مسأله‌ای به نام «غدیر و وحدت امت اسلامی»

عقیق: اصل وحدت آنچنان حیاتی و ضروری است که نباید هیچ اقدام و واقعه‌ای با آن مخالفت کند. حتی هجدهم ذیحجه و روز غدیر با همه بزرگی آن، روزی است که از ابتدا برای به وحدت رساندن همه مسلمانان بنا شد و پیروان واقعی آن مکتب و مذهب نیز باید روح وحدت آفرین غدیر خم را درک کرده و در جهت آن گام بردارند. در ادامه به مسأله غدیر و وحدت امت اسلامی می‌پردازیم.

قرآن و وحدت اسلامی

قرآن کریم همواره مدافع وحدت امت اسلامی بوده و همگان را به این مهم دعوت می‌کرده و حتی رسالت و نتیجه دین اسلام را وحدت آفرینی عنوان و فرموده: «وَاعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّهِ جَمِیعًا وَلَا تَفَرَّقُوا وَاذْکُرُوا نِعْمَتَ اللَّهِ عَلَیْکُمْ إِذْ کُنْتُمْ أَعْدَاءً فَأَلَّفَ بَیْنَ قُلُوبِکُمْ فَأَصْبَحْتُمْ بِنِعْمَتِهِ إِخْوَانًا»؛ [آل عمران/۱۰۳] و همگی به رشته (دین) خدا چنگ زده و به راههای متفرّق نروید، و به یاد آرید این نعمت بزرگ خدا را که شما با هم دشمن بودید، خدا در دل‌های شما الفت و مهربانی انداخت و به لطف و نعمت خدا همه برادر دینی یکدیگر شدید.

غدیرخم که آیاتی چند از قرآن را به خود اختصاص داده نه تنها مخالف دستور به وحدت و بر خلاف نتایج دین اسلام نیست. بلکه خود در فرهنگ قرآنی پایه‎‌ای از وحدت به شمار می‌آید؛ چراکه قرآن با عبارت «الْیَوْمَ یَئِسَ الَّذِینَ کَفَرُوا مِنْ دِینِکُمْ»[مائده/۳]. امروز کسانى که کافر شده‏ اند از [کارشکنى در] دین شما نومید گردیده‏ اند» روز غدیر را روز یأس و ناامیدی کفار نامیده و ناامید شدن آنان جز با به وحدت رسیدن همه اهل ایمان و توحید میسر نیست.

وقتی در قرآن کریم عبارت‌هایی مبنی بر اهمیت ابلاغ پیام غدیر برای پیامبر و توصیفاتی همچون اکمال دین و اتمام نعمت صورت گرفته و قرآن مورد قبول و پذیرش همه مسلمین است، بر پایه بصیرت افزایی و معرفت بخشی قرآنی می‌توان وحدت آفرینی بر اساس واقعه غدیر را متوجه شد.

غدیر و تلاش‌های پیامبر برای وحدت مسلمانان

پیامبر اکرم (ص) با اعلام عمومی «آخرین حج» همه مسلمانان را به حجة الوداع فراخواندند. در منا خطبه خواندند و لزوم تمسک همگانی به قرآن و عترت را با بیان دوباره حدیث ثقلین برای دوری و مصونیت از گمراهی یادآور شدند. پس از اتمام حج و در مسیر بازگشت با وجود جدا شدن عده‌ای از مسلمانان، به بلال دستور دادند همگان را برای تجمعی دیگر فرا بخوانند و جز معلولان همه در منطقه خم حاضر شوند.

صبر کردند تا همگی برسند و سپس خطبه ای بلند خواندند و در آن عباراتی که همه را دعوت به پذیرش سرپرستی امیرالمؤمنین (ع) می‌کرد بیان داشتند و فرمودند: «فَمَنْ کُنْتُ مَوْلاَهُ فَهَذَاعَلِیٌّ مَوْلاَهُ اَللَّهُمَّ وَالِ مَنْ وَالاَهُ وَ عَادِ مَنْ عَادَاهُ وَ اُنْصُرْ مَنْ نَصَرَهُ وَ اُخْذُلْ مَنْ خَذَلَهُ»؛ پس هر کس که من مولاى اویم، این علىّ هم مولاى او است، پروردگارا دوست بدار آن را که علىّ را دوست دارد، و دشمن بدار دشمن او را، و یارى فرما یاور على را، و خوار کن کسى را که در صدد خوارى او برآید.(۱)

سپس فرمودند که شرح واقعه غدیر را باید حاضران به غائبان و پدران به فرزندان تا روز قیامت سینه به سینه بگویند و آن مبادا فراموش شود.(۲)

پس ۲ نکته را از این واقعه می‌توان برداشت کرد: اول ولایت علوی و دیگر لزوم وحدت و یکپارچگی جامعه اسلامی.

هر چند که بعد از پیامبر اکرم (ص) فتنه‌گران با اختلافی که ایجاد کردند، قصد نبوی را به انجام نرساندند. ولی این نباید سببی برای فراموش کردن روح آیات قرآن و سفارش های پیامبر (ص) در زمینه حفظ وحدت شود. بلکه این وحدت با پیروی از واقعه غدیر، می‌توانست وحدت در همه زمینه‌ها باشد؛ حتی وحدت عقیدتی. ولی به هر حال تأمین ساحت‌هایی از وحدت مانند وحدت سیاسی و اقتصادی یا اتحاد در برابر دشمنان خارجی و کفار و... را نباید فراموش کرد.

پیروان مکتب علوی و وحدت اسلامی

پیروان غدیرخم و آن‌ها که پیام الهی آن را تمام و کمال پذیرفتند و سرپرستی خویش را به امیرالمؤمنین و یازده امام بعد از وی سپردند؛ باید در بحث حفظ وحدت و دوری از تفرقه آفرینی مقلد و پیروی آن مشعل‌های فروزان هدایت باشند. تلاش های امام علی (ع) و دیگر ائمه (ع) برای حفظ وحدت جامعه نباید هیچگاه مورد فراموشی واقع شود یا به گزینشی عمل کردن به سفارش‌های پیشوایان دینی دست بزنیم.

خود امام علی (ع) در باب حق خویش و لزوم حفظ اتحاد مسلمین فرمودند: «لَقَدْ عَلِمْتُمْ أَنِّی أَحَقُّ النَّاسِ بِهَا مِنْ غَیْرِی وَ وَ اللَّهِ لَأُسْلِمَنَّ مَا سَلِمَتْ أُمُورُ الْمُسْلِمِینَ وَ لَمْ یَکُنْ فِیهَا جَوْرٌ إِلَّا عَلَیَّ خَاصَّةً الْتِمَاساً لِأَجْرِ ذَلِکَ وَ فَضْلِهِ وَ زُهْداً فِیمَا تَنَافَسْتُمُوهُ مِنْ زُخْرُفِهِ وَ زِبْرِجِهِ»؛ شما مى‌‏دانید که من به حکومت از دیگران شایسته‌‏ترم، و به خدا قسم آن را رها مى‌‏کنم تا وقتى که امور مسلمین سالم بماند و ستمى در برنامه امت جز بر من روى ندهد، رها مى‌‏کنم به امید پاداش و فضل آن و اعراض از زر و زیور دنیا که شما نسبت به آن دچار رقابت شده‌‏اید.(۳)

در این سخن نورانی به وضوح می‌بینیم که امام، ستم و ظلم به خویش را بر سالم ماندن امور مسلمانان ترجیح می‌دهند. چرا که به درستی می‌دانند نزاع و درگیری ثمره‌ای جز از بین رفتن ابهت اسلامی در پیش ندارد. این خود دستور قرآن است که فرمود: «وَأَطِیعُوا اللَّهَ وَرَسُولَهُ وَلَا تَنَازَعُوا فَتَفْشَلُوا وَتَذْهَبَ رِیحُکُمْ وَاصْبِرُوا إِنَّ اللَّهَ مَعَ الصَّابِرِینَ»[انفال/۴۶] و از خدا و پیامبرش اطاعت کنید و با هم نزاع مکنید که سست‏ شوید و ابهت‏ شما از بین برود و صبر کنید که خدا با شکیبایان است.

آری! امام علی (ع) نیز صبر کردند و شیعیان و پیروان ایشان نیز می‌بایست با تأسّی به ایشان چنین کنند تا مبادا موجب بروز اختلاف یا درگیری بین مسلمانان شود که این مطلب امری ناپسند نزد امامشان و موجب نارضایتی ایشان است.

بنابراین تا آنجا که می‌توانیم بر اساس نشانه های روشن غدیر در قرآن کریم و با بصیرت‌افزایی و معرفت‌بخشی می‌بایست تمام مسلمانان را با واقعه، مکتب و فرهنگ غدیر آشنا سازیم و بدانیم که اقدامات ما نباید باعث درگیری و نزاع و روشن شدن آتش فتنه و تفرقه بین مسلمانان باشد که این خود بر خلاف قرآن و سفارش‌‎های پیامبر و اقدامات علوی است.

پی‌نوشت‌ها:

۱- معانی الأخبار، شیخ صدوق، ص۶۷.

۲- فَلْیُبَلِّغِ الْحاضِرُ الْغائِبَ وَالْوالِدُ الْوَلَدَ إِلی یَوْمِ الْقِیامَةِ، حاضران به غایبان و پدران به فرزندان تا برپایی رستاخیز برسانند. [الإحتجاج على أهل اللجاج(للطبرسی)، ج‏۱، ص: ۶۲]

۳- نهج البلاغه (للصبحی صالح)، ص: ۱۰۲