عقیق:پیوند با خویشاوندان و نیکی به آنان به ویژه پدر و مادر، از راه های مهم رشد و تعالی(در همه زمینه ها)و تقرب به خدای سبحان است که پس از ایمان به خدا از با فضیلت ترین اعمال دینی به شمار می آید. و اجر و پاداش مادی و معنوی فراوانی دارد.
قطع ارتباط با خویشاوندان هم نوعی پیمان‌شکنی با خدای سبحان به شمار می‌آید و آن چنان نزد خدا منفور است که از مصاحبت و همراهی با قاطع رحم (کسی که ارتباط با خویشاوندان را قطع کند) نهی شده و خدای سبحان در سه جای قرآن او را لعن و نفرین کرده است. در فقه نیز قطع رحم از گناهان بزرگ به شمار آمده، چنانکه از عوامل سریع فنا و نابودی بشر هم معرفی شده است؛ همچنین گفته شده: بوی بهشت که از مسافت هزار ساله به مشام می‌رسد به مشام قاطع رحم نخواهد رسید.
در این مطلب به آثار، مصادیق، مرز و مراتب صله رحم و قطع رحم و موارد صله رحم ؛ از کتاب "مفاتیح الحیات" آیت الله جوادی آملی می پردازیم:
آثار صله رحم
صله رحم پاداش دنیوی و اخروی مهم و فراوانی دارد که به برخی از آن‌ها اشاره می‌شود:
ـ پیامبر اکرم (ص) فرمود: هر کس از تأخیر اجل و گسترش روزی خود خوشحال می‌شود پس از خدا پروا کند و صله رحم کند؛(1) همچنین فرمود: کسی که از عمرش جز سه سال نمانده باشد با صله رحم، خدا عمرش را به سی و سه سال امتداد می‌بخشد.(2) در روایتی دیگر فرمود: هر کس برای من یک عمل را ضمانت کند من برایش چهار چیز را ضمانت می‌کنم: هر کس صله رحم کند خدا او را دوست بدارد و روزی وی را گسترش دهد و عمرش را فزونی بخشد و او را به بهشتی درآورد که وعده داده است.(3)
ـ امام باقر (ع)فرمود: صله رحم موجب پاکی اعمال و رشد دارایی و دفع بلا و آسانی حساب و تأخیر أجل می‌شود.(4)
ـ حضرت موسی(ع) از خدا پرسید: پاداش کسی که صله رحم کند چیست؟ فرمود: اجلش را به تأخیر اندازم و سکرات مرگ را بر او آسان کنم و فرشتگان بهشت به وی ندا می‌دهند: به سوی ما بیا و از هر دری که می‌خواهی وارد شو.(5)
ـ امام صادق (ع) فرمود: صله رحم و حسن همجواری، شهرها را آباد و عمرها را طولانی می‌کنند.(6)
آثار قطع رحم
ـ امام رضا (ع) فرمود: خدا تقوای الهی را با صله رحم همراه ساخت، پس هر کس صله رحم نکند تقوای الهی ندارد،(7) در نتیجه دیگر اعمال نیکش پذیرفته نیست(8) و کار او پیامدهای دنیوی و اخروی سختی خواهد داشت.
ـ پیامبر اکرم (ص) فرمود: قطع رحم مانع دعا و حجاب آن می‌شود؛(9) همچنین فرمود: هرگاه قطع رحم همگانی شود دارایی در دست اشرار قرار می‌گیرد.(10)
ـ از امام باقر (ع) روایت شده است: چهار چیز دارای کیفر زودرس است.. گسستن پیوند با اهل صله رحم.(11)
ـ از امام صادق (ع) هم روایت شده است: گناهی که به سرعت نابود می‌کند، قطع رحم است.(12)
ـ امام صادق (ع) فرمود: مردی که از عمرش سی و سه سال مانده قطع رحم می‌کند، پس خدا آن را به سه سال کاهش می‌دهد.(13)
ـ پیامبر اکرم (ص) فرمود: در قیامت مردی که به ظاهر در مسیر خیر بوده، ناگهان رحمی که وی پیوند خود را با او گسسته بر او وارد می‌شود و او را به ژرف‌ترین گودی آتش دوزخ می‌افکند؛(14) نیز رسول خدا (ص) فرمود: بوی خوش بهشت از مسافت هزار ساله به مشام می‌رسد؛ ولی ستم کننده به والدین و قطع رحم آن را نمی‌یابند.(15)
مصادیق و شیوه‌های صله رحم
صله رحم تنها رفتن به خانه بستگان نیست، بلکه مصادیق فراوانی دارد و مصداق کاملش این است که پیش از دیگران نیاز آنان را برطرف و آنان را خوشحال سازد(16). پس صله رحم و پیوند با هر خویشاوندی متناسب با شأن اوست، چنان که گاه تنها به سلام کردن به او یا پاسخ نیکو دادن به سلام اوست زیرا وی به کمک مالی نیاز ندارد.
برخی شیوه‌ها و مصادیق صله رحم عبارتند از: ترک آزار خویشاوندان، سلام و تکریم، اطعام گرچه به جرعه آبی باشد، عیادت از بیمار(17)، شرکت در مراسم عزا(18)، زیارت و دیدار(19)، هدیه دادن(20) و تامین نیازهای آنان پیش از دیگران.(21)
رسول گرامی (ص) فرمود: ای صاحبان خویشاوندی! با همدیگر دیدار کند ولی همسایه نشوید و به همدیگر هدیه دهید، زیرا زیارت و دیدار، دوستی را محکم می‌کند و همسایگی (ممکن است) موجب گسستگی پیوند شود و هدیه، خوی آدمی را نرم می‌کند.(22)
امام صادق (ع) در احادیثی چنین فرمود: صله رحم کنید، هر چند با سلام کردن باشد(23)، با خویشانت پیوند برقرار کن، هر چند با دادن جرعه‌ای آب(24)، با عشیره خود صله رحم کنید و در تشییع جنازه آنان حاضر شوید، از بیمارشان عیادت و حقوق آنان را رعایت کنید(25)، برترین پیوند خویشاوندی این است که از آزارشان خودداری شود.(26)
مرز صله رحم
امام صادق (ع) فرمود: مردی نزد رسول خدا (ص) آمد و عرض کرد: ای رسول خدا! خویشاوندانی دارم که جز ستم، قطع رحم و دشنام من، کاری نمی‌کنند، آیا آنان را رها کنم؟ فرمود: در این صورت خدا همه شما را ترک خواهد کرد. پرسید: پس چه کنم؟ فرمود: با کسی که پیوند خود را با تو گسسته، پیوند برقرار کن و به آن که تو را محروم ساخته عطا کن و از آن که بر تو ستم کرده در گذر. هر گاه چنین کردی خدا در برابر آنان پشتیبان تو است.(27)
جهم بن حُمید از امام صادق (ع) پرسید: خویشاوندانی که مخالف عقیده دینی من هستند آیا حقی بر عهده دارند؟ فرمود: آری، حق خویشاوندی دارند که هیچ چیزی آن را قطع نمی‌کند و اگر با تو هم عقیده باشند دو حق دارند: حق رحم و حق اسلام.(28)
مراتب خویشاوندی (اولویت در صله رحم)
با توجه به گستره پیوند خویشاوندی از یک سو و ناتوانی انسان‌ها در رعایت آن با همه خویشاوندان از سوی دیگر، در آیات و روایات به رعایت ترتیب در پیوند خویشاوندی توجه شده است.(29) بر پایه روایات یاد شده مراتب صله رحم شرح زیرند:
1 - پدر و مادر و از این دو نیز مادر مقدم است؛ 2. برادران و خواهران، 3. دیگر اقوام نسبی (عشیره: عموها، عمه‌ها، عموزاده‌ها و ....) 4. بستگان سببی (دامادها و ...) که تفصیل آن خواهد آمد. البته ازدواج زمینه لحوق سبب به نسبت را فراهم می‌کند.
از رسول گرامی (ص) روایت شده است که می‌فرماید: پنج دانه خرما با پنج گرده نان یا پنج دینار و درهمی که انسان به دست می‌آورد و می‌خواهد آن را مصرف کند با ارزش‌ترین انفاق‌ها آن است که به والدین خود انفاق کند. دوم بر خود و خانواده‌اش و سوم به نزدیکان تهیدستش. چهارم به همسایگان فقیر و پنجم در راه خدا که از نظر پاداش کمترین است،(30) یعنی تمام اقسام پنج‌گانه چون به دستور خدا و در راه اوست ثواب دارند؛ ولی ثواب صدقه از ثواب آن چهار کار خیر کمتر است.
در روایت دیگری آمده است: ای علی! برای نیکی با والدین خود دو سال و برای پیوند خویشاوندی یک سال سفر کن... .(31)
پی نوشت:
1. الزهد.ص39
2. تفسیر العیاشی.ج2.ص220
3. عیون اخبار رضا(ع).ج2.ص37
4. الکافی.ج2.ص15
5. روضه الواعظین.ص370
6. الکافی.ج2.ص152
7. کتاب الخصال.ص156
8. سوره مایده .آیه 27
9. مستدرک الوسایل.ج15.ص185
10. الکافی.ج2.ص374
11. کتاب الخصال.ص230
12. علل الشرائع.ص584
13. الکافی.ج2.ص153
14. همان.ص156
15. همان.ص349
16. تسنیم.ج2.ص560
17. الکافی.ج2.ص636
18. همان
19. الجعفریات.ص153
20. همان
21. الفقیه.ج2.ص67
22. مستدر الوسائل.ج13.ص205
23. الکافی.ج2.ص155
24. همان.ص151
25. همان.ص636
26. الکافی.ج2.ص151
27. همان.ص150
28. همان.ص157
29. سوره بقره.آیات 180و215
30. الکافی.ج5.ص65
31. الفقیه.ج4.ص361
211005
