صفات و نشانه های خاشعین

عقیق:پایگاه اطلاع رسانی دفتر حضرت آیت الله مکارم شیرازی، شرح دعاهای روزانه ماه مبارک رمضان را از منظر معظم له منتشر می سازد که رسانه رسمی حوزه آن را انعکاس خواهد داد.

دعای روز پانزدهم ماه مبارک رمضان

«اللهُمَّ ارْزُقْنى‏ فيهِ‏ طاعَةَ الْخاشِعينَ، وَاشْرَحْ فيهِ صَدْرى‏ بِانابَةِ الْمُخْبِتينَ، بِامانِكَ يا امانَ‏ الْخآئِفين؛ خدايا در اين ماه اطاعتى همانند فروتنان را روزيم كن، و با توبه خاضعانه سينه‏‌ام را گشاده‏‌دار، به ايمنيت اى ايمن‌بخش ترسيدگان». ‏[1]

بازخوانی ابعاد روزی معنوی، معناشناسی خشوع؛ ویژگی های متواضعان ، حقیقت خشوع و بندگی، آداب و احکام عذرخواهی و عذرپذیری و نقش سازنده خوف در بازدارندگی از جمله نکات کلیدی است که در دعای روز پانزدهم ماه مبارک رمضان مورد توجه قرار گرفته است.

روزى تنها به معنى مواهب مادى نيست

روزى معنى وسيعى دارد كه روزي­هاى معنوى را نيز در بر مى‏گيرد، بلكه روزى اصلى همين روزى معنوى است، در دعاها تعبير به رزق در مورد روزي هاى معنوى بسيار به كار رفته است،به عنوان نمونه در مورد حج مى‏گوئيم: « اللَّهُمَّ ارْزُقْنِي حَجَّ بَيْتِكَ الْحَرَامِ؛ خدايا مرا روزى كن حج بيت الحرام را».[2]

مفهوم خشوع در قرآن

«خشوع‏» به معناى حالت تواضع و ادب جسمى و روحى است كه در برابر شخص بزرگ يا حقيقت مهمى در انسان پيدا مى‏شود، و آثارش در بدن ظاهر مى‏گردد.[3]،[4]

خداوند در قرآن لفظ خشوع‏ را براى زمين­هاى بى‏گياه و خشك كه فاقد حيات هستند، اطلاق كرده، يعنى‏ انسان خاشع هم در برابر خداوند و عظمت او، مرده و فاقد تحرك است.[5]

صفات و نشانه های خاشعین در کلام وحی

در قرآن کریم آمده است: «وَ كانُوا لَنا خاشِعِينَ[6]‏؛و آنها همواره در برابر ما خشوع داشتند»؛ خضوعى آميخته با ادب و احترام و ترس آميخته با احساس مسؤوليت‏ که نشان می دهد خاشعین به هنگام رسيدن به نعمت گرفتار غفلت ها و غرورهايى كه دامن افراد كم ظرفيت و ضعيف الايمان را به هنگام وصول به نعمت مى‏گيرد نمى‏شدند، آنها در همه حال نيازمندان را فراموش نمى‏كردند، و در خيرات، سرعت داشتند، آنها در حال نياز و بى‏نيازى، فقر و غنا، بيمارى و سلامت، همواره متوجه خدا بودند، و بالآخره آنها به خاطر اقبال نعمت گرفتار كبر و غرور نمى‏شدند، بلكه همواره خاشع و خاضع بودند.[7]

حقیقت خشوع بندگی

از صفات ديگر پرهيزگاران خشوع در عبادت است ؛[8] که نشان می دهد عبادت‏ آنها سرسرى و بى‏روح نيست، بلكه حالت خضوع و خشوع‏ و حضور قلب كه روح عبادات است در اعمال عبادى آنها موج مى‏زند و هرنمازى از آنها نردبانى است براى صعود به اوج قرب خدا.[9]

مفهوم مخبتین

«مخبتين» به معناى متواضعان است كه خداوند آنها را به عنوان كسانى كه به هنگام ياد خدا، دل‏هايشان ترسان مى‏شود و در برابر مصائب، صابر و شكيبا و برپادارنده نماز، و انفاق كننده از همه مواهب هستند، تفسير مى‏نمايد.[10]،[11]

توبه، سعه صدر می خواهد

بسيارند كسانى كه اعمال خلافى را مرتكب مى‏شوند، امّا گويى عارشان مى‏آيد كه عذر بخواهند و آن را عيب مى‏دانند، بلكه طلبكارند. اين عيب بسيار بزرگى است. چه اشكالى دارد اگر انسان خلافى را مرتكب شد، همان‏گونه كه پشيمان شده ، در پيشگاه خداوند توبه و استغفار مى‏كند، و حتی در پيشگاه خلق هم عذر بخواهد. اگر مردم واقعاً سعه‏ صدر، شجاعت و شهامت عذرخواهى را داشته باشند بسيارى از مشكلات در همان مراحل اوّليّه پايان مى‏پذيرد.[12]

بنابراين اگر در كارها منصف باشيم و عذرخواهى كنيم اين خود، كليد زندگى سالم است، پس اعتذار (پوزش طلبيدن) از ارزش‏هاى اخلاقى است.[13]

سخن آخر: (نقش سازنده خوف در بازدارندگی)

خوف‏ عامل بازدارنده در برابر طغيان‏ها و حركات بى‏رويه است. همان گونه كه وسيله نقليه فاقد موتور، از حركت باز مى‏ماند و فاقد ترمز در برابر پرتگاه‏ها و جاده‏هاى خطرناك ايمنى‏ ندارد، اين مولفه در وجود هر انسانى بايد به صورت متعادل باشند تا هم به سوى طاعات حركت كند و هم از معاصى خوددارى نمايد؛[14] اینگونه است که حضرت علی (ع)می فرماید:«كسى كه (از خدا) بترسد ايمنى‏ مى‏يابد»،[15]

پی نوشت:

[1] كليات مفاتيح نوين ؛ ص815.

[2] تفسير نمونه ؛ ج‏20 ؛ ص374.

[3] سورۀ مؤمنون؛ آيه 2؛تفسیر نمونه؛ ج 14، ص 213.

[4] لغات در تفسير نمونه ؛ ص204.

[5] اخلاق اسلامى در نهج البلاغه (خطبه متقين) ؛ ج‏2 ؛ ص178.

[6] سورۀ انبیاء؛آیۀ90.

[7] همان ؛ ج‏3 ؛ ص187.

[8] اخلاق اسلامى در نهج البلاغه (خطبه متقين) ؛ ج‏2 ؛ ص175.

[9] پيام امام امير المومنين عليه السلام ؛ ج‏7 ؛ ص568.

[10] سورۀ حجّ، آيات 34- 41، تفسیر نمونه، ج 14؛ ص 117 – 136.

[11] لغات در تفسير نمونه ؛ ص512.

[12] انوار هدايت، مجموعه مباحث اخلاقى ؛ ص242.

[13] همان.

[14] پيام امام امير المومنين عليه السلام ؛ ج‏9 ؛ ص363.

[15] نهج البلاغه با ترجمه فارسى روان ؛ ترجمه ؛ ص785.