در میان نهضت‌ها و قیام‌های تاریخی، قیام امام حسین(ع) در محرم سال 61 هجری قمری یگانه حماسه‏‌ای است که تاریخ را متحوّل و مرزهای حق و باطل را روشن کرده است. این نهضت در زمانه‏‌ای آغاز شد که آموزه‌ها و تعالیم اسلامی وارونه معرفی می‏‌شد و جامعه دینی در مسیر انحراف از اهداف و زیرسازهای خود گرفتار آمده بود و به تدریج به دوره‏ جاهلیّت پیشین سوق داده می‏‌شد و با اشرافی‌گری و تجمل‌خواهی از آرمان خود فاصله می‏‌گرفت و زمینه را برای حکومت ناصالحان و منافقان که در قیافه‏ مسلمانی درآمده بودند، فراهم می‏‌آورد. در چنان شرایطی، حسین بن علی(ع)، با امتناع از بیعت با یزید و عزیمت به سوی کوفه و کربلا، به قصد انجام امر به معروف و نهی از منکر و بیدار ساختن مردم، نهضتی برپا کرد و در این راه، تا پای جان ایستاد و به قیمت شهادت و اسارت ذریه رسول‌الله (ص) به «تکلیف الهی» خود عمل کرد. قیام امام هرچند در زمان و مکانی محدود انجام شد، اما شعاع تأثیر‌گذاری آن دنیای اسلام را فرا گرفت و به نمادی آرمانی برای آزادیخواهان حقیقت‌طلب تبدیل و معیار عزت و سعادتمندی شد.

نهضت حسینی آیینه تمام‌نمای ارزش‌های انسانی و اوج ایثار، حماسه، جهاد، مبارزه، اشتیاق معنوی و عبادت را به نمایش می‌گذارد. از این رو مطرح کردن عاشورا و ترسیم چهره راستین کربلا به معنی توجه دادن مردم به آشناترین و صادق‌ترین چهره حرکت توحیدی، کامل‌ترین سرمشق و عالی‌ترین حماسه در هر عصر و به ویژه عصر حاضر می‌باشد. در مجموعه نهضت عاشورا آموزه‌های زیادی است که هر فراز آن می‏‌تواند چراغی فراروی نخبگان امروز باشد. در میان اهداف والای نهضت امام حسین چهار هدف را می‌توان به عنوان اهداف اصلی نهضت برشمرد:

1ـ انجام وظیفه و ادای تکلیف؛ سیره پیامبر اکرم (ص) و ائمه معصومین (ع)، در شرایط مختلف اجتماعی بیانگر این حقیقت است که آنان طبق تکلیف عمل می‌کردند. حادثه عاشورا نیز یکی از جلوه‌های عمل به تکلیف بود. امام حسین (ع)، شخصیتی بود که به مقام عبودیت و بندگی خدا رسیده است و افتخار خود را اطاعت از او می‌داند، پس جز انجام تکلیف و دستیابی به رضایت خداوند، به چیز دیگری نمی‌اندیشد و همه برنامه‌های زندگی‌اش را بر این اساس سامان می‌بخشد.

2ـ عزت‌مداری و زندگی سعادتمندانه؛ امام حسین (ع) در جریان کربلا، با اقدام شجاعانه خویش، درس بزرگ آزاداندیشی و عزت‌طلبی را به دیگران آموخت و ویژگی‌های زندگی سعادتمندانه را هم در سخنان خود در طول مسیر بیان کرد و هم در عمل نشان داد و این پیام افتخارآمیز را در جهان به نام خود ثبت کرد.

3ـ تشکیل حکومت دینی؛ از وظایف رهبران الهی، تشکیل حکومتی است که بر پایه آیین آسمانی شکل گیرد و هدفش شکوفایی استعدادهای انسانی و بالندگی دین و ارزش‌های آن باشد و قیام اباعبدالله الحسین(ع) هم ریشه در نهضت‌های اصلاحی انبیا داشت و او وارث خط صلاح و اصلاح پیامبران بود و در این راه جان داد تا مفاسد برچیده شود. امام حسین (ع) درباره شایستگی خود به این امر به سپاه حر می‌فرماید: «ما اهل بیت پیامبر، به ولایت و رهبری، از این مدعیان نالایق و عاملان جور و تجاوز، شایسته‌تریم.». اما فراتر از این حق الهی، آنچه که برای امام اهمیت بیشتری داشت جلوگیری از ادامه مظالمی بود که به نام حکومت اسلامی بر جهان اسلام در آن زمان روا داشته می‌شد. به همین دلیل امام (ع) در جای دیگر نیز حرکت و قیام خود را نه بر اساس نزاع قدرت با مستبد پلیدی چون یزید یا دنیاطلبانی چون آل ابوسفیان می‌داند، بلکه برای آشکار ساختن «معارف دین» و «اظهار اصلاح» در شهرها و امنیت یافتن مظلومان و عمل به فرایض دینی و سنن و احکام الهی دانسته است.

4ـ احیای فریضه امر به معروف و نهی از منکر؛ عصاره‏ حرکت امام  را باید در احیای دو اصل امر به معروف و نهی از منکر دانست. این مهم هم به طور صریح یا به صورت ضمنی در سخنان، نامه‌ها و محاورات امام (ع) آمده است و این گویای اهمیّت و جایگاه ویژه‏ آن در نهضت عاشوراست. انحراف اسلام از مسیر اصلی ـ تحریف و بدعت‌گذاری ـ عدم اجرای قوانین الهی، دلبستگی‏‌های دنیوی عوام و تفاخر و تکاثر خواص و دهها مورد از این قبیل موجب شده بود که احیای این دو فریضه ضرورتی اجتناب‏ناپذیر بیابد. امام در مقابل ذهنیت برخی که استنکاف از بیعت با یزید را عامل حرکت امام می‏‌انگاشتند، با صراحت اعلام می‏‌کنند:

اگر ایشان از تقاضای بیعت من صرف‌نظر کند باز هم آرام نمی‏‌نشینم، زیرا اختلاف من با دستگاه خلافت تنها بر سر بیعت با یزید نیست که با سکوت آنان من نیز سکوت کنم، بلکه وجود یزید و خاندان وی موجب ظلم و شیوع فساد و تغییر در احکام است و این وظیفه‏ من است که در راه اصلاح این مفاسد با امر به معروف و نهی از منکر به‌ پا خیزم. امر به معروف و نهی از منکر علت‌العلل قیام مقدس کربلاست و این به دلیل جایگاه رفیع این عنصر در حرکت تاریخی امام حسین (ع) و نقش بنیادین آن در به ثمر نشستن آن جهاد مقدس است.

 اما در میان حرکت‌ها و نهضت‌های آزادیبخش پس از ظهور اسلام، نهضت انقلاب اسلامی به رهبری حضرت امام خمینی(ره)‌ را می‌توان نزدیک‌ترین و هم‌جهت‌ترین نهضت‌ها با نهضت عاشورا دانست که هم مسیر حرکت و هم اهدافش منطبق با نهضت عاشورا بود. امام خمینی بارها فرمود: «ما هرچه داریم از محرم است» یا اینکه «محرم و صفر است که اسلام را زنده نگه داشته است» یا «با ذکر مصائب اهل بیت این مذهب تا حالا زنده مانده است»‌ در این مسیر مهم‌ترین هنر حضرت امام در بهره‌وری شایسته از عاشورا، تعویض نگاه مردم بود؛ کاری که حضرت امام موفق به آن شد این بود که توجه مردم را بیشتر به فلسفه قیام جلب کرد تا خود حادثه، از قیام امام حسین(ع) و حماسه‌های عاشورا مشعلی برای حرکت و زندگی مردم ساخت و این حماسه را در متن زندگی سیاسی اجتماعی مردم وارد نمود و از آن به عنوان الگویی برای نجات انسان‌ها از چنگال جنود شیطان الهام گرفت و آن را پشتوانه حرکت و قیام عمومی ساخت. این نگرش چنان تأثیر شگرفی نهاد که انسان‌های ذلیل، ترسو، ظلم‌پذیر، بی‌اراده و فروخفته در غفلت‌های فراوان را به انسان‌های استوار با شهامت، ستم‌گریز و خودباور تبدیل ساخت و فرهنگ حسینی را در بطن اجتماع وارد ساخت و نظامی به ظاهر محکم و استوار را سرنگون نمود و تشکیلاتی دیگر به جای آن بنیان نهاد و به مردم آموخت عاشورا فقط برای گریستن نیست بلکه این گریه‌ها و مویه‌ها فلسفه دارد.

و این گونه بود که حرکت انقلاب اسلامی مبتنی بر نهضت عاشورا نهادینه شد و با اتکا به همان مؤلفه‌های عاشورایی چون ایثار و از خودگذشتگی، مبارزه با نظام طاغوت و پس از آن مبارزه با استکبار جهانی را مشعل راه خود ساخت و با هدف‌گذاری برای تشکیل نظام اسلامی، منشأ تحولاتی نوین در جهان معاصر به رغم گذر از 14 قرن از ظهور اسلام شد. امام خمینی با اقتدا به امام حسین(ع) در مقابل حکومت جابر همه مصایب را تحمّل نمود و با ایستادگی و سازش‌ناپذیری خود مشروعیت اجتماعی و سیاسی نظام شاهنشاهی را برای اولین بار در تاریخ ایران زیر سؤال برد و برای همیشه جور آن را از سر مردم کم کرد و آزادگی و ظلم‌ستیزی امام حسین(ع) در وجود امام خمینی متجلی شد. آن روح قدسی می‌گوید: «حضرت سیدالشهدا به همه آموخت که در مقابل ظلم، در مقابل ستم، در مقابل حکومت جائر چه باید کرد.»

مقام معظم رهبری حضرت آیت‌الله خامنه‌ای در تعبیری زیبا از نهضت انقلاب اسلامی تأکید نموده‌اند: «عنوان پیروزی خون بر شمشیر را امام بزرگوار از ماه محرم استحصال کردند و مردم ایران نیز با پیروی از حسین‌بن‌علی(ع) از عاشورا درس گرفتند و سرانجام خون بر شمشیر پیروز شد. حضرت امام به عنوان یک انسان حسینی و عاشورایی دنیای کفر و الحاد را به مبارزه طلبید و همه شاهد بودند که در عمل چه کرد و امروز همه ما باید عاشورایی باشیم تا حرکت دنیا به سمت صلاح برود و تسریع و زمینه ظهور ولی مطلق نیز فراهم شود. گویندگان و علمای دین باید با شمشیر حق ذوالفقار علوی و ولوی عاشورا در مقابل تبلیغات خصمانه و خباثت‌آمیز دشمن بایستند و با همت و فداکاری خود بار دیگر همان معجزه بزرگ را در برابر جناح کفر مطرح کنند.»

منبع:فارس