سرویس شعر آیینی عقیق : شصت وهشتمین حلقه شعر ولایی فرات با حضور شاعران ولایی سُرای تهران و قم بر گزار شد . این جلسه با حضور سید مهدی حسینی ، جواد هاشمی ، محسن عرب خالقی ، سید جواد میرصفی ، مجید لشکری ، حسن ملکان ، هادی ملک پور ، محسن غلامحسینی ،حاج مصطفی روحانی و حاج مهدی عزیزیان و دیگر شاعران آیینی  در حسینیه سادات برگزار شد.

در ادامه گزارشی از این برنامه را می خوانید:

 

مقدمه سید مهدی حسینی در باره عامیانه شدن زبان:

زبان شعر از وقتی با زبان مردم گره خورده به سمت سادگی رفته است . از عصر صائب به این طرف سادگی زبان در شعر خیلی مشخص و برجسته است . علت بارز این مسئله این بوده که شاعران سبک هندی به بعد، شاعری شغلشان نبوده و کار دوم شان شاعری بوده است. یک عده تلاش کردند زبان را عامیانه و ساده کنند سعی کنند به زبان مردم شعر بگویند و از اصطلاحات و کنایات عامیانه استفاده کنند. این حرکت چند بعد مثبت و منفی یافت.

اولین عیب این رویه این بود که ذوق و وسواس شاعری مثل گذشته جدی گرفته نمی شد و حداکثر تلاشها مضمون یابی و بیان آن بود .

نکته دیگر این ورود سیل آسای اصطلاحات و کنایات مردمی( عوامانه و یا قابل دفاع، سخیف یا فاخر) است. در سبک هندی شاعر با زبان ساده مضامین خوبی می آفریند اما گاهی این مضامین عمق و محتوا ندارد یا با زبانی سخیف و بدون وسواس شاعرانه ارائه می شود. واژه و تعبیر ، کوچه بازاری است مثل هرزه گردی یا بخیه  در این بیت:

بخیه ی کفشم اگر دندان نما شد،عیب نیست 

خنده دارد کفش من برهرزه گردی های من!

 

البته برخی این را حُسن سبک هندی می دانند!

این سنخ واژه ها ی عامیانه زود وارد ادبیات شد 

زبان تنوع  یافت .

در عامیانه سرایی  مهمترین اصل، نوآوری بوده و هست  البته مشروط به رعایت قوانین  شعری .

در برخی دوره ها زبان به جهت گرایش به آفرینش مضمون، به ورطه نظم (به جای سرودن شعر) افتاد!

بنابراین باید این نکته مهم را به شاعران جوان گوشزد کرد که از مطالعه  شعر کهن و آشنایی با تجربیات مثبت و منفی شاعان پبیشین غفلت نورزند و هر اثری را با محوریت سلامت زبان و فکر و هنرهای بیانی بپذیرند.

امروزه برخی شاعران به جای آن که سراغ بیان شاعرانه بروند سراغ مضمون و محتوی عموم پسند می روند و در این میان گاه به عرصه  نظم سرایی و حتی عوامانه سرایی ورود می یابند یعنی از شعر واقعی دور می افتند

نمونه ای از عامیانه سرایی که رنگ عوامانه سرایی یافته است

البته حرمت شاعر و هدف ایشان مقدس است صرفا جهت نقد و آموزش به این شعر اشاره می کنم:

 

دلم گرفته از این جمعه های تکراری

دلم گرفته از این انتظار اجباری

چه قدر ندبه بخوانم! چرا نمی آیی؟

چه دیده ایی که از این دل شکسته بیزاری!؟

نیا! به درد خودم گریه می کنم، باشد

شما که از بدی حال من خبر داری

«صلاح مملکت خویش خسروان دانند»

از این به بعد غزل، من ندارم اصراری

نیا! که وُسع خرید کلافِ نخ هم نیست

شما که با خبر از نرخ هایِ  بازاری

امان نمی دهدم گریه، درد و دل دارم

به سینه مانده چه ناگفته هایِ  بسیاری

به جان مادرت آقا به کار می آیم

مرا اگر تو در این روضه ها  نگه داری

به درد می خورم آقا، مرا تحمل کن

به جای «شیعه» بخوانم «غلام درباری»

تو شاهدی! جگرم خرجِ روضه هاتان شد

گمان کنم که به من اندکی بدهکاری

ببخش، حرف زیادی زدم، غلط کردم

شما امامی و من هم غلام، مختاری

مرا فراق و غمت می کشد، تو خواهی دید

که خورده برگه ترحیم من به دیواری

 

اشعار اعضای جلسه به همراه نقد استاد :

 

حسن ملکان:

خدارو شکر از رکود گذشتیم

بدون دود دود دورو دود گذشتیم

ما که نفهمیدیم چی بود گذشتیم

آمارامون دقیقه وبه روزه

کجای این به معنی نفوذه

گفته شده با افتخار و خنده

ایران شده سه دو آخر برنده

منتقدا هرچی بگن چرنده

تو پ شده وضع مملکت دو روزه

کجای این به معنی نفوذه

خبر پیچیده تو تموم دنیا

تموم شده دوره ی جنگ و دعوا

ظریف یهو دست داده با اوباما

اگه خودش ببره و بدوزه

کجای این به معنی نفوذه

کینه رو از سینه ها برون کنیم

تا اینکه کدخدا رو مهمون کنیم

چه عیبی داره بده بستون کنیم

درسته حقه بازه و دودوزه

کجای این به معنی نفوه

یکی میگه دشمنمون عزیزه

خوشگل و خوب و سالم و تمیزه

بازم میگن گزینه روی میزه

گزینه شون قوز بالای قوزه

کجایی این به معنی نفوذه

گفتن اورانیوم ها اکسید شده

بتون ریزی تو فوردو تایید شده

ماشالا عین تخت جمشید شده

دیگه باید بذارنش تو موزه

کجای این به معنی نفوذه

رو پشت بوم اومده بی اجازه

شنیده چون بوی کباب تازه

دیده گمونم در دیزی بازه

گربه اگه می زنه زیر زوزه

کجای این به معنی نفوذه

نمی دونم چه نقشه ای کشیده

که آخرش به گفتگو رسیده

قول داده که پولای مارو بده

رفته بده هنوزه که هنوزه

کجای این به معنی نفوذه

نقد استاد:

شعر، فرم خوبی دارد ومصرع چهارم در هر بند از مسمط  توانسته باترکیب مصراع تکرار، آن ضربه ای را که در رباعی داریم، بخوبی  داشته باشد. 

به جز مصراع« گربه اگه می زنه زیر زوزه»  چون زوزه را در باره گربه به کار نمی برند.اما بقیه خیلی خوب بود مصراع ها کنار هم خوب چیده شده بود زبان روان و منسجمی داشتید.

دکتر اسماعیل امینی مطلبی در باره طنز گفته اند که جالب است که شعر طنز باید چند ویژگی را داشته باشد.

اندیشه و انتقاد است؛ شیوه بیان است که باید هنری باشد؛ سوم پارادوکس و تناقض است؛ خنده آفرینی؛و مهم تر از همه حریم.

که همه این اجزا در این شعر رعایت شده بود

 

محسن غلامحسینی :

دلم مثل پرستو برگزیده دانه هایت را

نشسته جای لانه با ترنم شانه هایت را

تومنزل ساختی درقلب عاشقهای سرگردان

بجویم از کجا ای عاشقانه خانه هایت را

کدامین خاک می گردد بهشت زیر پای تو

کدامین آسمان بوسد رخ دردانه هایت را

به سهله،  جمکران با خاندانت یا که تنهایی

شود آیا شوم سائل در کاشانه هایت را

زجام دیدگانت مهربانی هدیه ام کردی

شکستم ای دریغا با گنه پیمانه هایت را

 

نقد استاد:

در شعر مهدوی باید انتظار فرج و نگاه به ادیشه مهدویت پر رنگ باشد.

به این نمونه شعر از آقای شرافت که دنیای با حضور امام را وصف می کند، دقت کنید:

دنیای با حضور تو دنیای دیگری است

روز طلوع روی تو فردای دیگری است

بوی بهشت می وزد از کوچه باغ ها

خاک زمین بهاری گل های دیگری است

کل های مریم از گل نرگس معطرند

عیسی اسیر نام مسیحای دیگری است

نکته دوم : زبان است در انتخاب واژه ها وسواس نشان بدهید. «را« ها هم در آخر هر هرقافیه باعث تکلف شده

زبان سلیس نیست 

قافیه های شعر خوب چیده نشده است  و حروف الحاقی قافیه ( ها ) یک جاهایی جواب نمی دهد و شعر  از نظر موسیقیایی نیاز به باز بینی دارد.

 

هادی ملک پور:

بازخم همیشه سرفرازیم همه

خاموش ولی حماسه سازیم همه

ای آل سعود مرگتان نزدیک است!

ما لشکر فاتح حجازیم همه

 

ما با قلم و زبان خود شمشیریم

ما دشمن اسلام زر و تزویریم

از شیعه بترس چون که روزی برسد

از چنگ تو قدس و کعبه را می گیریم

 

اثبات شده که مرد این میدانیم

تا مرگ به پای عهد خود می مانیم

ما پشت سر مهدی زهرا (س) یک روز

در قدس نماز جمعه را می خوانیم

 

با دست بریده هم ، تبر می گردیم

بر ریشه ی خصم حمله ور می گردیم

هیهات که شیعه را زوالی باشد

ما را بکشید بیشتر می گردیم

 

سرباز علی ،امت روح اللهیم

با مردم نیجریه ما همراهیم

طومار سعودیان به هم می پیچیم

یک روز به انتقامت ای ابراهیم

 

 

تو داغ چهار لاله دیدی ای شیخ

دلخون شدی اما نبریدی ای شیخ

بگذار بگویند سیاهی اما

در پیش حسین رو سفیدی ای شیخ

 

نقد استاد: 

رباعی اول خوب بود.

سید حسن حسینی هم همین تعبیر را دارد که:

کس چون تو طریق پاکبازی نگرفت / با زخم نشان سر فرازی نگرفت / زین پیش دلاورا کسی چون تو شگفت/ حیثیت مرگ را به بازی نگرفت

اما کلمه خاموش خوب نبود واژه دیگری را جایگزین کنید. 

در رباعی دوم زبان شعاری است از ذوق شاعری و تعریض خبری نیست حماسی سرودن با تعریض زیباست .

ویژگی شعری رباعی سوم برجسته تر است رباعی چهارم و پنجم هم خوب بود ولی ضربه ی مناسب در قافیه را نداشت 

نکته کلی اینکه در حماسه سرایی بجای شعار باید به  باید به تعریض و دیگرعناصرشعری بیشتر توجه کنید. 

 

سيد محمد جواد ميرصفي:

 

تقدیم به رسول مهربانی

 

خدا نه هر که را که بي بهانه دوست گيردت...

خدا نه هر که آدم ست را رسول مي کند

تو کيستي ؟که آدم از براي ابتدا شدن

نخست ،خاتميت تو را قبول مي کند

تو کيستي؟ که پرسشي چنان تو نيست بي جواب

که  هست پايبند قول و فعل و سنتت، کتاب

به پاي صحبت از تو محکمات غرق اظطراب

حديث عشق تو چه ها که با عقول مي کند

تو کيستي؟ فراتر از خيال ، حسن بي مثال

تو کيستي ؟که روي تو به ماه طعنه مي زند

که ابر رحمت تو دست مي کشد بر آفتاب

که مهر ورزي تو مهر را ملول مي کند

تو کيستي؟ و شور نغمه ا ت مگر چه کرده ساز

که اين جهان مدينه در مدينه مي شود حجاز

سپاه تو تبسم ست و حُسن خلق و روي باز

که نام نامي تو را جهان شمول مي کند

##

طلوع  جاودان ، به کفر شب اگرچه تاختي

زمين نگشت ، بر مدار روشني که ساختي

نگاه کعبه منتظر بر آفتاب روشني ست

که هر چه جسم و روح تو در او حلول مي کند

نقد استاد:

شعر فوق العاده زیبایی است از حیث محتوا  و مضامین شاعرانه 

اما از جهت  فرم موسیقایی باید گفت خلأ دارد. کار شما فرم مناسب را ندارد. فرم را باید به عنوان یک ابزار بشناسیم حلقه ی مفقوده ی شعر آیینی فرم است

در ابیات اول فرم موسیقیایی شعر کمی لنگ می زند علتش هم این است که  با تبدیل 4 مصراع به 2 مصراع، وزن بلند و طویلی آفریده اید – که فی نفسه خوب است- اما در میان وزن بلند باید از ظرایف موسیقایی بهره برد  تا رنگ ابهام و اطناب نگیرد. می توانستید از قافیه میانی استفاده کنید.

*****

استاد حسینی به در خواست جواد هاشمی سه  کتاب تحلیلی خود را -که در زمینه شعر ولایی و نوحه منتشرشده است- معرفی کرد. «آیین شور آفرینی»  که در باره  قالب های متفاوت و متعدد نوحه است و معرفی و تحلیل نوحه از گذشته تا امروز، و دیگر« عقیق شکسته» که گزینش و تحلیل 10 سال غزل‌مرثیه عاشورایی است . سوم «آیینه بی غبار»  که اشعار 7 شاعر پیکسوت( آقایان:  انسانی، محمد جواد غفورزاده، حسان، شکوهی، مؤید، سازگار ومجاهدی) را در دو جلد در دو حوزه مدح و مرثیه بررسی کرده است .

 

محسن عرب خالقی :

حرف من حكم بدعت ندارد

انحراف از ولايت ندارد

نيست اهل ولايت كسي كه

در دل خود برائت ندارد

شيعه آنقدر غرق تقيه است

با خودش نيز خلوت ندارد!!

هر كه در اعتقادات شيعه

رگ نجنبانده غيرت ندارد

سني و شيعه در وحدت،افسوس

شيعه با شيعه وحدت ندارد

***

غريب هستی و جز خون تو گواهی نيست

كه از قبيله جُونی و كم گناهی نيست

.

به جرم عشق، به جرم محبت مولا

تو را درست گرفتند، اشتباهی نيست

.

پي تهيه حلوای نقد پاريس‌اند

كسي به فكر تو اصلاً در اين نواحی نيست

.

تو اتكا به كسی جز خدا نخواهي كرد

كه لطف "شيخ عجم" گاه هست و گاهی نيست

.

بگو به يوسف ما كه برادری با سگ

به جز فتادن از چاله‌ای به چاهی نيست

.

كدام باد تواند تو را تكان بدهد

كه گفته است كه اين كوه غير كاهی نيست

.

چهار اسماعيلت ذبيح عشق شدند

خوشا دلت، دل بی‌داغ "قتلگاهی" نيست

.

به روسياهی من، نيست روسپيدی اگر

به رو سپيدی تو هيچ رو سياهی نيست

.

قسم به خانه ويران تو كه در محشر

به جز نگاه علی هيچ سرپناهی نيست

.

بلندشو...

نفست گرم...

شيخ ابراهيم...

بگو علی! كه جز اين راه هيچ راهی نيست

نقد استاد : هر دو شعر زیبا بود  اما بیت برادری با سگ ارتباط خوبی بین سگ و برادری بر قرار نشده است . گرگ مناسب تر بود.

نکته ای که یادم رفت بگویم

شعر اول شما در باره وحدت است اما در دفاع از وحدت نیست.