عقیق: در دست یابی به پاسخ توجه به نکاتی ضروری است:

الف.در آیات و روایات شرایطی برای امام ذکر شده است از جمله: عصمت، علم، شجاعت، سخاوت، حفظ نفس، راستگویی، دادگری، حسن تدبیر و خردمندی..(بحارالانوار، علامه مجلسی، ج 25، ص 164)

ب. تعیین امام امری انتصابی است و از طرف خدا تعیین می شود.

انتصابی بودن امام را از لزوم وجود شرایط برای امامت می توان فهمید؛ چون تشخیص تحقق این شرایط در وجود شخصی، برای انسان ها ممکن نیست؛ و فقط خداوند آگاه به تحقق این صفات در وجود فرد است.

مفضل می گوید: به حضرت صادق (ع) عرض کردم چه شد که امامت در فرزندان امام حسین (ع) قرار گرفت و فرزندان امام حسن (ع) امام نشدند با این که هر دو پسر پیامبر (ص) و نواده او و سرور جوانان اهل بهشتند.

فرمود موسى و هارون هر دو پیامبر و رسول و برادر بودند خداوند نبوت را در نژاد هارون قرار داد نه موسى هیچ کس نمى‏ تواند بگوید چرا چنین کرد؟ امامت همان خلافت خدا است کسى نمى ‏تواند بگوید چرا خداوند در فرزندان امام حسین (ع) قرار داد و به فرزندان امام حسن (ع) نداد؟ زیرا در کار خود حکیم است از او نمی توان پرسید چرا چنین کردى؟ مردم مورد بازخواست قرار مى ‏گیرند در کارهاى خود. (بحار الانوار، جلد 63،ص 66)

نتیجه این که؛ امام باید دارای شرایطی باشد و چون فقط خدا می تواند تشخیص دهد که این شرایط در وجود چه کسی تحقق دارد، لذا منصب امامت منصبی است که از طرف خدا تعیین می شود. به تعبیر امام صادق (ع) ( اصول کافی، ج 2، ص 25، حدیث 3)، امامت‏ عهد و پیمانی است که خداوند آن را از مردان مشخص و تعیین‏ شده‏اى گرفته است و امام نمى ‏تواند آن را از جانب خود به دیگرى بعد از خود تفویض کند.

ج. از برخی روایات بدست می آید که بعضی امور در این جعل الهی بی تاثیر نیستند گرچه ما در چگونگی این نوع تاثیرات در منصب امامت، اطلاعات کافی در اختیار نداریم مثلا؛ در روایات آمده است که خدای متعال در مقابل شهادت امام حسین (ع)  امتیازاتی به او داده است. یکی از آن امتیازات این است که منصب امامت در فرزندان حضرت ادامه یافته است.

مطلب دیگر در این مورد این است که آیا امامت امام حسن (ع) قبل از امام حسین (ع) دلیل بر برتری وجودی است؟

دانستن این نکته لازم است که، امامت، عهد و پیمان خدایی است که با جعل و انتخاب او ثابت می شود و همان گونه که پیامبر از طرف خداست، تعیین امام هم باید از طرف خدا باشد، و در روایات متعدد، پیامبر اسلام (ص) تعداد و نام جانشینان خود را بیان کرده است.

به عنوان نمونه در برخی روایات آمده است که پیامبر اکرم (ص) فرمودند: «رهبران پس از من دوازده نفرند و همه آنها از قریش اند». (بحارالانوار، ج 36، ص 322) و نام تک تک آن دوازده نفر را به ترتیب مقام امامت بیان کرده اند.

پس، امامت امام حسن (ع) و دیگر امامان (ع) از طرف خدای متعال بوده که توسط پیامبر اکرم (ص) به انسان ها ابلاغ شده است، و هر امامی هم امام بعدی خود را به مردم اعلام می کردند و امام علی (علیه السلام)، هم امام حسن (ع) را به عنوان وصیّ و امام پس ازخود به مردم معرفی کردند.

اما این که چرا دومین امام، امام حسن (ع) بوده و امام حسین (ع) سومین امام است، شاید به جهت این باشد که امام حسن (ع) از نظر سنّی بزرگتر از امام حسین (ع) بودند و گرنه همه امامان (ع) دارای حقیقت واحدی و از نور واحدی هستند. این اتحاد نوری اهل بیت (ع) به صراحت در روایات بسیاری وارد شده است، البته گاهی پنج تن آل عبا، و زمانی دیگر، همه معصومان، مورد تصریح روایات اند؛ به عنوان نمونه خدای متعال به پیامبر اکرم (ص) فرمود:«ای محمد! من، علی، فاطمه، حسن، حسین و ائمه را از نور واحد آفریدم». (بحارالانوار، ج 36، ص 281 و 223)

البته، ما احادیثی داریم که امتیازاتی برای یکی از معصومان خصوصاً امام حسین (ع ) در روایات بیان گردیده است؛ مانند حدیث زیر که برای حضرت امام علی (ع ) برتری و امتیازی نسبت به امامان دیگر قرار داده شده است:

امام صادق (علیه السلام) فرمودند:«... اوّل مان و افضل مان و بهترین ما بعد از رسول خدا (ص)، علی (ع) است».

و یا در روایات دیگری، خداوند متعال به پاس قدردانی از کاری که امام حسین (ع) انجام داده بود، تربتش را شفای درد ها قرار داده است. اهمیت این پاداش آن گاه روشن می شود که بدانیم از نظر فقه اسلام، خوردن خاک حرام است، و تنها خوردن کمی از تربت سیدالشهداء به قصد شفا، از این حکم استثنا شده است. (توضیح المسائل (المحشی للامام الخمینی)، ج 2، ص 598، م 2628)

اما این روایات دلالت بر برتری وجود امامی نسبت به امام دیگر نداشته و به صورت قطعی نمی توان گفت که این امتیازات بر اساس اختلافی است که ائمه (ع) در مقام ولایت تکوینی  داشته اند. به بیان دیگر؛ با این که همه امامان جلوه کاملی از صفات و اسمای الهی بوده اند، شرایط خاص و ویژگی های زمانه، باعث می گردید که جنبه ای از شخصیت روحانی آنها تجلّی پیدا کند و به فعلیت برسد و آنان مظهر یک اسم از اسمای الهی گردند و در هر زمان، یک بُعد از ابعاد وجودی آنان ظهور، بروز و جلوه خاصی داشته باشد.

پس، تفاوت بین آنها فقط در جهت فعلیت بخشیدن جنبه ای از تجلیات اسماء و صفات الهی بر اساس شرایط و ویژگی های خاصّ زمانه بود.

خلاصه سخن اینکه:

همه چهارده معصوم (ع) از یک نور واحد خلق شده اند و از جهت وجودی و مقام ولایت تکوینی یکسان هستند و امامت هر یک از امامان (ع) به امر الهی بوده است و اگر امتیازی برای امامی نسبت به امام دیگر در احادیث یافت می شود، به خاطر این بود که هر کدام از امامان معصوم(ع) طبق شرایط خاصّ زمانه، بهترین رفتار و روش را در معرض دید انسان ها قرار می دادند و جلوه ای از اسماء و صفات الهی را به فعلیت می رساندند. امام علی(ع) طبق شرایط خود مأمور به یک الگوی رفتاری ظهور و بروز جلوه خاص اسماء و صفات الهی بودند و امام حسن(ع) و امام حسین (ع) و دیگر ائمه (ع) هم همین طور.

پی نوشت ها:

سایت اسلام کوئیست

اصول کافی، ج 2

توضیح المسائل (المحشی للامام الخمینی)، ج 2

بحارالانوار، ج 36

منبع:جام

211008