پاداش شگفت انگیز افطاری دادن!

عقیق:رمضان ماهی است که به ماه مهمانی الهی شناخته می‌شود و بر اساس روایتی از پیامبر(ص)، ماهى است که ابتدایش رحمت، میانه‌‏اش مغفرت و پایانش اجابت و آزادى از آتش جهنم است. فهم فلسفه اصلی روزه‌داری در دین مبین اسلام آن هم بر اساس آیات قرآن، و روایات اهل عترت(ع) انجام این فریضه الهی را هدف‌دار می‌کند و موجبات ارتقای سطح نیات و معرفت مؤمنان روزه‌دار را فراهم می‌کند.

از دیگر سو آگاهی از مهم‌ترین اعمال و رفتارها که زمینه بهره بیشتر مؤمنان از برکات رمضان را فراهم می‌کند، شایسته خواهد بود. بر اساس احادیث‌، حُسن ظن، دوری از افکار پریشان، خوش‌رفتاری، احترام به همنوعان، دستگیری از فقرا و گستردن سفره افطاری برای روزه‌داران از جمله آداب و رفتارهای این ماه شناخته می‌شود.

حجت‌الاسلام محسن جنتی‌منش استاد حوزه و دانشگاه و عضو مرکز ملی پاسخگویی به سؤالات دینی در گفت‌وگو با تسنیم درباره فضیلت ماه مبارک رمضان و آداب افطار به عنوان یکی از مناسک این ماه بیشتر توضیح می‌دهند.

* یکی از مسائلی که در بین عموم مردم مطرح می‌شود،‌ حکمت روزه‌داری است. به این صورت که چه ضرورتی دارد که در یک بازه زمانی انسان هیچ مواد غذایی مصرف کند؛ در این باره توضیح می‌دهید؟ 

علاوه بر آنکه قرآن تقوا و رشد را از حکمت‌های روزه‌داری مطرح می‌کند، به این صورت که انسان با منع خود حتی از حلال خداوند بر نفسانیات غلبه می‌کند، اهل‌بیت(ع) به برخی حکمت‌های ظاهری آن نیز اشاره فرموده‌اند.

ضرورت کمک به مستمندان

بر اساس روایات، یکی از علل و حکمت‌های روزه این است که با ایجاد حالت گرسنگی و تشنگی انسان به یاد ضعیفان و مستمندان و تنگدستان بیفتد و هر کسی به فراخور حال و وسع خود نسبت به آنان کمک نماید. کلینی در جلد چهارم اصول کافی می‌نویسد ابن عباس گفت: وقتی ماه رمضان فرا می‌رسید هر صاحب حاجتی که نزد رسول خدا مراجعه می‌کرد حاجتش برآورده می‌شد. در مورد حضرت زین العابدین (ع) نقل است که هر روز ماه رمضان را صدقه می‌داد.

حفظ حریم دین و حرمت زمان

حفظ عفت عمومی از جمله مهم‌ترین وظایف نظام اسلامی است؛ به عنوان نمونه حد شرابخوار 80 تازیانه است، ولی اگر در ماه رمضان شراب خورده شود حالت دیگری دارد. نجاشی شاعر در روز ماه رمضان شراب خورد، او را نزد امیر المؤمنین آوردند، حضرت پس از یک شب زندان کردن او و اجرای حد شرعی شرابخواری ( 80 ضربه)، 20 ضربه شلاق اضافی، بخاطر شکستن حرمت ماه رمضان بر او زد. و در برخی روایات او پذیرای 39 ضربه اضافی بدان جهت شد.

* یکی از سنت‌های مطلوب ایام ماه مبارک رمضان، سنت افطاری است. درباره آداب و برکات این سنت پسندیده می‌فرمایید.

همان طو رکه گفتید یکی از سنت‌های مناسبی که در بین مؤمنان رایج است و ریشه در ایمان مردم دارد، افطاری‌ دادن و میهمانی دادن اقوام و دوستان در ماه مبارک رمضان است. توجه یافتن به کسانی که در اداره زندگی‌شان به ویژه ضروری‌ترین امر یعنی غذا، با دشواری روبه هستند، یکی از حکمت‌های روزه است. در روایات چنان به افطاری دادن سفارش شده که از روزه مستحبی اهمیت بیشتری یافته است. امام کاظم علیه‌السلام فرمود: «افطاری دادن به برادر روزه‌دار از روزه‌ات بافضیلت‌تر است؛ فِطْرُکَ‏ أَخَاکَ‏ الصَّائِمَ أَفْضَلُ مِنْ صِیَامِکَ».

بی‌تردید هرگز افطاری دادن جای روزه واجب را نمی‌گیرد، اما در ارزیابی ثواب، گاهی ثواب افطاری بیشتر است. امام صادق علیه‌السلام نیز می‌فرماید: کسی که مؤمنی را افطاری دهد، کفاره یک سال گناه او شمرده می‌شود و کسی که دو مؤمن را افطاری دهد، بر خداوند است که او را وارد بهشت کند.

یا آن حضرت در دیگر روایت با اشاره به کیفیت افطاری فرمود: «هنگامی که حضرت امام زین العابدین (ع) روزه می‌گرفت دستور می‌داد گوسفندی را سر می‌بریدند و آن را تکه تکه ساخته و در دیگ می‌ریختند، آن حضرت در وقت غروب به دیگها سر می‌زد و در حالی روزه بوی آبگوشت را استشمام می‌کرد، آنگاه می‌فرمود: کاسه‌ها را بیاورید این کاسه را برای فلان کس و دیگری را برای فلان بکشید؛ و همینطور کاسه‌ها را پر می‌کردند تا آبگوشت به اتمام می‌رسید، آنگاه خود با نان و خرما افطار می‌کرد.» این روایت را سید بن طاووس در کتاب اقبال الاعمال خود نقل می‌کند.

فضیلت اطعام طعام

اما درباره مهمانی باید عرض کنم، این عمل به خودی خود دارای ثواب فراوانی است و به طور قطع در ایام ماه مبارک رمضان آن هم برای دادن افطاری به مهمانان فضیلت بیشتری می‌یابد.

مهمانی کردن در قرآن شریف و روایات ائمه معصومین علیهم‌السلام از اوصاف پیامبران و پیشوایان دین شمرده شده است. به عنوان مثال خداوند متعال در آیات51 و 52 سوره حجر می‌فرماید: «وَ نَبِّئْهُمْ عَنْ ضَیْفِ‏ إِبْراهیمَ؛ آنان را از مهمانان ابراهیم خبر ده‏»، «إِذْ دَخَلُوا عَلَیْهِ فَقالُوا سَلاماً قالَ إِنَّا مِنْکُمْ وَجِلُون‏؛ هنگامى که بر او وارد شدند ، و سلام گفتند . [ ابراهیم ] گفت : ما از شما مى‏ترسیم»‌، «فَراغَ إِلى‏ أَهْلِهِ فَجاءَ بِعِجْلٍ سَمین‏؛ پس به سوى خانواده‏اش بازگشت و گوساله‏اى فربه [ و بریان شده ] آورد».

از این جهت گرامی داشتن میهمان از لوازم ایمان به خداوند متعال و فضیلتی قرآنی شمرده شده است. پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) می‌فرماید: کسی که ایمان به خدا و روز جزا دارد، باید میهمانش را گرامی بدارد. و نیز فرمود: خانه‌ای که در آن میهمان وارد نشود، فرشتگان نیز وارد نمی‌شود. امیرالمؤمنین(ع) چه بسا بر خود سخت می‌گرفت تا بتواند دیگران را بهتر مهمانی کند.

آیه‌ای در فضیلت ایثار امیرالمؤمنین و فاطمه زهرا(س)

امیرالمؤمنین علیه‌السلام گاهی خود غذا نمی‌خورد تا میهمان غذا بخورد. مردی نزد رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم آمد و از گرسنگی شکایت کرد. آن جناب کسی را نزد اهلش فرستاد و پیام داد، اگر نزدتان خوراکی یافت می‌شود، برای این مرد بدهید. گفتند، غیر از آب چیزی یافت نمی‌شود. پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم فرمود: «من لهذا الرجل الیلة.» کیست که امشب این مرد را خوراک دهد؟ امیرالمؤمنین علیه‌السلام عرض کرد: من او را میهمان می‌کنم. آنگاه نزد فاطمه زهرا سلام‌الله‌علیها شتافت و پرسید: چه یافت می‌شود تا از این مرد پذیرایی کنیم؟ فاطمه(ی) عرض کرد:‌ اندکی غذا برای کودکان داریم، ولی میهمان را بر فرزندانم مقدم می‌دارم.حضرت فرمود: بچه‌ها را بخوابان و چراغ را خاموش کن.

چراغ را خاموش کرد. وقتی ظرف غذا آماده شد، علی علیه‌السلام دهان خود را حرکت می‌داد و چنان وانمود می‌کرد که مشغول خوردن است تا میهمان با خاطری آسوده غذا بخورد چون آن مرد به‌ اندازه کافی غذا خورد و دست کشید، کاسه را به فضل خداوند پر از غذا یافتند.

صبحگاه امیرمؤمنان برای نماز به مسجد رفت. پس از نماز، پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) به وی نگریست و در حالی که قطرات اشک از دیده‌اش فرو ریخت، فرمود: یا ابالحسن دیشب خداوند از کردار شما در شگفت شد و این آیه را فرو فرستاد. «وَ یُؤْثِرُونَ‏ عَلى‏ أَنْفُسِهِمْ وَ لَوْ کانَ بِهِمْ خَصاصَةٌ وَ مَنْ یُوقَ شُحَّ نَفْسِهِ فَأُولئِکَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ؛‌ و آنان را بر خود ترجیح مى‏دهند ، گرچه خودشان را نیاز شدیدى [ به مال و متاع ] باشد. و کسانى را که از بخل و حرصشان بازداشته‏اند ،[بر همه موانع و مشکلات دنیا و آخرت‏] پیروزند.»

 برکات افظاری دادن

* درباره آثار و برکات افطاری دادن چه نکاتی وجود دارد؟

بی‌تردید اگر میهمان روزه‌دار باشد، ثواب ارزش بالاتر خواهد بود. امام صادق علیه‌السلام می‌فرماید: فردی به نام سُدِیر در ماه مبارک رمضان، بر پدرم امام باقر علیه‌السلام وارد شد. حضرت فرمود: ‌ای سدیر، آیا می‌دانی در چه شب‌هایی قرار داریم؟ عرض کرد، بله پدرم فدایت باد؛ شب‌ های ماه رمضان است. امام فرمود: آیا می‌توانی در هر شب از این شب‌ها 10 بنده از فرزندان اسماعیل را آزاد کنی؟
سدیر گفت: پدر و مادرم فدایت باد این‌ اندازه ثروت ندارم. امام فرمود: آیا می‌توانی نه بنده از فرزندان اسماعیل را آزاد کنی؟ سدیر باز همان گونه جواب داد. حضرت یکی یکی کم کرد تا فرمود: آیا می‌توانی هر شب یک بنده از فرزندان اسماعیل را آزاد کنی؟

سدیر عرض کرد: این مسئله در توانم نیست. امام فرمود: آیا می‌توانی هر شب مسلمانی را افطار دهی؟ مرد گفت: بله بلکه 10 مسلمان را نیز می‌توانم. پدرم فرمود: ‌ای سدیر، من همین را اراده کرده‌ام. اگر بتوانی یک برادر مسلمان را افطاری دهی (ارزش آن) چون آزاد ساختن یکی از فرزندان اسماعیل است.

اما نکته‌ای که لازم می‌دانم توضیح دهم، درباره دیگر اهداف مهمانی‌ها به ویژه مهمانی‌های افطاری است. هدف از این میهمانی‌ها و افطاری‌ها، علاوه بر شاد کردن مؤمنان خصوصاً تنگدستان، ایجاد انس و هماهنگی و اتحاد بین مسلمانان است. اما اگر سفره‌هایی که هنگام افطار گسترده می‌شود برای خودنمایی و چشم و هم چشمی‌ها باشد و بی‌توجه به درماندگان و فقرا برگزار شود، جز گناه و دوری از حقیقت ثمری ندارد.

امیرمؤمنان علیه‌السلام در نامه‌ای به عثمان بن حنیف، که یکی از کارگزاران حضرت در بصره بود، نوشت: ‌ای فرزند حنیف، به من خبر رسیده که مردی از جوانان اهل بصره برایت خوانی گسترد و تو نیز دعوتش را اجابت کردی، خوراک‌های رنگارنگ برایت آوردند و قدح‌هایی در برابر چیدند و تو نیز حریصانه از آنها خوردی واستخوان‌های گوشت‌دار را با دندان پاک کردی. گمان نمی‌بردم، تو پذیرای دعوت چنین مردمی شوی و بر خوانی که بینوایان از آنها محرومند و توانگران پیرامونش حضور دارند، بنشینی. بنگر از این آخر دنیا چه می‌جویی؟! آنچه یقین نداری حلال است، دور افکن و از آنچه به یقین می‌دانی حلال است، استفاده کن.
افطاری و پذیرایی در صورتی ارزش دارد که از پیرایه‌ها و تشریفات پاک و هدفش رضایت الهی و مسرور ساختن مؤمنان باشد.