم است هر چند ایشان در برخی موارد تفسیر دیگری نیز ارائه داده است. شهید مطهری در تبیین پیروزی واقعی امام حسین (ع) در نهضت عاشورا، می‌گوید این نهضت همواره در حال کسب پیروزی‌های جدید است و معنی «کل یوم عاشورا» این است که هر روز به نام امام حسین با ظلم و باطلی مبارزه می‌شود و حق و عدالتی احیا می‌شود. آیت الله خامنه‌ای نیز این جمله را چنین تفسیر می‌کند که «در هر دوره‌ای انسان‌ها نقشی دارند که اگر آن نقش را به‌درستی، در لحظه مناسب، در زمان خود ایفا کنند، همه چیز به سامان خواهد رسید، ملت‌ها رشد خواهند کرد، انسانیت گسترده خواهد شد.»

به طور یقین یکی از روایت‌های منتسب امامان معصوم علیهم السلام در خصوص روز شهادت امام حسین (ع) باید تحریف شده و غیر واقعی باشد چراکه کلام همه امامان شیعه در خصوص مسائل اصلی جامعه و امت اسلامی همواره یکسان بوده و هرگز در آن تناقضی دیده نمی‌شود. بنابر این شیعه باید از تحریف آنچه به کربلا و عاشورا مربوط می‌شود دوری کند و در خصوص عبارت معروف «لا یوم کیومک یا اباعبدالله» تأمل بیشتری به خرج دهد و نیز از نسبت دادن آن به امامان معصوم علیهم السلام خودداری نماید.

در بسیاری از سخنان منتسب به امام حسین (ع) که توسط برخی از مداحان و یا روضه خوانان نقل می‌شود و تأثیر به سزایی بر مخاطب می‌گذارد، تردید وجود دارد. از دیدگاه گروهی از محققان، برخی از سخنان حدیث‌گونه، به‌ویژه اشعار منسوب به امام حسین (ع)، فاقد سندهای قابل اتکاست. در برخی موارد نیز محققان به صورت قاطع حکم به نادرستی و عدم صدور آنها داده‌اند. برخی از این عبارت‌ها چنین‌اند: إنّ الحیاة عقیدة و جهاد: شهید مطهری، این سخن را بی‌سند و مدرک می‌داند و از نظر مفهوم و محتوا نیز آن را نادرست معرفی می‌کند .[۳] برخی محققان، این جمله را بخشی از شعر احمد شوقی (۱۲۴۷-۱۳۱۱ ش)، از شاعران مصر دانسته‌اند.

إن کان دین محمد…: برخی در انتساب عبارت «إن کانَ دینُ محمدٍ لم یستَقِم إلا بقتلی یا سُیوفُ خُذینی» به امام حسین (ع) تردید کرده‌اند و آن را بیتی از شعر شیخ محسن حویزی حائری، مشهور به ابوالحب حویزی (۱۲۳۵-۱۳۰۵ ق) دانسته‌اند. این شعر در دیوان شعر او با عنوان الحائریات چاپ شده است.

أُسقونی شربةً من الماء: شهید مطهری در انتساب این سخن به امام حسین (ع) تردید کرده و گفته است: «من هر چه در مقاتل گشتم… تا این جمله معروفی را که می‌گویند اباعبدالله به مردم گفت «أسقونی شربة من الماء، "یک جرعه آب به من بدهید" ببینم، ندیدم.» او علاوه بر نقد تاریخی، چنین سخنی را با شخصیت امام در تعارض می‌بیند: حسین (ع) کسی نبود که از آن مردم چنین چیزی طلب بکند. فقط یک جا دارد که حضرت در حالی که داشت حمله می‌کرد «و هو یطلب الماء»؛ قرائن نشان می‌دهد که مقصود این است: در حالی که داشت به طرف شریعه فرات می‌رفت (در جستجوی آب بود که از شریعه بردارد)، نه اینکه از مردم طلب آب می‌کرد.

هَل من ناصرٍ ینصرُنی: برخی از پژوهشگران در انتساب این سخن بسیار مشهور به امام حسین (ع) تردید کرده و نوشته‌اند که در منابع، سند و مدرکی برای این انتساب یافت نشده است.

بنابر این تحریف‌های واقعه عاشورا، پاره‌ای از رخدادها و آئین‌های منسوب به قیام عاشورا که از سوی برخی محققان، ساختگی و نادرست دانسته شده است. آنان معتقدند نقل‌های نادرست و خرافی و ادعاهای بدون سند صحیح، در سده‌های مختلف پس از واقعه کربلا و مخصوصاً در عصر صفویه و قاجاریه به کتاب‌ها و منابع راه یافته است. برخی از آئین‌های عزاداری همچون قمه‌زنی نیز در زمره تحریفات عاشورا دانسته و گفته شده که با فلسفه قیام امام حسین (ع) تعارض دارد و عزاداری امام حسین را از اهداف اساسی خود دور کرده است. گروهی از عالمان و روشنفکران، همواره به مبارزه با تحریفات عاشورا پرداخته و کتاب‌های متعددی در این راستا تألیف کرده‌اند.

نگارش و رواج یافتن برخی کتاب‌های نامعتبر، یکی از عوامل اصلی گسترش روایات و داستان‌های نادرست درباره واقعه عاشورا بوده است. محققان از این کتاب‌ها با عنوان منابع تحریف‌ساز و یا تحریف‌گستر یاد کرده‌اند. البته ورود به این مبحث نیاز به تحقیق مفصل دارد که در حوصله این مقال نمی گنجد و ما در اینجا تنها به عبارت معروف کل یوم عاشورا و کل ارض کربلا پرداختیم تا با تأمل بیشتری به تحریفات پیرامون باورهایمان توجه کنیم.

منبع:مهر