صلح
امام ، اختیاری یا تحمیلی؟
باید توجه داشت كه در آیین اسلام قانون واحدى بنام جنگ و جهاد وجود ندارد، بلكه همانطور كه اسلام در شرائط خاصى دستور می‌دهد مسلمانان با دشمن بجنگند، همچنین دستور داده است كه اگر نبرد براى پیشبرد هدف مؤثر نباشد، از در صلح وارد شوند. ما در تاریخ حیات پیامبر اسلام (ص) این هر دو صحنه را مشاهده میكنیم: پیامبر اسلام كه در بدر، احد، احزاب، و حنین دست به نبرد زد، در شرائط دیگرى كه پیروزى را غیر ممكن میدید، ناگزیر با دشمنان اسلام قرار داد صلح بست و موقتاً از دست زدن به جنگ و اقدام حاد خوددارى کرد تا در پرتو آن پیشرفت اسلام تضمین گردد.بنابراین، همانگونه كه پیامبر اسلام (ص) بر اساس مصالح عالی‌ترى كه احیانا آن روز براى عده‌اى قابل درك نبود، موقتاً با دشمن كنار آمد، حضرت مجتبى (ع)نیز، كه رهبر و پیشواى دینى بود و به تمام جهات و جوانب قضیه بهتر از هر كس دیگر آگاهى داشت، با دور اندیشى خاصى صلاح جامعه اسلامى را در عدم ادامه جنگ تشخیص داد. در واقع حضرت مجتبى (ع) صلح نكرد، بلكه صلح بر او تحمیل شد. یعنى، اوضاع و شرائط نامساعد و عوامل مختلف وضعى به وجود آورد كه صلح به عنوان یك مسئله ضرورى بر امام (ع) تحمیل شد و حضرت جز پذیرفتن صلح چارهاى ندید، به گونه‌اى كه هر كس دیگر به جاى حضرت بود و در شرائط او قرار میگرفت، چارهاى جز قبول صلح نداشت؛ زیرا هم اوضاع و شرائط خارجى كشور اسلامى، و هم وضع داخلى عراق و اردوى حضرت، هیچ كدام مقتضى ادامه جنگ نبود.
چگونگی شهادت امام حسن(ع)
حکومت
اموی پس از تحمیل صلح بر امام حسن (ع) گرچه به بسیاری از اهداف خود رسیده بود، ولی
هم چنان وجود امام حسن (ع) مانع از به اجرا درآوردن برخی از نیّات پلید آنان بود.
از جمله اهدافی که معاویه دنبال می کرد تعیین جانشین برای خود بود. وی از اجرای
این تصمیم که برخلاف مفاد صلح نامه او با امام حسن (ع) بود وحشت داشت و می دانست
که اگر در زمان حیات آن حضرت (ع) به چنین
کاری دست بزند، بدون شک با مخالفت شدید حسن بن علی (ع) روبه رو خواهد شد. بر این
اساس تصمیم گرفت از هر راه ممکن امام (ع) را به شهادت برساند. پس از بررسی های
زیاد جعده همسر امام حسن (ع) را مناسب ترین فرد برای تحقق بخشیدن به این هدف پلید
دید. آن گاه به صورت محرمانه و با ارسال صدهزار درهم به جعده، به او قول داد که
اگر امام حسن (ع) را به شهادت برساند او را به همسری یزید درخواهد آورد. بدین
وسیله جعده آن حضرت را با ریختن زهر در آب آشامیدنی مسموم کرد و طولی نکشید بر اثر
آن، امام حسن (ع) به شهادت رسید.
وصیت امام حسن(ع)
چون
امام حسن (ع) را مسموم کردند و حال او دگرگون شد برادرشان امام حسین (ع) به بالین
آن حضرت حاضر شدند. وقتی جویای احوال او گشتند امام حسن (ع) فرمودند: «خود را در
اوّلین روز از روزهای آخرت و آخرین روز از روزهای دنیا می بینم». در ادامه، این
گونه وصیت فرمودند: «گواهی می دهم به وحدانیت خدا و این که برای او شریکی نیست و
تنها او سزاوار پرستش است. هرکه اطاعت او را در پیش گیرد رستگار می شود و هرکه
نافرمانی اش کند گمراه می گردد و کسی که از گناهان و تقصیراتش به نزد او توبه کند
هدایت می شود. ای حسین،جنازه مرا در کنار جدم رسول خدا (ص) دفن کن به شرط آن که
کسی مانع این کار نباشد. اگر تو را از این کار باز داشتند مبادا بر آن پافشاری
کنی؛ چون راضی نیستم به خاطر این کار قطره ای خون به زمین ریخته شود».
اشعار امام حسین(ع) در سوگ برادر
وقتی
از دفن امام حسن (ع) در کنار مرقد جد بزرگوارش پیامبر اکرم (ص) جلوگیری
کردند، امام حسین (ع) دستور دادند جنازه را به بقیع منتقل کردند و آن را در کنار
قبر جده اش فاطمه بنت اسد در خاک نهادند. طبق روایت ابن شهر آشوب وقتی امام حسین
(ع) از دفن جنازه برادر فارغ شد اشعاری به این مضمون در سوگ برادر بر زبان جاری
فرمودند: «حالا که بدن مطهّر تو را با دست خود کفن کرده، در قبر گذاشتم از این بعد
چگونه می توانم شاد باشم و خود را آراسته سازم یا از زینت ها و امکانات دنیا بهره
گیرم؟ من از این به بعد همواره در سوگ تو اشک خواهم ریخت و اندوهم در فراق تو
طولانی خواهد شد. غارت زده کسی نیست که مالش را به غارتت برده اند؛ بلکه غارت زده
کسی است که مصیبت مرگ برادر را دیده باشد».
فضیلت و آثار گریه بر مصیبت امام حسن(ع)
ابن
عباس روایت می کند که رسول خدا (ص) فرمودند: «آن گاه که فرزندم حسن مجتبی را با
زهر شهید کنند تمام ساکنان آسمان وزمین بر او سوگوار می شوند. بدانید سوگواری و
گریه بر مصیبت های فرزندم حسن بسیار فضیلت دارد. هرکس در مصیبت او گریه کند چشمان
او در روزی که همه دیده ها نابینا خواهند بود روشن و بینا خواهد شد و دل او در
روزی که تمام دل ها اندوهناک خواهند بود از غبار اندوه پاک خواهد شد و هرکس که
مرقد او را در بقیع زیارت کند، قدم های او در پل صراط، در روزی که قدم ها بر آن
لرزان شوند، از لغزش در امان خواهد ماند».
سخنانی کوتاه از امام حسن(ع)
1-
اهمیّت سلام
مَنْ بَدَءِ بِالکلامِ قَبْلَ السَّلامِ فَلا
تُجیبُوهُ؛کسی که پیش از سلام کردن شروع به سخن گفتن کرد جواب او را ندهید.
2-
نتیجه کنترل زبان
الصَّمْتُ سَتْرُ العَیِّ وَ زَیْنُ العِرْضِ وَ
فاعِلُهُ فی راحَةٍ وَ جَلیِسُهُ آمِنٌ؛امام حسن مجتبی (ع) فرمودند: خاموشی پوشش
عیب ها و مایه حفظ آبروست. هر که از این صفت برخوردار باشد همواره در آسایش است و
همدم و هم نشین او نیز در امنیّت به سر می برد.
3-
خیر و سعادت کامل
الخَیْرُ الّذی لا شَرَّ فِیهِ الشُکرُ مَعَ
النِّعْمَةِ و الصَّبْرُ عَلی النّازِلَة؛خیری که هیچ بدی در آن نیست عبارت است از
شکر در مقابل نعمت ها و صبر در برابر حوادث و رخدادهای ناگوار.
4-
نشانه کمال عقل
رأسُ العَقْلِ مُعاشَرَةُ النّاسِ بالحَمیِلِ؛معاشرت
نیکوداشتن با مردم نشانه کمال عقل انسان است.
5-
تعریف فرومایگی
شخصی
از امام حسن (ع) سؤال کرد: پستی و فرمایگی چیست؟ آن حضرت فرمودند: «النَّظرُ فی
الیَسیرِ وَ مَنْعُ الحَقیرِ. خرده بینی و اهمیّت دادن بیش از حدّ دادن به امور
کوچک و مضایقه کردن از اعطای چیزهای بی ارزش».
6-
ترک مستحب برای واجب
...اِذا
ضَرّتِ النَّوافِلُ بالفَریضَةِ فَارفَضُوها؛هنگامی که عبادت های مستحب به اعمال و
عبادت های واجب آسیب رساند آنها را ترک کنید.
7-
اهمیّت توجّه به امور معنوی
عَجِبْتُ
لِمَنْ یَتَفکَّرُ فی مأکُولِهِ کَیفَ لا یَتَفَکَّرُ فی مَعْقُولِهِ فَیُجنِّبُ
بَطْنَهُ ما یُؤذِیْهِ وَ یُودِعُ صَدْرَهُ ما یُرْدِیْهِ؛تعجب می کنم از کسانی که
در غذای جسم خود فکر می کنند ولی در امور معنوی و غذای روح خویش اندیشه نمی کنند؛
شکم خود را از طعام مضرّ حفظ می کنند ولی از افکار پلیدی که روان را می آلاید
پرهیز نمی کنند.
نظر
علمای اسلام درباره روز شهادت امام حسن(ع)
سابقه
این موضوع در شهر قم از زمان حضرت آیت الله حائری شیرازی است و هنوز هم بعضی علما و مراجع بر اساس همان سنت، روز هفتم
صفر را روز شهادت امام حسن مجتبی (ع) می دانند.
در
کلیه دفاتر مراجع در قم از جمله دفتر آیت الله مکارم شیرازی، دفتر آیت الله وحید
خراسانی و دفتر آیت الله نوری همدانی، مجلس عزاداری برپا می شود و جلسات درس آیات
عظام وحید خراسانی و نوری همدانی در این روز تعطیل است.
با توجه به این نکات جمعی از ارادتمندان به ساحت قدسی اهل بیت (علیهم السلام) در پرسش مشترکی از مراجع عظام تقلید وظیفه شیعیان در این روز را جویا شده‌اند:
متن
استفتاء: با توجه به اهمیت برگزاری شعائر اهلبیت (ع) و مظلومیت سبط اکبر امام حسن
مجتبی (ع) و سیره مستمره علمای حوزه های علمیه ی قم و نجف اشرف و سایر
مشاهد مشرفه که روز هفتم ماه صفر را به عنوان شهادت امام حسن مجتبی (ع) اقامه عزا می کردند نظر حضرتعالی نسبت به روز هفتم صفر
ـ که بنا بر اقوالی از جمله شهید اول در کتاب دروس، مرحوم کفعمی در مصباح، شیخ
بهایی و مرحوم شیخ جعفر کاشف الغطاء و برخی دیگر از اعاظم فقها تصریح بر شهادت
امام حسن مجتبی علیه السلام در این روز کردند اند؛ـ چیست؟ در صورت صحت اقوال فوق الذکر
در این روز و بنا بر قولی ولادت امام موسی
کاظم (ع) نیز هست،
آیة الله سیستانی
بزرگداشت
شهادت سبط اکبر امام حسن مجتبی (ع) و ترتیب مجالسی برای آن حضرت و ذکر مصائب و
یادآوری مناقب آن امام از مصادیق تعظیم شعائر است . و من یعظم شعائرالله فانها من
تقوی القلوب
آیة الله صافی گلپایگانی
برپائی
مجلس میلاد ائمه (ع) بسیار خوب و مناسب است اما چون هفتم صفر بنا بر بعضی اقوال
مصادف با سالروز شهادت امام حسن مجتبی (ع) است و از طرفی تمام ماه محرم و صفر
ماههای حزن آل الله و کاروان داغدار و مصیبت زده حضرت سیدالشهداء (ع) است سزاوار
است در این دوماه مجلس روضه وعزا برپا کرده و از مجالس جشن وسرور جدا اجتناب کرد.
ان شاءالله مجمع مقدس شما عزیزان مورد توجه و عنایت خاصه حضرت بقیةالله ارواحنا
فداه قرار بگیرد و همه از منتظران امر فرج آن حضرت بوده باشید.
آیة
الله فاضل لنکرانی(ره)
در
این که باید یک روز اختصاص به حضرت امام مجتبی (ع) داشته باشد تردیدی نیست و با
توجه به اینکه روز 28صفر روز رحلت خاتم الانبیا (ص) هم هست و بدین لحاظ شهادت سبط
اکبر (ع) تحت الشعاع قرار می گیرد، لذا خوب است که روز هفتم صفر را به این عنوان
اختصاص دهند که (( مشهور )) هم همین است.
آیة
الله بهجت(ره)
مناسب
است در جمع بین دو قول (مشهور) در روز هفتم صفر به شهادت سبط اکبر امام مجتبی (ع )
و تولد امام موسی کاظم (ع) ترتیب مجالس برای هر دو امام بزرگوار داده شود به این
صورت که مصائب امام دوم (ع) و مناقب امام هفتم (ع) را متذکر و یادآور باشند و همین
احتیاط حاصل میشود .
آیة
الله شبیری زنجانی
عزاداری
روز هفتم ماه صفر به عنوان سوگواری سبط (ع) و تعطیل بازار که سنت شیعیان بوده از
شعائر دینی است که باید محفوظ بماند و با ذکر مناقب امام هفتم (ع) منافات ندارد.
آیة
الله مکارم شیرازی
البته
نظر مشهور طبق آنچه مرحوم کلینی (ره) در کافی آورده این است که شهادت آن حضرت در
آخر ماه صفر است ولی با توجه به روایت دیگری که مربوط به هفتم ماه صفر است سزاوار
است نسبت به آن روز نیز احترام رعایت شود.
منابع
1ـ ابن اثیر،
الكامل فی التاریخ، ج 2، ص 168.
2ـ ابن ابی
الحدید، شرح نهج البلاغه، ج 3، ص 293.
3ـ محمد بن
محمد بن النعمان العكبری الشیخ المفید، الجمل، ص 170.
4ـ اسد
الغابة فی معرفة الصحابة، ج 3، ص 112.
5ـ ابن شهر
آشوب، مناقب آل ابی طالب، ج 3، ص 168.
6ـ علی بن
الحسین المسعودی، مروج الذهب و معادن الجوهر، ج 3، ص 9.
7ـ باقر شریف
قرشی، حیاة الامام الحسن بن علی (علیهالسلام)، ج 1، ص 497.
8ـ ابن شهر
آشوب، مناقب آل ابی طالب، ج 3، ص 165 ـ 168.
9ـ حیاة
الامام الحسن بن علی (علیهالسلام)، ج 1، ص 53.
10ـ ابن شهر
آشوب، مناقب آل ابی طالب، ج 3، ص 161.
11ـ ابن ابی
الحدید، شرح نهج البلاغه، ج 1، ص 281.
12ـ بحار
الانوار، ج 40، ص 280.
تهیه
و تنظیم : محمود رضا درخشانی
