فلسفه محرمات در اسلام چیست؟

عقیق:حجت‌الاسلام والمسلمین سیدجواد بهشتی محقق علوم قرآن و حدیث در گفت‌وگویی احترام انسان‌ها به یکدیگر را موضوعی محوری در دهه کرامت اعلام کرد و گفت: این موضوع به قدری نزد خداوند متعال از اهمیت بالایی برخوردار است که در قرآن کریم فرمود: «وَ لَقَدْ کَرَّمْنَا بَنِی‌ آدَمَ‌». حضرت امام صادق (ع) در حدیثی می‌فرماید: وقتی آیات «یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا» را می‌خوانم به شوق می‌آیم که چقدر خداوند بندگانش را با احترام خطاب قرار می‌دهد.

وی افزود: واژۀ «أکرم» درباره خودِ خداوند هم بکار رفته است، او أکرم الأکرمین است، پس ما نیز باید به عنوان بندگان خدا در قبال یکدیگر رفتاری توأم با احترام و کرامت داشته باشیم. دهه کرامت؛ دهۀ احترام متقابل انسان‌هاست چه فقیر و چه غنی و چه مرد و زن. ما انسان‌ها هیچ مجوزی نداریم که به خاطر آن دست به تحقیر دیگران بزنیم. این موضوع را باید هر کسی از خانه خود شروع کند، اول در قبال همسر و فرزندان و بعد در قبال دیگران باید در نهایت احترام رفتار کنیم، این در حالی است که متأسفانه امروزه در این زمینه دچار ضعف‌ها و نقص‌هایی هستیم که نیاز به اصلاح دارد.

کسی که برای شخصیت خود احترام قائل باشد، به سوی گناه نمی‌رود

این کارشناس مذهبی با اشاره به روایاتی از اهل بیت (ع) درباره لزوم رعایت احترام یکدیگر گفت: پیامبر (ص) در حدیثی فرمود: بدترین زن کسی است که به شوهر خود بی‌احترامی ‌کند، بدترین مرد هم کسی است که به زن خود بی‌احترامی کند. خداوند در قرآن دربارۀ لزوم احترام و خضوع در برابر والدین چنین تأکید کرده است: «فَلا تَقُلْ لَهُما أُفٍّ وَ لا تَنْهَرْهُما وَ قُلْ لَهُما قَوْلاً کَریماً»، در حدیث داریم کمترین کلمۀ بی‌احترامی در زبان عرب «اُف» است، همین را خدا می‌فرماید به پدر و مادرت نگو، از سوی دیگر والدین نیز نباید فرزندانشان را تحقیر کنند. در حدیث داریم وقتی فردی مرتکب گناه می‌شود یعنی برای شخصیت خودش احترام قائل نیست؛ یعنی کسی که برای شخصیت خودش احترام قائل باشد، اصلاً به سوی گناه حرکت نمی‌کند، ریشۀ گناه تحقیر خود است.

حجت‌الاسلام والمسلمین بهشتی با اشاره به آیات ابتدایی سوره مبارکه «عبس» خاطرنشان کرد: در ابتدای این سوره داستانی نقل شده که بر اساس آن، روزی پیامبر (ص) با جمعی نشسته بود، مرد ثروتمندی هم کنار ایشان بود، ناگهان مرد نابینای فقیری از راه رسید، مرد ثروتمند چهره در هم کشید و روی خود را از آن مرد فقیر برگرداند، آیه نازل شد: «عَبَسَ وَ تَوَلیَّ * أَن جَاءَهُ الْأَعْمَی»، خدا می‌خواست با این کار به ما بفهماند که ای مرد ثروتمند، تو چه می‌دانی؟ ممکن است آن مرد نابینا نزد خداوند عزیزتر باشد، لذا حق نداریم نسبت به دیگران اگر سوادشان از ما کمتر است، اگر نژادشان با ما فرق می‌کند، اگر سنشان از ما کمتر است، اگر جایگاه اجتماعی‌شان از ما کمتر است و ..، بی‌احترامی کنیم.

وی بیان کرد: سوره مبارکه «حجرات» سوره‌ای است که بزرگان از آن با عنوان سوره اخلاق یاد کرده‌اند، این سوره سرشار از مسائل دقیق اخلاقی است که بیشتر موضوعات مطرح شده در آن با محوریت احترام است، شایسته است بارها و بارها این سوره را مورد مطالعه و بررسی قرار دهیم. در بخشی از این سوره آمده: «وَ لَا تَنَابَزُوا بِالْأَلْقَابِ؛ به همدیگر لقب‌هاى زشت ندهید»، «لَا یَسْخَرْ قَوْمٌ مِنْ قَوْمٍ؛ یکدیگر را مسخر نکنید». رعایت برخی موضوعات مثل: مسخره نکردن، تحقیر نکردن، تهمت نزدن، غیبت نکردن و …، به نحوی بیانگر احترام به یکدیگر است و کرامت به انسان‌ها در میان این آیه‌ها نهفته است.

این کارشناس مذهبی با تأکید بر اینکه مبنای بسیاری از محرماتی که در قرآن ذکر شده، به دلیل حفظ کرامت انسان‌هاست، یادآور شد: روزی فردی به امام صادق (ع) عرض کرد: شما سال‌هاست دربارۀ فضائل کعبه برای ما سخن می‌گویید، امام (ع) فرمود: این را بدانید که آبروی مؤمن از همین کعبه‌ای که سال‌هاست از آن برای شما سخن می‌گویم، بالاتر است. خداوند به پیامبر اکرم (ص) فرمود: وقتی با کسی عهد بستی حتی با مشرک، به عهدت وفا کن، امیر‏المؤمنین (ع) حتی نسبت به غیر مسلمان‌ها هم احترام قائل بود و علاوه بر این، به کارگزارانش نیز می‌فرمود: جمعیتی که در استان تو هستند یا در دین با تو مشترک هستند یا در انسانیت، مراقب آنها باش و نیازهای آنان را برطرف کن.

حجت‌الاسلام والمسلمین بهشتی تحقیر انسان‌ها در سطح جهانی را یکی از آسیب‌های امروز دنیا دانست و گفت: امروز استکبار جهانی به خودش اجازه داده که به جان و مال انسان‌ها، کوچک و بزرگ و زن و مرد آسیب برساند تا از این طریق به منافعشان برسند، ظاهراً قوانینی را هم به عنوان حقوق بشر تصویب کردند، اما جالب است که خودشان همین قوانین را بارها و بارها زیر پا لگدمال کرده‌اند. آن فردی که باعث و بانی انفجار هولناک در هیروشیما شد، همین چند سال پیش بود که از دنیا رفت، از او پرسیده بودند آیا از این کار پشیمان نیستی؟ گفت نه، این درد جامعه بشر امروز ما است.