۶ شرط برای استجابت دعا

عقیق:خداوند در آیه ۵۶ سوره مبارکه اعراف ضمن نهی بندگان به دوری از فساد و انحراف برروی زمین یکی از راه‌ها و نحوه بیان درخواست بندگان را از خودش مطرح می‌کند و می‌فرماید: رحمت خدا نصیب نیکوکاران می‌شود.

در این آیه خداوند به ارتباط انسان‌ها با یکدیگر اشاره کرده نیکوکاری و خیر‌خواهی را یکی از راه‌های نزول رحمتش بیان می‌کند. این امر نشانه اهمیت این موضوع برای خداوند است تا جایی که در جایی دیگر یعنی در آیه ۹۰ سوره مبارکه نحل خداوند بندگان را به عدل و احسان امر می‌کند و آنجا توصیه‌ای در کار نیست.

امام صادق(ع) در این زمینه می‌فرمایند: هر مؤمنی که گرفتاری مؤمنی را بر طرف کند، خداوند هفتاد گرفتاری دنیا و آخرت را از وی دور می‏‌سازد. (مستدرک الوسائل ، ج ۱۲ ، ص ۴۱۳)

به این آیه توجه کنید

وَلَا تُفْسِدُواْ فِى الْأَرْضِ بَعْدَ إِصْلَحِهَا وَادْعُوهُ خَوْفاً وَطَمَعاً إِنَّ رَحْمَتَ اللَّهِ قَرِیبٌ مِّنَ الْمُحْسِنِینَ (۵۶ اعراف)

ترجمه

و در زمین پس از اصلاح آن (به وسیله رسالت پیامبران) فساد نکنید و خدا را از روی بیم و امید بخوانید که یقیناً رحمت خدا به نیکوکاران نزدیک است. (۵۶ اعراف)

نیکوکاری و خیرخواهی نشانه‌ای از اطاعت و بندگی و راهی برای دریافت رحمت خدا

در این آیه خطاب به بندگان آمده است که خدا را هم از روی ترس و هم با نیت و طمع رحمت بخوانید یعنی عبادت ما و بندگی ما باید نشانه این باشد که هم نافرمانی خداوند عقوبتی درناک دارد و هم ثمره بندگی و اطاعت ما نزول رحمت است حال خداوند نیکوکاری به بندگان را در ادامه آیه بیان می‌کند که نشان از این دارد که یاری رساندن و خیر‌خواهی همان اطاعت و بندگی خداوند است.

لقمان حکیم به فرزندش فرمود: فرزندم! اگر دل مؤمن را بشکافند در آن دو نور خواهند یافت؛ یکى نور ترس الهى و دیگرى نور امید و رحمت که هر دو با هم یکسانند. (تفسیر اثنى‌عشرى‏)

امام باقر علیه السلام فرمود: خداوند به واسطه‏ پیامبر و قرآن، زمین را اصلاح کرد و فرمود: بعد از اصلاح فساد نکنید. (کافى، ج‏۸، ص‏۵۸) آرى، آمدن هریک از انبیا، یک اصلاح بزرگ اجتماعى را بدنبال دارد و انحراف از آیین و دستورات آنان، عامل فساد و تباهى در جامعه است.

پرستش خداوند هم از خوف مجازات و هم از شوق رحمت

در این آیه وظیفه بندگان در رابطه با یکدیگر و نیز در رابطه با خداوند بیان می‌شود، ابتدا دستور می‌دهد به اصلاح امور مردم و ریشه‌کن کردن ظلم از بین آنان و نیز ملتزم بودن به تقوی، زیرا حقیقت دین در رابطه با حقوق مردم چیزی جز اصلاح شئون زندگی و رفع مظالم از بین آنان نیست و در مرحله دوم امر می‌کند که عبادت مردم برای خدا بگونه‌ای باشد که خوف و رجاء با هم آمیخته باشد، یعنی از یک طرف از عذاب الهی بترسند و از طرف دیگر به احسان و رحمت او امیدوار باشند، نه مانند بت‌پرستان که معبودهای خود را فقط از روی خوف یا فقط از روی طمع پرستش می‌کنند و باید دانست که خداوند رب‌الارباب است و عبادت فقط شایسته اوست، اما عبادت اگر فقط از روی خوف از عذاب باشد، انسان را دچار نومیدی ساخته و به ترک عبادت منجر می‌شود، همچنین عبادت اگر فقط از روی طمع به کسب ثواب و پاداش باشد، انسان را به وقاحت و بیرون شدن از روش عبودیت وا می‌دارد، لذا خداوند فرمود: خدا را با خوف و طمع بخوانید تا هر یک از آنها مفاسد دیگری را اصلاح کند و به حد اعتدال برسندو این نوع از عبادت روش عدل و عاری از فساد است و در آخر می‌فرماید (رحمت خدا به نیکوکاران نزدیک است ) پس خداوند اعتدال در عبادت و دوری از فساد را (احسان) خوانده و کسانی که مطیع این دستورات باشند و دعوت خدا را اجابت کنند نیکوکارانند و لذا رحمت خدا به آنان نزدیک است.

۶ شرط برای استجابت دعا

این آیه و آیه‏ قبل، شرایط کمال دعا و آداب آن و زمینه‏‌هاى استجابت را مطرح کرده است، که عبارتند از:

دعا همراه با تضرّع. «تضرّعا»
دعا پنهانى و دور از ریا. «تضرّعا و خفیة»
دعا بدون تجاوز از مرز حقّ.«انّه لا یحبّ المعتدین»
دعا همراه بیم و امید. «خوفاً و طمعا»
دعا بدون تبهکارى. «لا تفسدوا»
دعا همراه با نیکوکارى. «المحسنین»

پیام‌هایی از آیه ۵۶ سوره مبارکه اعراف

جامعه‏ اصلاح شده نیز در معرض خطر است. «ولاتفسدوا... بعد اصلاحها»

انقلابیون اصلاح‌گر، بى‏‌نیاز از دعا و مناجات نیستند. «وادعوه خوفاً...»

آبادى‏‌هاى زمین را تخریب نکنید. «ولاتفسدوا فى الارض بعد اصلاحها»

انسان باید میان خوف و رجا باشد. این اعتدال را خداوند، «احسان» نامیده است. «قریب من المحسنین»

سیره و روش نیکوکاران، دورى از فساد است. «لاتفسدوا... قریب من المحسنین»

احسان، زمینه‏ دریافت رحمت الهى است و بدون آن، انتظار رحمت بى‏‌جاست. «قریب من‏ المحسنین» آرى، دعاى مستجاب همراه با نیکوکارى است.

دست نیاز به جانب حقّ دراز کردن و دورى از فساد، احسان است. «و لاتفسدوا... و ادعوه... قریب من المحسنین»

منبع: تفاسیر نور و المیزان