او به امر امام هادی(ع) به منظور نشر و گسترش معارف اسلامی و دوری از ظلم و جور خلفا بنی عباس راهی ایران شد. متوکل عباسی دشمنی بسیار شدیدی با امامان شیعه و پیروان آن بزرگواران داشت، در چنین فضایی تبلیغ و روایت گری بسیار دشوار بود. در این میان بارها به جان وی سوءقصد شد و در نهایت پس از دستور تعقیب و دستگیری حضرت عبدالعظیم(ع)، وی به صورت مخفیانه و ناشناس به شهر ری رفت. دلیل انتخاب این دیار برای زندگی آن محسوب می شد که پس از ورود اسلام به ایران، این شهر به یکی از مهمترین مرکزهای مسلمان نشین تبدیل شده بود.
هرچند ورود او به شهر ری مخفیانه صورت پذیرفت و نخست در گمنامی زندگی کرد، اما به مرور، شیعیان از حضور حضرت عبدالعظیم حسنی(ع) آگاهی یافتند و به منظور بهره گیری از علوم مذهبی و روایت های شیعه به آن حضرت مراجعه کردند. بدین شکل این بزرگوار به مرکز و محور رجوع دوستداران اهل بیت تبدیل شد و به تمامی پرسش های آنان با صبر و حوصله پاسخ می داد.
او به عنوان یکی از برجسته ترین دانشمندان شیعه و راویان حدیث، به مسائل دین، معارف مذهبی و احکام قرآن آگاهی کامل داشت و مورد توجه امامان معصوم(ع) بود. به عنوان نمونه، امام هادی (ع) به افرادی که در دین نیاز به راهنمایی داشتند، پیشنهاد می کرد تا نزد حضرت عبدالعظیم(ع) بروند و از محضر وی بهره مند شوند.
عالمان شیعه نیز در وصف ویژگی های آن حضرت از هیچ تلاشی فروگذار نکرده اند و در مدح و ستایش او از واژه هایی چون عابد، زاهد و پرهیزکار بهره برده اند.
روزهای پایانی عمر پربرکت آن بزرگوار با بیماری همراه بود. روایت شده است، در آن روزها، یکی از مریدان او در خواب رسول خدا(ص) را دید که گفت: «فردا یکی از فرزندانم در محله سکه المولی چشم از جهان فرو می بندد، شیعیان او را بر دوش گرفته به باغ عبدالجبار می برند و نزدیک درخت سیب به خاک می سپارند.»
سرانجام حضرت عبدالعظیم حسنی(ع) پس از سال ها تلاش در مسیر شکوفایی دین اسلام در 15 شوال 252 هجری قمری در 79 سالگی دیده از جهان فرو بست و به دیار حق شتافت. اینک آرامگاه آن حضرت در شهر ری میعادگاه پیروان راستین اهل بیت(ع) و شیعیان است.
محسن غرویان مدرس فلسفه اسلامی حوزه علمیه قم به مناسبت سالروز ولادت حضرت عبدالعظیم حسنی(ع) با اشاره به نسب او، گفت: برپایه آنچه در کتاب های تاریخ و سیره آمده است، او از نوادگان امام حسن مجتبی (ع) بود و سلسله اجدادش به حضرت علی(ع) می رسد. آن حضرت با امامان هفتم، هشتم، نهم، دهم و یازدهم، هم عصر بود و روایت های فراوانی را از آنان ثبت کرد. سخنان مشهوری مبنی بر اینکه حضرت عبدالعظیم(ع) در پیشگاه امام هادی(ع)، به بیان عقیده خویش در زمینه دین و علم پرداخت، وجود دارد که این امر سبب خشنودی امام هادی(ع) شد و او را از اهل بیت خویش خواند. این موضوع نشان می دهد که آن بزرگوار در مسائل معنوی از مرتبه بالایی برخوردار بود.
وی در ادامه بیان داشت: حضرت عبدالعظیم(ع) از نظر رفتار عملی همچون تقوا و صبر در مرتبه بالایی قرار داشت، زمانی که مردم برای دریافت پاسخ پرسش های دینی و مذهبی خود نزد ائمه(ع) به ویژه امام هادی(ع) می رفتند، آنان، حضرت عبدالعظیم(ع) را معرفی می کردند تا مردم از حضور وی نیز بهره مند شوند.
این مدرس حوزه با بیان اینکه زندگی این عالم شیعی در اوج خفقان خلافت عباسی سپری شد، گفت: حضرت عبدالعظیم(ع) همواره مورد حسادت خلیفه های عباسی قرار داشت، زیرا آن حضرت برای مردم بسیار ارزشمند بود. این امر سبب شد تا فشارهای سیاسی و سختگیری ها بر آن بزرگوار افزایش یابد. متوکل یکی از خلیفه هایی بود که نسبت به خاندان اهل بیت(ع) رفتارهایی به شدت سختگیرانه داشت و حضرت عبدالعظیم(ع) را نیز مورد اذیت و آزارهای بسیاری قرار داد. این فشارهای سیاسی تا جایی ادامه یافت که خلفای وقت اندیشه قتل او را طراحی کردند.
محسن غرویان در ادامه افزود: با توجه به چنین فشارهای سیاسی حضرت عبدالعظیم(ع) به محضر امام هادی(ع) رفت و مدتی در سایه حمایت ایشان زندگی کرد. اما این فشارها به اندازه ای رسید که دیدار وی با دهمین امام شیعیان به دستگاه خلافت گزارش شد و به دنبال آن حکومت وقت نیز برای آن حضرت دستور تعقیب صادر و از آن پس وی زندگی پنهانی را با سفر در شهرهای گوناگون آغاز کرد.
این کارشناس مسائل دینی درباره علت سکونت حضرت عبدالعظیم(ع) در شهر ری گفت: از جمله شهرهایی که آن بزرگوار در آن ساکن شد، «ری» بود. وی به این دلیل آن شهر را برای سکونت برگزید که در آنجا اسلام از جایگاه و مرتبه بالایی برخوردار بود. وی پس از ورود به ری در محله ساربانان واقع در کوی «سکة الموالی» در منزل یکی از شیعیان ساکن شد. حضرت عبدالعظیم(ع) روزها کمتر از خانه خارج می شد و بیشتر زمان خود را با عبادت می گذراند. با گذشت زمان، مردم با شناخت مقام علمی آن حضرت، از دانش و معارف وی بهره بردند.
مدرس حوزه علمیه قم، نقش حضرت عبدالعظیم(ع) را به عنوان یکی از بزرگترین راویان حدیث ائمه معصومین در فرهنگ و ادبیات شیعه بسیار برجسته دانست و تصریح کرد: فرهنگ تشیع از مسیری که راویان حدیث ائمه(ع) در پیش گرفتند، سرچشمه می گیرد. آن حضرت روایت های زیادی را نقل کرده، به گونه ای که در کتاب های بزرگان دینی از او به عنوان یکی از محدث های مشهور نام برده شده است. نقش آن بزرگوار در نقل، تبیین و تفسیر حدیث در زمینه سازی فرهنگ و ادبیات شیعه بسیار برجسته به شمار می رود.
این کارشناس مسایل تاریخ اسلام، درباره ویژگی های شخصیتی حضرت عبدالعظیم(ع) یادآور شد: تقوا و زهد از برترین ویژگی های آن حضرت محسوب می شد که وی را از دیگر راویان حدیث متمایز کرد. بزرگان دینی بر پایه ویژگی های اخلاقی راویان حدیث از آنان سخن می گویند و این گونه حدیث ها را تقسیم بندی می کنند. روایت هایی که از آن حضرت برجای مانده به این دلیل که از نظر علمی و تقوا در مرتبه بالایی قرار داشت، صحیح و مورد استناد است.
محسن غرویان در ادامه به بحث مهاجرت و تاثیرگذاری آن بزرگوار بر حوزه پیام رسانی و سیاست تبلیغاتی پرداخت و اظهار داشت: به طور معمول امامان شیعه به صورت پنهانی، همراه با سختی و فشار سیاسی زندگی می کردند. حضرت عبدالعظیم(ع) نیز از این امر جدا نبود و همواره مورد آزار و اذیت خلفا قرار داشت. دلیل فشار سیاسی بر وی و امامان معصوم(ع) این بود که مردم به آنان علاقه داشتند و سیاستمداران وقت به این وضعیت حساس بودند. البته این فشارها نه تنها نتوانست بر حوزه پیام رسانی وی تاثیر منفی بگذارد، بلکه آن حضرت تلاش کرد تا با سفر به شهرهای گوناگون، معارف اهل بیت(ع) را منتشر کند و آنها را میان مردم گسترش دهد.
این مدرس حوزه علمیه در پایان به آموزه ها و درس هایی که می توان از سبک و سیره زندگی آن بزرگوار آموخت اشاره کرد و گفت: اهل علم و عمل بود و بیشتر تلاش می کرد که با دانش و بینش دینی خویش مردم را به طرف اسلام هدایت کند. این درسی است که اینک نیز باید از آن الگو گرفت. حضرت عبدالعظیم(ع) انسانی با تقوا، اهل عبادت، بخشش و مهربانی در برابر درماندگان بود.

منبع: ایرنا