یادداشت میهمان؛
اى مردم! انسان هر مقدار كه ثروتمند باشد، باز از خويشاوندان خود بى‌نياز نيست كه از او با زبان و دست دفاع كنند.
عقیق:محمد عزیزیان، کارشناس ارشد علوم ارتباطات اجتماعی در یادداشتی به بیان جایگاه ارتباطات خویشاوندی و خانوادگی در کلام حضرت علی علیه‌السلام و در کتاب نهج البلاغه پرداخته است که در ادامه مشروح آن را می‌خوانید:
«أيها الناس إنه لا يستغني الرجل و إن كان ذا مال عن [عشيرته] عترته و دفاعهم عنه بأيديهم و ألسنتهم و هم أعظم الناس حيطة من ورائه و ألمهم لشعثه و أعطفهم عليه عند نازلة إذا [إن] نزلت به و لسان الصدق يجعله الله للمرء في الناس خير له من المال [يورثه غيره] يرثه غيرهو منها ألا لا يعدلن أحدكم عن القرابة يرى بها الخصاصة أن يسدها بالذي لا يزيده إن أمسكه و لا ينقصه إن أهلكه و من يقبض يده عن عشيرته فإنما تقبض منه عنهم يد واحدة و تقبض منهم عنه أيد كثيرة و من تلن حاشيته يستدم من قومه المودة.»
اى مردم! انسان هر مقدار كه ثروتمند باشد، باز از خويشاوندان خود بى‌نياز نيست كه از او با زبان و دست دفاع كنند. خويشاوندان انسان، بزرگترين گروهى هستند كه از او حمايت مىكنند و اضطراب و ناراحتى او را مىزدايند، و در هنگام مصيبتها نسبت به او، پر عاطفهترين مردم مىباشند. نام نيكى كه خدا از شخصى در ميان مردم رواج دهد بهتر از ميراثى است كه ديگرى بردارد. (قسمت ديگرى از همين خطبه) آگاه باشيد! مبادا از بستگان تهيدست خود رو برگردانيد، و از آنان چيزى را دريغ داريد، كه نگاه داشتن مال دنيا، زيادى نياورد و از بين رفتنش كمبودى ايجاد نكند. آن كس كه دست دهنده خود را از بستگانش باز دارد، تنها يك دست را از آنها گرفته اما دستهاى فراوانى را از خويش دور كرده است و كسى كه پر و بال محبت را بگستراند، دوستى خويشاوندانش تداوم خواهد داشت.» ( فرازی از خطبه 23)
حضرت امیرالمومنین(ع) در این فراز از سخنان گوهربار خود توجه انسانها را به این موضوع مصروف می‌دارند که در ارتباط خانوادگی و خویشاوندی متوجه عملکرد خود باشند، انسان هر مقدار هم که ثروتمند باشد باز هم بی نیاز نیست. حال این ثروت را به صور مختلف میتوان معنا کرد. ثروت مال، ثروت علم، ثروت ادب، ثروت سلامتی جسم و غیره، در هر صورت ایشان اشاره به این مطلب دارند که هر قدر آدمی از ثروت دنیوی غنی باشد باز هم نیازمند ارتباط با خویشاوندان است و در این ارتباط با خویشاوندان راه کارها و دستورالعمل‌هایی را ارائه می‌نمایند که سعی می‌کنیم به آن ببردازیم.
طبق فرمایش حضرت علی(ع) انسان وقتی با خویشاوندان خود ارتباط خوب و مناسب داشته باشد، در مواقع لزوم و اضطرار این خویشاوندان هستند که با دست و زبان از انسان دفاع خواهند کرد.
گروهی که بدون در نظر داشتن حاشیه‌ها در مواقع بحران از انسان حمایت می‌کنند خویشاوندان هستند، و این زمانی رخ می دهد که انسان به دارایی و ثروت خود مغرور نشده و در ارتباطات خانوادگی تواضع را سر لوحه زندگی خود قرار دهد.
در ادامه این فراز حضرت امیرالمومنین علی(ع) آدمی را متوجه افراد تهیدست خویشاوند خود می‌کند و به این موضوع به طور اختصاصی می‌پردازد.
هنگامی که انسان در زمان خوشی و داشتن ثروت به فکر تهیدستان نزدیک خود باشد، قطعا در زمان ناخوشی و ناراحتی این اقوام هستند که در نزدیک‌ترین زمان به فریاد انسان می‌رسند. چه تعبیر زیبایی دارند: هنگامی که انسان محبت را از نزدیکان خود دریغ می‌دارد در اصل با یک دست دریغ نموده و دست های بسیاری را از خود دور ساخته است. بدین معناست که هنگامی که انسان از دست‌گیری دیگران امتناع می‌ورزد بازتاب آن عمل، این عکس العمل می‌شود که خویشاوندان از این عمل زشت او رنجیده شده و در ارتباط خود با او با احتیاط عمل می‌کنند و بسیاری از زمان‌ها انسان را تنها می‌گذارند.
میتوان این فراز را از زاویه دیگری نیز مورد بررسی قرار داد. آنجا که حضرت علی(ع) انسان را متوجه بستگان تهیدست خود مینماید و اشاره به بی‌توجهی به مال دنیا دارند که در این صورت این انسان است که با این عمل زیبا چند بعدی سود خواهد برد:
1. رضایت و خشنودی حضرت پروردگار را جلب خواهد کرد که این مهمترین منفعت خواهد بود و در ارتباط با خداوند متعال نقش بسیار اساسی را داراست.
2. رضایت و خشنودی خویشاوندان را به دنبال خواهد داشت که در مواقع گرفتاری این خویشاوندان و تهیدستان قوم، در جهت برقراری ارتباط با انسان پیش قدم خواهند بود.
3.تربیت نفس و بی‌توجهی به دنیا که انسان در رسیدن به مقامات معنوی نیازمند آن است.
با توجه به عمق مطالب حضرت امیرالمومنین علی(علیه السلام) درمی‌یابیم که ایشان تا چه اندازه به ارتباطات فی ما بین انسان با خانواده نظر ویژه دارند و چه تعبیر زیبایی می‌فرمایند که اگر انسان به کسی یاری رساند در اصل با یک دست کمک نموده ولی در زمان نیاز دست‌های بسیاری به فریاد او خواهد رسید، و این بهترین الگو در برقراری ارتباط با انسان ها برای ما می‌تواند باشد.
حضرت امیرالمومنین(ع) در این قسمت از خطبه اشاره به بستگان نیازمند می‌فرمایند ولی ما انسانها این الگوی رفتاری را می‌توانیم در تمام عرصه‌های اجتماعی بکار برده و به نتیجه مطلوبی نائل خواهیم گشت.
منبع:باشگاه خبرنگاران
