عقیق: در این ارتباط دیدگاه آیت ا...حسینی خراسانی از مدرسان درس خارج حوزه علمیه قم را در زمینه نگاه اسلام بخصوص قرآن و نهج البلاغه به این موضوع جویا شده ایم که تقدیم خوانندگان محترم می‌شود.

مدرس حوزه علمیه قم، با اشاره به آیات قرآن و روایات اهل بیت(ع) درباره آرزو می‌گوید: امیرالمومنین(ع) در خطبه های 24 و 42 نهج البلاغه به طور مفصل و در برخی خطبه هایشان هم به طور خلاصه درباره آرزو و خطر گرفتار شدن در آرزوهای بلند که انسان را از مسیر اصلی و بندگی خداوند دور می‌کند، هشدار می‌دهند.

از دیدگاه آن حضرت، شاخصه آرزوی مذموم، طولانی بودن آن است که با عبارت «طُولُ الْأَمَل» از آن یاد شده است.

امام در نکوهش چنین آرزویی در خطبه 42 نهج البلاغه می‌فرمایند: ای مردم! من برای شما نسبت به دو چیز بیش از هر چیز دیگری نگرانم؛ یکی پیروی از هوای نفس و دیگری آرزوی طولانی (اتِّبَاعُ الْهَوَى وَ طُولُ الْأَمَل‏) که پیروی از هوای نفس، آدمی را از پیمودن راه حق باز می‌دارد و بلندی آرزو، آخرت را از یاد انسان می‌برد.

امیرمومنان(ع) هم چنین در فرازی از خطبه 86 نهج البلاغه می‌فرمایند:«اعْلَمُوا أَنَّ الْأَمَلَ یُسْهِی الْعَقْلَ وَ یُنْسِی الذِّکْرَ فَأَکْذِبُوا الْأَمَلَ فَإِنَّهُ غُرُورٌ وَ صَاحِبُهُ مَغْرُورٌ ؛ بدانید که آرزو عقل را به خطا می‌اندازد و یاد خدا را به فراموشی می‌سپارد؛ پس در پی آرزو نروید که فریبنده است و صاحبش فریب خورده است».

در فرازی از خطبه 42 آن حضرت در نهج البلاغه آمده است:«مَنْ أَطَالَ الْأَمَلَ أَسَاءَ الْعَمَل‏ ؛ کسی که آرزویی طولانی کند کردارش زشت می‌شود».

پیامدهای آرزوهای طولانی از نگاه امام علی(ع)

آیت ا...حسینی خراسانی در توضیح این جملات حضرت علی(ع) می‌افزاید: اگر آرزوهای انسان افسار گسیخته و کنترل نشده باشد، به دلیل اینکه انسان را به طور کامل درگیر دنیا و خواهشهای نفسانی و دوری از یاد خداوند می‌کند، مذموم است چون انسان را در ورطه ای می‌اندازد که رهایی از آن اگر غیر ممکن نباشد بسیار سخت خواهد بود. بخصوص اینکه دامنه آرزوهای انسان هرگز محدود نمى شود و طبیعت انسان این است که هر زمان به یکى از آرزوهایش جامه عمل مى پوشاند آتش عشق آرزوى دیگرى در دل او زبانه مى کشد و نیروهایش را براى وصول به آن بسیج مى کند؛ بلکه گاهی رسیدن به یک آرزو سبب دلبستگى به چند آرزوى دیگر مى شود، چون معمولا آرزوها به یکدیگر پیوند خورده اند. با توجه به این واقعیتها دیگر نه وقتى براى انسان باقى مى ماند و نه نیرو و امکانى و نه حتّى حال و حوصله اى که به آخرتش فکر کند و بپردازد.

امام علی (ع) می‌فرمایند:«وَ أَمَّا طُولُ الْأَمَلِ‏ فَیُنْسِی الْآخِرَةَ؛ کسی که آرزوهایش طولانی شود آخرت را فراموش می‌کند».

امیرالمومنین(ع) کردار بد را یکی دیگر از پیامدهای آرزوی طولانی و مذموم توصیف می‌کنند و می‌فرمایند:«مَنْ أَطَالَ الْأَمَلَ أَسَاءَ الْعَمَل‏».

آرزوهایی که انسان را از مسیر بندگی خدا و رعایت حلال و حرام الهی منحرف کرده و او را برای رسیدن به خود به هر کاری وا می‌دارند، از نظر امیرمومنان آرزویی مذموم و از سنخ «طول الامل» است. در حالى که اگر انسان دامنه آرزو را کوتاه کند و به آنچه مورد نیازش است قانع باشد؛ وقت کافى براى رسیدن به وظایف الهى و اندوختن ذخیره‌هاى آخرت پیدا مى کند و از آلوده شدن به حرام در امان مى ماند و عزت و کرامت خود را بر باد نمى‌دهد.

چنانکه امام علی (ع) از کوتاهی آرزو (قَصر الأمل) به نیکی یاد می‌کنند و آن را یکی از نشانه های زهد و بی رغبتی به دنیا بر می‌شمارند.حضرت در فرازی از نهج البلاغه می‌فرمایند:«أَیُّهَا النَّاسُ الزَّهَادَه قِصَرُ الْأَمَلِ وَ الشُّکْرُ عِنْدَ النِّعَمِ وَ التَّوَرُّعُ عِنْدَ الْمَحَارِمِ ؛ اى مردم، زهد عبارت از کوتاهى آرزو، شکر نزد نعمت، و کناره گیرى از محرمات است».

قرآن و آرزو

این مدرس حوزه علمیه قم به آیه3 سوره حجر درباره آرزوهای مذموم اشاره و تصریح می‌کند: قرآن کریم درباره کسانی که در لجاجت و مخالفت با آیات روشن الهى اصرار مى‏ورزند به پیامبر خدا می‌فرماید:«ذَرْهُمْ یَأْکُلُوا وَ یَتَمَتَّعُوا وَ یُلْهِهِمُ الْأَمَلُ فَسَوْفَ یَعْلَمُون؛ اینها را به حال خود واگذار تا بخورند و از لذتهاى این زندگى ناپایدار بهره گیرند و آرزوها آنها را از این واقعیت بزرگ غافل سازد، ولى بزودى خواهند فهمید».

در مقابل خداوند در سوره یوسف از آرزو و امید مثبت هم سخن می‌گوید و متذکر می‌شود که یعقوب همواره امید و آرزوی دیدار یوسف را داشت و در این راه با اطاعت خداوند از رحمت او ناامید نشد و سرانجام به وصال یوسف رسید.

نتایج مثبت آرزو

وی با بیان اینکه دسته دیگری از روایات انسان را به رجا و امیدواری دعوت می‌کنند،می گوید: در برابر روایاتی که ذکر شد، روایاتی هم داریم که از آرزو به نیکی یاد کرده اند؛ مانند این روایت که رسول خدا می‌فرمایند:«إنَّمَا الأَمَلُ رَحمَه مِنَ ا... ِ لِامَّتی؛ لَولَا الأَمَلُ ما أرضَعَت امٌّ وَلَداً و لا غَرَسَ غارِسٌ شَجَراً ؛ آرزو، در حقیقت، رحمتى از جانب خداوند براى امّت من است. اگر آرزو نبود، هیچ مادرى فرزندى را شیر نمى داد و هیچ باغبانى، نهالى نمى کاشت».

وی ادامه می‌دهد: آرزوها، انگیزه حرکت به انسان می‌دهند، اگر جوانى امید و آرزو نداشته باشد وتلاش و کوشش نکند به هیچ جایگاه مادی و معنوی دست نمی‌یابد، اگر بیماری امید شفاعت نداشته باشد، ضعف و ناامیدی او را فرا می‌گیرد. این امید و آرزوها هستند که انگیزه و توان حرکت به انسان می‌دهند، اما آرزو نباید از حد اعتدال خارج شود و انسان به سراغ امور دست نیافتنى و یا غیر ضرورى و خارج از حد نیاز برود.

در منابعی مانند قرآن و نهج البلاغه آرزویی نکوهش می‌شود که بازدارنده؛ بلکه دور کننده انسان از انسان شدن است و در مقابل آرزویی ارجمند است و به آن تشویق می‌شود که انسان را به سوی انسان شدن حرکت دهد.

پس اگر هدفی ترسیم کرده‌ایم و برای رسیدن به آن تلاش می‌کنیم و یا آرزویی در سر می‌پرورانیم و برای تحقق آن دست به کار شده‌ایم؛ اما با کمی دقت در کار خود و یا گوشزد دیگران متوجه می‌شویم از یاد خدا و آخرت فاصله گرفته‌ایم و در عمل توجهی به حلال و حرام بودن کار انجام شده نداریم، بدانیم که آن هدف و آن آرزو، مذموم است و به بازنگری کلی و یا جزئی نیاز دارد تا اصلاح شود و اگر این نشانه‌ها را ندارد و یاد خدا و آخرت را در دل زنده می‌کند، این آرزو و چشم انداز آرزویی است که مورد تأیید آموزه‌های دینی ما نیز هست.

منبع:قدس

211008