دوران زندگی پر برکت امام حسن عسکري(ع) با یکي از پرتلاطم ترين ادوار تاريخ اسلام يعني زمان حکومت خلفاي عباسي معاصر بود و آن حضرت در چنین شرایطی رهبري و هدايت جامعه اسلامي را برعهده گرفتند.
عقیق:امام حسن عسکري(ع) طي دوران عمر کوتاه، اما پر برکت خويش با وجود حصرهای مکرر، در مسیر اعتلای خط امامت و تبیین فرهنگ انتظار میان امت اسلامی مجاهدت‌های بسیاری داشتند تا آنجا که بر اساس همین
مجاهدت ها، سال‌های جوانی این امام همام در حبس و نظارت شدید عمال حکومتی عباسیان گذشت و امروز شیعه تداوم خط ولایت و امامت را مرهون مجاهدت‌های یازدهمین پیشوای شیعه است و اگر این جانفشانی‌ها نبود، قطعا در مسیر آگاهی مسلمانان نسبت به آمدن مهدی موعود(عج) خدشه بسیاری وارد می‌شد. همزمان با فرا رسیدن سالروز شهادت یازدهمین نور امامت و برای تبیین تدابیر ارزشمند امام حسن عسکری(ع)، با حجت الاسلام والمسلمین محمدمهدی بهداروند، کارشناس معارف اسلامی و استاد حوزه و دانشگاه گفت و گو کرده ایم که در ادامه می‌خوانید.
جناب بهداروند! اوضاع اجتماعی عصر حیات امام یازدهم چه ویژگی‌هایی داشت؟
در بررسی دوران حیات امام حسن عسکری(ع) به سه دوره اصلی می‌رسیم، دوره اول 13 سال است که زندگى آن حضرت در مدینه گذشت. دوره دوم 10 سال در سامرا پیش از امامت و دوره سوم نزدیک 6 سال امامت آن حضرت است. دوره سوم، دوره امامت حضرت است که معاصر با خلفایی بود که به تقلید از هارون سعی در نشان دادن رعب و وحشت داشتند.
امام حسن عسکرى (ع) از 6 سال دوران اقامت خود، سه سال را در زندان گذراند. زندانبان آن حضرت صالح بن وصیف دو غلام ستمکار را بر امام گماشته بود و حکومت عباسی برای حفظ آرامش خلافت خود، آن حضرت را بارها زندانی کرد و حتی نمی‌گذاشت کسی به ملاقات وی برود. اما از مهم‌ترین مسایل روزگار امام عسکری(ع) این بود که اموال و اوقاف شیعیان به دست کسانی سپرده می‌شد که دشمن اسلام و اهل بیت(ع) بودند و تلاش خلیفه عباسی بر این بود که بنیان‌های نهضت شیعه تضعیف شود. چنانکه در دوران معاصر نیز دشمنان اسلام به گروهک‌ها و فرقه‌های منحرفی چون داعش و تروریست‌های تکفیری کمک مالی می‌کنند تا بر اصل دین و بخصوص شیعه ضربه وارد کنند.
اما در واکاوی دوران حیات امام حسن عسکری(ع) با خفقان و اختناق شدیدی روبه‌رو می‌شویم تا آنجا که آن حضرت سال‌های انتهایی عمر خویش را در حصرهای طولانی طی کردند، چه شرایطی برعصر سیاسی حیات این امام همام حاکم بود؟
دوران حیات امام حسن عسکری(ع) معاصر با سه تن از خلفای سفاک عباسی بود، دورانی که ائمه هدی در نظارت‌های شدید عمال حکومتی بودند و پیشوای یازدهم نیز پس از شهادت پدر بزرگوارشان امام هادی(ع) در دوران اوج خفقان عباسی عهده دار خط سترگ امامت شدند. این دوران مصادف با حکومت معتز بود که به دستور وی امام یازدهم در محله «عسکر» در شهر سامرا، به اجبار سکونت يافتند و تمام دوران امامتشان را تحت مراقبت شديد سيستم امنيتي و نظامي عباسيان بودند، به گونه‌ای که حتي نتوانستند برای مشرف شدن به زيارت خانه کعبه، از محل اقامتشان خارج شوند، بنابراین ايشان تنها امام شيعيان هستند که در طول دوران حيات مبارکشان نتوانستند به حج مشرف شوند.
این حصرهای طولانی فقط برای ارتباط نداشتن شیعیان و مردم با ایشان بود یا دلایل دیگری هم داشت؟
در زندگی برخی امامان حصر و نظارت‌های عمال حکومتی وقت به روشنی مشهود است مثلا حضرت امام موسی کاظم(ع) سال‌های طولانی در زندان هارون بودند و یا امام رضا(ع) که به اجبار از مدینه به طوس آمدند که این نظارت‌ها در زمان امامان بعدی شدت بیشتری پیدا کرد، این نظارت‌ها صرفا برای عدم ارتباط ائمه با مسلمانان بود، اما عباسیان برای حصر امام حسن عسکری(ع) اهداف ویژه‌ای را دنبال می‌کردند، یکی قطع ارتباط ایشان با شیعیان و دیگری که مهم‌ترین هدف آن‌ها بود، اطلاع از آمدن آخرین امام معصوم(ع) بود. چنانکه امام حسن عسکری(ع) تحت نظارت بودند و تمامی ابعاد زندگی ایشان زیر نظر بود که مبادا فرزند پسری از ایشان به دنیا بیاید، زیرا آن حضرت در تمام طول حیات کوتاه و مبارک خویش بارها از آمدن مهدی موعود(عج) خبر داده بودند. بنابراین مأموران حکومتی از ایشان چشم برنمی‌داشتند، اما غافل از اینکه امر خدا محقق می‌شود و حصرها در برابر خواست خدا راه به جایی نمی‌برند.
امام عسکری(ع) در مسیر تداوم خط امامت و اطلاع رسانی از آمدن آخرین حجت خدا و امام معصوم(ع) از چه تدابیری بهره بردند؟
پرسش قابل تأملی است، زیرا شیعه تداوم خط امامت را مرهون مجاهدت‌های یازدهمین پیشوای شیعه است و ایشان با وجود زمینه‌های گسترده انحراف در دوران حیات خویش، مسیر سترگ امامت را حفظ و مستحکم کردند. عباسیان براساس احادیث متواتر می‌دانستند که مهدي موعود(عج) که حکومت‌هاي خودکامه را نابود مي‌کند، از نسل امام حسن عسکري (ع) است. بنابراین براي جلوگيري از ادامه نسل آن حضرت تلاش بسیاری از خود نشان دادند. مثلاً یکی از کنیزان حضرت را به دلیل اینکه مبادا باردار باشد، به مدت دو سال محبوس کردند، یا اینکه معتمد عباسي پس از شهادت امام حسن عسکري(ع)، براي آنکه وانمود کند فرزندي از ایشان باقی نمانده است، دستور داد ميراث آن حضرت را ميان مادر و برادرشان جعفرتقسيم کردند. اما تدابیر دشمن در برابر سياست انديشمندانه امام عسکري (ع) راه به جایی نبرد. ایشان میلاد مهدی موعود(عج) را مخفی نگه داشتند تا سلسله امامت برقرار بماند. اما ایشان تدبیر دیگری هم داشتند و می‌دانستند امام بعدی غیبتی را پیش رو دارد، بنابراین فرزند گرامی خویش را به شماری اندک از شیعیان خالص خویش معرفی کردند. چنانکه از قول حسين بن ايوب بن نوح، يکي از وکلاي امام هادي(ع) نقل شده که گفت: ما چهل نفر بوديم که به اتفاق عثمان بن سعيد عمری يکي از وکلاي بعدی امام زمان(عج) برای پرسش از جانشين امام عسکری(ع) خدمت آن حضرت رسيديم. عثمان بن سعيد بپا خاست و گفت: می‌خواهم از موضوعی سوال کنم که شما نسبت به آن از من داناترید. امام(ع) او را امر به نشستن کردند. مدتي گذشت و پس از گفت وگويی مختصر، پسری نورانی که شبيه ترين مردم به امام عسکری(ع) بود، وارد شد، امام(ع) فرمودند: «اين امام شما بعد از من و جانشين من درميان شماست، فرمان او را اطاعت کنيد و پس از من اختلاف نکنيد.»
آن حضرت برای آماده سازی اذهان شیعه با دوران غیبت امام زمان(عج) از چه راهکاری بهره بردند؟
توسعه شبکه وکالت در عصر امام عسکری(ع) در حقیقت مقدمه ای برای ورود شیعه به دوران غیبت امام عصر بود، زیرا جامعه اسلامی که از زمان نبی مکرم اسلام تا زمان امام حسن عسکری(ع) همواره بدون واسطه با نایب خداوند بر روی زمین سخن می‌گفتند، اکنون باید خود را برای دوران غیبت صغری و کبری امام زمان(عج) آماده می‌کردند که این امر به سادگی میسر نمی شد. ضمن اینکه مشکلات اعتقادي و شبهه هايي که دراين زمينه در جريان بود، به اين وضعیت دامن مي‌زد، اما مهم‌ترین و اساسي ترين راهکار امام عسکري(ع) دراين زمينه گسترش شبکه وکالت و نمايندگي که عمدتاً از زمان امام جواد(ع) شروع شده بود و نيز تقويت و راه اندازي پيک و رابط با شهرهاي ديگر بود که پس از شهادت ایشان و آغاز امامت حضرت مهدی(عج) به صورت رسمی در میان امت اسلامی جریان پیدا کرد و مردم در دوران غیبت صغری از طریق این وکلا با آخرین حجت خدا در زمین ارتباط برقرار می‌کردند.
اما یکی از ویژگی‌های منحصر به فرد امام حسن عسکری(ع) با وجود حصرهای شدید، تربیت شاگردانی است که در مسیر اعتلای شیعه آثار ماندگاری را از خود برجای گذاشتند، در این زمینه چه نکاتی قابل طرح است؟
یازدهمین پیشوای شیعه با توجه به رویکرد فرهنگی و تبیینی خود، شاگردانی را پرورش دادند و به عنوان نماینده امام به مناطق مختلف جهان فرستادند تا هم به گسترش فرهنگ اسلامی بپردازند و هم زمینه را برای دوران پس از غیبت امام زمان(عج) فراهم کنند. حصرهای شدید، ایشان را از تشکیل حوزه علمیه غافل نکرد که تربیت شاگردانی صاحب نام که بیش از 100 نفر را شامل می‌شد به انضمام حمایت از نگاشته شدن 118 عنوان کتاب دینی از جمله ویژگی‌های بارز دوران امامت حضرت امام حسن عسکری(ع) است. چنانکه این شاگردان ویژه حضرت، ارتباط ایشان با پیروان‌شان در مناطق مختلف را به‌‌طور سری و پنهانی حفظ می‌کردند و در حقیقت تربیت شاگردان متعدد برای تقویت فکری و معنوی شبکه ارتباطی وکالت تدبیری بود که از سوی حضرت برای ورود به عصر غیبت انجام گرفت.
منبع:قدس
211008
مجاهدت ها، سال‌های جوانی این امام همام در حبس و نظارت شدید عمال حکومتی عباسیان گذشت و امروز شیعه تداوم خط ولایت و امامت را مرهون مجاهدت‌های یازدهمین پیشوای شیعه است و اگر این جانفشانی‌ها نبود، قطعا در مسیر آگاهی مسلمانان نسبت به آمدن مهدی موعود(عج) خدشه بسیاری وارد می‌شد. همزمان با فرا رسیدن سالروز شهادت یازدهمین نور امامت و برای تبیین تدابیر ارزشمند امام حسن عسکری(ع)، با حجت الاسلام والمسلمین محمدمهدی بهداروند، کارشناس معارف اسلامی و استاد حوزه و دانشگاه گفت و گو کرده ایم که در ادامه می‌خوانید.
جناب بهداروند! اوضاع اجتماعی عصر حیات امام یازدهم چه ویژگی‌هایی داشت؟
در بررسی دوران حیات امام حسن عسکری(ع) به سه دوره اصلی می‌رسیم، دوره اول 13 سال است که زندگى آن حضرت در مدینه گذشت. دوره دوم 10 سال در سامرا پیش از امامت و دوره سوم نزدیک 6 سال امامت آن حضرت است. دوره سوم، دوره امامت حضرت است که معاصر با خلفایی بود که به تقلید از هارون سعی در نشان دادن رعب و وحشت داشتند.
امام حسن عسکرى (ع) از 6 سال دوران اقامت خود، سه سال را در زندان گذراند. زندانبان آن حضرت صالح بن وصیف دو غلام ستمکار را بر امام گماشته بود و حکومت عباسی برای حفظ آرامش خلافت خود، آن حضرت را بارها زندانی کرد و حتی نمی‌گذاشت کسی به ملاقات وی برود. اما از مهم‌ترین مسایل روزگار امام عسکری(ع) این بود که اموال و اوقاف شیعیان به دست کسانی سپرده می‌شد که دشمن اسلام و اهل بیت(ع) بودند و تلاش خلیفه عباسی بر این بود که بنیان‌های نهضت شیعه تضعیف شود. چنانکه در دوران معاصر نیز دشمنان اسلام به گروهک‌ها و فرقه‌های منحرفی چون داعش و تروریست‌های تکفیری کمک مالی می‌کنند تا بر اصل دین و بخصوص شیعه ضربه وارد کنند.
اما در واکاوی دوران حیات امام حسن عسکری(ع) با خفقان و اختناق شدیدی روبه‌رو می‌شویم تا آنجا که آن حضرت سال‌های انتهایی عمر خویش را در حصرهای طولانی طی کردند، چه شرایطی برعصر سیاسی حیات این امام همام حاکم بود؟
دوران حیات امام حسن عسکری(ع) معاصر با سه تن از خلفای سفاک عباسی بود، دورانی که ائمه هدی در نظارت‌های شدید عمال حکومتی بودند و پیشوای یازدهم نیز پس از شهادت پدر بزرگوارشان امام هادی(ع) در دوران اوج خفقان عباسی عهده دار خط سترگ امامت شدند. این دوران مصادف با حکومت معتز بود که به دستور وی امام یازدهم در محله «عسکر» در شهر سامرا، به اجبار سکونت يافتند و تمام دوران امامتشان را تحت مراقبت شديد سيستم امنيتي و نظامي عباسيان بودند، به گونه‌ای که حتي نتوانستند برای مشرف شدن به زيارت خانه کعبه، از محل اقامتشان خارج شوند، بنابراین ايشان تنها امام شيعيان هستند که در طول دوران حيات مبارکشان نتوانستند به حج مشرف شوند.
این حصرهای طولانی فقط برای ارتباط نداشتن شیعیان و مردم با ایشان بود یا دلایل دیگری هم داشت؟
در زندگی برخی امامان حصر و نظارت‌های عمال حکومتی وقت به روشنی مشهود است مثلا حضرت امام موسی کاظم(ع) سال‌های طولانی در زندان هارون بودند و یا امام رضا(ع) که به اجبار از مدینه به طوس آمدند که این نظارت‌ها در زمان امامان بعدی شدت بیشتری پیدا کرد، این نظارت‌ها صرفا برای عدم ارتباط ائمه با مسلمانان بود، اما عباسیان برای حصر امام حسن عسکری(ع) اهداف ویژه‌ای را دنبال می‌کردند، یکی قطع ارتباط ایشان با شیعیان و دیگری که مهم‌ترین هدف آن‌ها بود، اطلاع از آمدن آخرین امام معصوم(ع) بود. چنانکه امام حسن عسکری(ع) تحت نظارت بودند و تمامی ابعاد زندگی ایشان زیر نظر بود که مبادا فرزند پسری از ایشان به دنیا بیاید، زیرا آن حضرت در تمام طول حیات کوتاه و مبارک خویش بارها از آمدن مهدی موعود(عج) خبر داده بودند. بنابراین مأموران حکومتی از ایشان چشم برنمی‌داشتند، اما غافل از اینکه امر خدا محقق می‌شود و حصرها در برابر خواست خدا راه به جایی نمی‌برند.
امام عسکری(ع) در مسیر تداوم خط امامت و اطلاع رسانی از آمدن آخرین حجت خدا و امام معصوم(ع) از چه تدابیری بهره بردند؟
پرسش قابل تأملی است، زیرا شیعه تداوم خط امامت را مرهون مجاهدت‌های یازدهمین پیشوای شیعه است و ایشان با وجود زمینه‌های گسترده انحراف در دوران حیات خویش، مسیر سترگ امامت را حفظ و مستحکم کردند. عباسیان براساس احادیث متواتر می‌دانستند که مهدي موعود(عج) که حکومت‌هاي خودکامه را نابود مي‌کند، از نسل امام حسن عسکري (ع) است. بنابراین براي جلوگيري از ادامه نسل آن حضرت تلاش بسیاری از خود نشان دادند. مثلاً یکی از کنیزان حضرت را به دلیل اینکه مبادا باردار باشد، به مدت دو سال محبوس کردند، یا اینکه معتمد عباسي پس از شهادت امام حسن عسکري(ع)، براي آنکه وانمود کند فرزندي از ایشان باقی نمانده است، دستور داد ميراث آن حضرت را ميان مادر و برادرشان جعفرتقسيم کردند. اما تدابیر دشمن در برابر سياست انديشمندانه امام عسکري (ع) راه به جایی نبرد. ایشان میلاد مهدی موعود(عج) را مخفی نگه داشتند تا سلسله امامت برقرار بماند. اما ایشان تدبیر دیگری هم داشتند و می‌دانستند امام بعدی غیبتی را پیش رو دارد، بنابراین فرزند گرامی خویش را به شماری اندک از شیعیان خالص خویش معرفی کردند. چنانکه از قول حسين بن ايوب بن نوح، يکي از وکلاي امام هادي(ع) نقل شده که گفت: ما چهل نفر بوديم که به اتفاق عثمان بن سعيد عمری يکي از وکلاي بعدی امام زمان(عج) برای پرسش از جانشين امام عسکری(ع) خدمت آن حضرت رسيديم. عثمان بن سعيد بپا خاست و گفت: می‌خواهم از موضوعی سوال کنم که شما نسبت به آن از من داناترید. امام(ع) او را امر به نشستن کردند. مدتي گذشت و پس از گفت وگويی مختصر، پسری نورانی که شبيه ترين مردم به امام عسکری(ع) بود، وارد شد، امام(ع) فرمودند: «اين امام شما بعد از من و جانشين من درميان شماست، فرمان او را اطاعت کنيد و پس از من اختلاف نکنيد.»
آن حضرت برای آماده سازی اذهان شیعه با دوران غیبت امام زمان(عج) از چه راهکاری بهره بردند؟
توسعه شبکه وکالت در عصر امام عسکری(ع) در حقیقت مقدمه ای برای ورود شیعه به دوران غیبت امام عصر بود، زیرا جامعه اسلامی که از زمان نبی مکرم اسلام تا زمان امام حسن عسکری(ع) همواره بدون واسطه با نایب خداوند بر روی زمین سخن می‌گفتند، اکنون باید خود را برای دوران غیبت صغری و کبری امام زمان(عج) آماده می‌کردند که این امر به سادگی میسر نمی شد. ضمن اینکه مشکلات اعتقادي و شبهه هايي که دراين زمينه در جريان بود، به اين وضعیت دامن مي‌زد، اما مهم‌ترین و اساسي ترين راهکار امام عسکري(ع) دراين زمينه گسترش شبکه وکالت و نمايندگي که عمدتاً از زمان امام جواد(ع) شروع شده بود و نيز تقويت و راه اندازي پيک و رابط با شهرهاي ديگر بود که پس از شهادت ایشان و آغاز امامت حضرت مهدی(عج) به صورت رسمی در میان امت اسلامی جریان پیدا کرد و مردم در دوران غیبت صغری از طریق این وکلا با آخرین حجت خدا در زمین ارتباط برقرار می‌کردند.
اما یکی از ویژگی‌های منحصر به فرد امام حسن عسکری(ع) با وجود حصرهای شدید، تربیت شاگردانی است که در مسیر اعتلای شیعه آثار ماندگاری را از خود برجای گذاشتند، در این زمینه چه نکاتی قابل طرح است؟
یازدهمین پیشوای شیعه با توجه به رویکرد فرهنگی و تبیینی خود، شاگردانی را پرورش دادند و به عنوان نماینده امام به مناطق مختلف جهان فرستادند تا هم به گسترش فرهنگ اسلامی بپردازند و هم زمینه را برای دوران پس از غیبت امام زمان(عج) فراهم کنند. حصرهای شدید، ایشان را از تشکیل حوزه علمیه غافل نکرد که تربیت شاگردانی صاحب نام که بیش از 100 نفر را شامل می‌شد به انضمام حمایت از نگاشته شدن 118 عنوان کتاب دینی از جمله ویژگی‌های بارز دوران امامت حضرت امام حسن عسکری(ع) است. چنانکه این شاگردان ویژه حضرت، ارتباط ایشان با پیروان‌شان در مناطق مختلف را به‌‌طور سری و پنهانی حفظ می‌کردند و در حقیقت تربیت شاگردان متعدد برای تقویت فکری و معنوی شبکه ارتباطی وکالت تدبیری بود که از سوی حضرت برای ورود به عصر غیبت انجام گرفت.
منبع:قدس
211008
