بررسی معنای «صراط مستقیم» در گفت‌وگو با آیت ا... دکتر هادوی تهرانی؛
سوره حمد نخستین سوره قرآن کریم است که در طی روز در نمازهای یومیه بارها خوانده می‌شود.
عقیق:یکی
از آیات آن، آیه «اهدِنَا الصِّراطَ المُستَقیمَ» است؛یعنی ما را به راه
راست هدایت کن. اما این صراط مستقیم کجاست؟ چرا این همه تکرار؟ چه کسانی
وارد این صراط می‌شوند؟ و ...آیت ا... دکتر هادوی تهرانی، پاسخگوی پرسشهای ما بود. با ما همراه باشید.
چرا در هر روز، بارها (حداقل 10 بار) تکرار می‌کنیم «اهدناالصّراط المستقیم»؟
- انسان حرکتی را در زندگی دارد، هر انسانی یک صراطی دارد، صراطی که ما را به نتیجه‌ای که ما برای آن خلق شده‌ایم و آن نهایتی که هدف خلقت ما بود، می‌رساند که آن همان صراط مستقیم است.
ما باید دایم حقایق را به خودمان تذکر دهیم. انسان موجودی است که گرفتار غفلت و فراموشی می‌شود و به‌همین طریق بعضی گفته‌اند، ماده اصلی کلمه انسان همان نسیه است و انسان به علت اینکه در زندگی مادی دچار فراموشی می‌شود، انسان نامیده شده است. به‌همین دلیل ما باید همیشه به خودمان تذکر بدهیم و مدام یادآوری کنیم که باید از خدا بخواهیم ما را در این مسیر کمک کند؛ چون رفتن در این مسیر بدون کمک الهی ممکن نیست.
از این روست که ما هر روز، هر بار که نماز می‌خوانیم، مأموریم سوره حمد را که در واقع عصاره و چکیده قرآن و نتیجه و ماحصل تمام آیات الهی است، تکرار کنیم که یکی از آن آیات، آیة مبارکه «اهدنا الصراط المستقیم» است که در آن از خداوند درخواست می‌کنیم ما را به صراط مستقیم خودش و مسیر درستش در زندگی هدایت کند.
و این توجه دادن به این است که صراط مستقیم یک مفهوم در ذهن نیست، بلکه یک واقعیت عینی است که باید در حقیقت زندگی روزمره ما عینیت یابد.
من باید در کار خودم در اداره، رفتار خودم در خانواده، خلوت خودم با خدا، در همه شرایط زندگی‌ام توجه داشته باشم که صراط مستقیم چیست؟ راه راست کدام است؟ مسیری که از من خواسته شده و بندگی من به آن تحقق پیدا می‌کند، چیست؟ من باید این تذکر را روزانه با خودم بارها تکرار کنم تا یادم باشد که صراط مستقیم همین لحظات زندگی‌ام است که در حال گذشتن است و من باید اینها را در مسیر درست به کار بگیرم تا در صراط مستقیم باشم.
چرا ائمه و معصومین (ع) که خود صراط‌مستقیم هستند هم از این آیه شریف استفاده می‌کنند؟
- همه انسانها، حتی انسانهای معصوم نیازمند هدایت مستمر الهی هستند. آنها هم اگر در آن مقام هستند، نیستند جز به مدد الهی. همه باید از خداوند کمک بخواهند و هیچ فردی بی‌نیاز از خدا نیست. حتی معصومین و انبیای الهی که بندگان مخلص خدا و مقام عصمت، علم و ... را دارا هستند، بدون خدا چیزی نیستند و هر چه دارند، از مدد الهی است. بنابراین آنها بیش از ما،از خدا کمک می‌خواهند، چون معرفت‌شان نسبت به خدا، بیشتر از ماست. آنها چون حقیقت خدا را درک می‌کنند، جایگاه خودشان را متوجه هستند، اینکه انسان « أنتم الفقراء إلى ا...» را با حقیقت می‌بینند.
اگر ما روزی چند مرتبه می‌گوییم «اهدنا الصراط المستقیم»، ائمه (ع) با سراسر وجود و لحظه به لحظه می‌گویند «اهدناالصراط المستقیم.»
غایت و مقصد نهایی صراط مستقیم کجاست؟
- آخر صراط مستقیم، سعادت انسان است، سعادتی که در آیه شریفه« وَ ما خَلَقْتُ الْجِنَّ وَ الْإِنْسَ إِلاَّ لِیَعْبُدُون»ِ آمده، غایت خلقت انسان، رسیدن به عبودیت و بندگی است، به‌همین دلیل خاتم الانبیاء(ص)، عصاره تمام خیرها و نیکی‌ها، زیبا‌ترین وصفی که برای خودش قایل است، کلمه «عبد» است. عبدا...، عبده و رسوله، اول عبد بودن را تأکید می‌کند و بعد بر رسالت. رسیدن به مقام عبد، عبودیت و بندگی،غایت صراط مستقیم است.
عبودیت خدا، جز به معرفت خدا حاصل نمی شود، آن کسی بنده خاص است که بیشتر خدا را می‌شناسد؛ چون انبیا و اولیا و معصومین (ع) بهتر و بیشتر شناخت به خدا داشتند، آنان بهتر و بیشتر بنده خدا بودند و به غایت صراط مستقیم رسیدند.
صراط مستقیم و بندگی خدا مراتبی دارد و تابع معرفت انسانهاست. هر فرد به اندازه معرفتش، به غایت صراط مستقیم می‌رسد و انسان همیشه باید در سراسر زندگی دنیا تلاش کند، این معرفت را بالا ببرد که این معرفت در پرتو عمل صالح و در پرتو ایمان تحقق یابد.
سه عنصر ایمان، عمل صالح و علم با هم تعامل دارند. انسان زمانی به معرفت کامل می‌رسد که به ایمان کامل و عمل صالح و خالص برسد. اگر یکی از این سه رکن، نقص داشته باشد، نقص آن در سایر موارد تأثیر می‌گذارد. معرفت خدا مسأله ای نیست که بدون عمل صالح بشود به آن رسید. «یاایها الذین امنوا اتقوا ا...»، یعنی باید تقوای الهی داشته باشیم.
هر کس در هر مقام و منصبی که قرار دارد، باید به وظیفه خودش درست عمل کند. نمی‌شود با دروغ گفتن، کم کاری، کم فروشی کردن، انجام دادن اعمال ناشایست و زشت، ربا و رشوه توقع رسیدن به معرفت الهی را داشت؛ زیرا هرگز انسان از طریق باطل به حق نمی‌رسد.
چه کنیم که حرکتمان در این صراط مستمر باشد؟
- برای حرکت و استمرار حرکت در این مسیر باید دائم به خودمان تذکر بدهیم، این ذکر یادآوری اثر مستمر و مستقیم دارد. به اشکال مختلف به خود یادآوری کنیم چه برای خودمان، چه دیگران. امام علی(ع) خطاب به فرزند بزرگوارشان امام مجتبی(ع) فرمودند، انسان امر به معروف کند، خودش هم اهل معروف می‌شود.
نکته دوم اینکه واقعیت صراط مستقیم زندگی روزمره من و شماست. لحظه به لحظه ما، حتی همین الان که مشغول خواندن این کلمات هستید،نیت‌های ما، آنچه در خاطر ما می‌گذرد، همه در اینکه ما چه مقدار در صراط مستقیم یا منحرف از صراط مستقیم باشیم، تأثیر می‌گذارد. بنابراین در رفتارهای روزمره خودمان، نحوه تعامل با افراد خانواده، محیط کار، افراد جامعه، ارتباطمان با خداوند تبارک و تعالی، خلوتهایمان و ... باید توجه کنیم. دقت کنیم نمازهایمان را چطور می‌خوانیم، چقدر به وظایف دینی خودمان عمل می‌کنیم، چقدر به پرداخت واجبات شرعی مثل خمس و زکات التزام داریم، چقدر به رعایت محدوده‌های شرع و اجتناب از محرمات پایبندیم،همه اینها اموری است که انجام آن ما را در صراط مستقیم نگه می‌دارد و در کنار اینها انس با قرآن، توسل به اهل بیت (ع) عاملی است که ما را از لغزشها و انحرافها دور نگه می‌دارد و یکی از عناصر مهم در جهت حفظ انسان در مسیر صراط مستقیم است.
پاداش گام نهادن و پیمودن در صراط مستقیم چیست؟
- مهمترین پاداش بودن در صراط مستقیم، خودِ بودن در صراط مستقیم است. بزرگترین پاداش بندگی خدا، خودِ بندگی خداست، البته آثار جنبی برای ما حاصل خواهد شد؛ البته کسی که در مسیر قرار بگیرد، در زندگی روزمره دنیایی هم زندگی‌اش با برکت می‌شود. دستش، چشمش، جانش و... برکت پیدا می‌کند، آنچه از مال به دست می‌آورد، برایش برکت دارد. نسلش، نسل پاکیزه‌ای خواهد بود، آثارش، آثار مثبت و ماندنی خواهد شد. خودش احساس آرامشی خواهد داشت که از بالاترین نعمتهای الهی است. یا أَیَّتُهَا النَّفْسُ الْمُطْمَئِنَّهُ ارْجِعی إِلى رَبِّکِ راضِیَهً مَرْضِیَّهً،« آن نقس مطمئنه را انسان می‌تواند بچشد.»
اینکه انسان بتواند در این صراط باشد، خود از بزرگترین نعمتها و پاداش است و در کنار آن تمامی نعمتهای الهی برای ما حاصل خواهد شد، البته به اندازه ظرفیت و جایگاهی که هر فرد در صراط مستقیم دارد. هر چه این جایگاه بالاتر باشد، قطعاً آثار و برکاتش در دنیا و آخرت برای فرد بیشتر خواهد بود.
منبع:قدس
