بسم الله الرحمن الرحیم

الحمد لله ربّ العالمین و الحمد لله الذی لا مُضادّ له فی مُلکه و لا مُنازِعَ لَهُ فی أمره. الحمدالله الذی لا شریک لَهُ فی خلقه ولا شبیه لَهُ فی عَظَمَتِه (جزء من دعاء الإفتتاح) وصلّی الله علی سیدّنا ونبیّنا محمّد صلّی الله علیه وعلی آله الطاهرین واصحابه المنتجبین. 

عبادالله ! أُوصیکم و نفسی بتقوی الله و اتّباع امره و نهیه. 

انسان اگر بخواهد فلسفۀ حیات و زندگی را دربارۀ خود به دست آورد، به ناچار می بایست دارائی های بالفعل خود را مورد بررسی قرار دهد. چرا که انسان علاوه بر بُعد جمادی و حیات نباتی، از بُعد روحی نیز برخوردار است، و این همان مطلبی است که در قرآن از آن به «نفخۀ روح» تعبیر شده است. «وَ نَفَخْتُ فیهِ مِنْ رُوحِی‏؛ و در او از روح خود (یک روح شایسته و بزرگ) دمیدم‏».[۱] و همین موضوع باعث شده که در بین همۀ موجوداتی در کرۀ خاکی وجود دارند، انسان از ظرفیتی ویژه و جایگاهی ممتاز برخوردار باشد. زیرا مطابق تصریح آیات نورانی قرآن کریم انسان به بهترین شکل آفریده شده است. «لَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنْسانَ فی‏ أَحْسَنِ تَقْویِم؛‏ که ما انسان را در بهترین صورت و نظام آفریدیم‏».[۲] 

و خدای تعالی پس از آفرینش جامع وجود انسانی با دو دست جلال و جمال خود، ایشان را لایق تکریم و تجلیل همۀ موجودات و حتی فرشتگان مقرَّب خود قرار داده است. لذا نباید زندگی انسان را در بُعد حیوانی و مانند آن منحصر نمود، بلکه انسان به عنوان بهترین آفریدۀ عالم هستی با تبعیت از قانون الهی می تواند در بهترین شرائط قرار گیرد. به همین جهت اگر انسانی به لحاظ این که دارای بهترین زندگی مادی و برترین لذت های دنیوی است، در نظر گرفته شود بدون شک از نگاه دین چنین شخصی هنوز در مسیر انسانیت قدمی برنداشته است، و هنوز از اوصاف آدمیت بهره مند نشده است. لذا چنین شخصی باید برای اینکه خود را در آن مسیر قرار دهد، تلاش جدیی انجام دهد؛ و اگر می خواهد به آرامش، امنیت، حکمت، مصلحت و معرفت، نائل شود باید خود را تحت مدیریت عقل روحی قرار دهد؛ تا بر مشکلات و مصائب فائق آید. همچنین برای اینکه از روحیه قوی و سالمی برخوردار شود، باید به حسب نیازهای روحی، معنوی، فطری، بر اساس قانون الهی خود را در مسیر تعالی و قرب الهی قرار دهد.

مهمترین عامل سستی در دین باوری، و آثار آن

مهمترین مسأله در دینداری این است که باید دین را باور کرد و بر اساس آن عمل نمود، زیرا فاصله گرفتن از آموزه های دینی و ایجاد تردید و شک در این باورها، سبب می شود ایمان انسان نسبت به دین سست شود. و همین موضوع عامل جدایی از حقائق و آثار دین در زندگی خواهد. متأسفانه بسیاری از انسان ها نسبت به دین، نگاه حاشیه ای دارند و دین لقلقۀ زبان آن ها است. البته تلاش رسانه ها در بی تأثیر خواندن این آموزه ها جای بسی تأمل است. چرا که اغلب رسانه های مغرض به طور مداوم سعی می کنند تأثیر عملی دین را مورد شک و تردید قرار داده، و نقش واقعی آن را کمرنگ جلوه دهند.

البته برخی هم متأسفانه پوستۀ ظاهری دین را گرفته، و از مغز، باطن و حقیقت دین فاصله گرفته و به نوعی نسبت به دین با نگاه بسیار سطحی برخورد کرده اند. این افراد با چنین نگاه سطحی به دین، چون آثار دین داری و دین باوری را مشاهده نکردند، اشکال را به اصل دین وارد کردند. در حالی که اصل اشکال به نوع دینداری آنان بازگشت می کند، زیرا آنها معامله ای خوبی با دین نکرده اند. چرا که تمام این آثار منفی به خاطر این است که اَعمال دین از عبادات و غیره را بدون آداب و اسرار و احکام خدا عمل کرده، و چون در مقام عمل اثرش را مشاهده نکردند ادعایشان این بوده که دین در جامعه امروزی بشر قدرت مقابله با مشکلات و مصائب را ندارد، لذا باید دین را از صحنۀ عملی زندگی دور کرد. به همین جهت گاهی از زبان عده ای شنیده می شود که می گویند دل ما پاک است، آیا همین کافی نیست؟ و بر همین اساس معتقدند هیچ ضرورتی ندارد که یک مسلمان به شریعت ـ و اعمال آن از قبیل نماز و روزه ـ  عمل کند.

باتوجه به مطالبی که عنوان شد، نگاه سطحی و ظاهری نسبت به دین و عدم باور نسبت به آموزه های دینی، و نیز آسیب های فراوان در مفاهیم دینی، از عمده دلائلی است که فاصله ما را با دین روز به روز بیشتر می کند. حال آنکه باید تلاش شود برای دست یابی به آثار فردی و اجتماعیِ باورهای دینی، با عمل کردن به آموزه های اصیل آن ملتزم بوده، تا این مهم حاصل شود. بدون تردید اگر انسان چنین رویکردی نسبت به دین داشته باشد، پیروان آن را به عزت و حکمت و معرفت می رساند.

آثار سوء استفاده ابزاری از دین

اگر کسی دین را ابزار افزایش قدرت و ثروت بداند بدون شک هم به خودش و هم به همۀ جامعه آسیب وارد می شود. چرا که دین بدین جهت از جانب خدای تعالی قرار داده شده تا انسان راه و  مقصد را به درستی بشناسد و گمراه و متحیر نماند. لذا اگر انسان بر خلاف فلسفه وجودی دین، از آن سوء استفاده کند و دین را کابین رسیدن به دنیا قرار دهد یقیناً با بدبختی، تعب، سختی و بلا، مواجه خواهد شد. از همین رو امیرالمومنین(ع) در این باره فرموده اند: «لا تَمهَرِ الدُّنیا دینَکَ، فَإِنَّ مَن مَهَرَ الدُّنیا دینَهُ، زُفَّت إلَیهِ بِالشَّقاءِ وَالعَناءِ وَالمِحنَةِ وَالبَلاء؛ دینت را مَهر دنیا نکن؛ چرا که هر کس دینش را مَهر دنیا کند، بدبختی و سختی و رنج و گرفتاری، او را به شتاب [از بین‏] می‏برد».[۳]

چرا که افراد زیادی بودند که به واسطه دین فقط دنیای خود را نگه داشته و به بیان دیگر دین را فدای دنیا کردند، چرا که در بیان نورانی امیرالمومنین(ع) چنین شخصی بدبخت خواهد شد و هیچگاه رنگ خوشبختی را نخواهد دید. «مِنَ الشَّقَاءِ أَنْ یَصُونَ الْمَرْءُ دُنْیَاهُ بِدِینِه؛ ‏از جمله بدبختی، این است که مرد، دنیایش را با دینش حفظ کند».[۴] و در بیان دیگری آن حضرت(ع) می فرمایند: «مَنْ اتَّخَذَ دَیْنَ اللَّهِ لَهْواً وَ لَعِباً أَدْخَلَهُ اللَّهُ النَّارَ مُخَلَّداً فِیهَا؛ هر که دین خدا را بیهوده و بازی بگیرد، خدای سبحان او را در دوزخ جاویدان گرداند».[۵]

شواهد تاریخی نیز این پیامدهای منفی استفاده ابزاری از دین را به انسان نشان می دهد، زیرا اگر انسان با دقت در تاریخ اسلام تحقیق و تفحص کند، به این مهم دست خواهد یافت که کسانی که دین را سبک شمرده اند، در نتیجه خار و ذلیل شدند. لذا حضرت علی(ع) در بیانی نورانی در همین خصوص فرموده اند: «مَنْ تَهَاوَنَ بِالدِّینِ هَانَ وَ مَنْ غَالَبَهُ الْحَقَّ لَانَ‏؛ هر کسی دین را سبک و خوار سازد خوار گردد، و حق بر هر کسی غالب گردد نرم شود».[۶]

سخن پایانی

خلاصه سخن آنکه باید دین را با تمام ظاهر و باطن و جزء و کلش پذیرفت، و آن را باور نمود و از حقیقت آن غافل نماند، و نیز نباید انسان به جزئی از آن ایمان آورد، در حالی که به جزء دیگر آن اعتقادی نداشته باشد. چرا که نمی توان ایمان بدون عمل را کافی دانست، و با ساده انگاری آن را مطرح کرد. لذا بسیار روشن و واضح است که هر دینداری بر این مطلب واقف است که دین را باید برای کسب عزت و حکمت مورد بهره برداری قرار داد، نه اینکه دین را وسیله ای برای کسب دنیای خود قرار داد. همچنانکه انسان نباید دین خویشتن را برای تأمین شدن دنیای فرد دیگری بفروشد، زیرا چنین شخصی جزء بدبخت ترینهای عالم خواهد بود. لذا هنگامی از حضرت علی(ع) سوال شد که شقی ترین افراد کیست؟ «لمّا قیلَ لَهُ: أیُّ الخَلقِ أشقی‏؟  ـ مَن باعَ دینَهُ بِدُنیا غَیرِهِ ؛ شقاوتمندترینِ  مردم کیست؟: کسی که دینش را برای دنیای دیگری بفروشد».[۷]