عقیق: حضرت آیت الله سبحانی در نوشتاری ضمن تبیین مفهوم برزخ به ارائه ادله دینی در این خصوص پرداخته‌اند.

 * مرگ پایان زندگی نیست

مرگ پايان زندگى نيست، بلكه انتقال از سرايى به سراى ديگر است; سرايى جاودانه كه همان قيامت و جهانى باقى مى باشد.ضمناً بين دنيا و قيامت، سراى ديگرى وجود دارد كه «برزخ» ناميده مى شود وانسان پس از مرگ مدتى را در آن به سر مى برد.حقيقت زندگى برزخى، براى ما روشن نيست و اطلاع ما از آن، در همان حدّى است كه قرآن و روايات به گونه اى ما را به آن ارشاد مى كند. به برخى از رهنمودهاى قرآن در اين زمينه توجه كنيد:

 * پس از مرگ کجائیم

الف ـ آنگاه كه مرگ يك مشرك فرا  مى رسد، مى گويد خدايا مرا بازگردان،باشد كه وظايفى را كه ترك كرده ام، به جاى آورم. خطاب مى آيد: هرگز! اين سخن، لقلقه زبانى بيش نيست. سپس مى فرمايد: (وَ مِنْ وَرائِهِمْ بَرزَخٌ إِلى يَومِ يُبعَثُون) (مؤمنون/100). يعنى: ميان آنها و زندگى دنيا، برزخى است تا روز رستاخيز.

آيه فوق حاكى است كه انسانها پس از مرگ نيز وجود و واقعيتى دارند، ولى حائلى مانع از بازگشت آنها به دنياست.

 * شهیدان چگونه‌اند

ب ـ درباره شهيدان مى فرمايد: (وَ لا تَقُولُوا لِمَنْ يُقْتَلُ فِي سَبِيلِ اللّهِ أَمْواتٌ بَلْ أَحْياءٌ وَ لكِنْ لاَّ تَشْعُرُون)(بقره/154):به كسانى كه در راه خدا كشته مى شوند، مرده نگوييد; بلكه آنان زنده اند ولى شما درك نمى كنيد.

در آيه ديگر، آثار حيات را براى شهيدان راه خدا بر شمرده و مى فرمايد:(فَرِحِينَ بِما آتاهُمُ اللّهُ مِنْ فَضْلِهِ وَ يَسْتَبْشِرُونَ بِالّذينَ  لَمْ يَلْحَقُوا بِهِمْ مِنْ خَلْفِهِمْ أَلاّ خَوفٌ عَلَيْهِمْ وَ لا هُمْ يَحْزَنُونَ)  (آل عمران/170): آنان به آنچه كه خدا از فضل و كرم خويش به ايشان بخشيده است شادمانند، و به كسانى كه در پى ايشان بوده ولى هنوز به آنان نپيوسته اند مژده مى دهند كه بيمى بر آنها نيست، و محزون نيز نمى باشند (مقصود، نداشتن بيم ازعذاب اخروى و اندوه بر اعمال دنيوى است).

 * گناهکاران چگونه روزگار می‌گذرانند

ج ـ در باره گنهكاران ، خصوصاً آل فرعون ، گزارش مى دهد كه پيش از فرا رسيدن روز قيامت هر صبح و شام آنها بر آتش عرضه مى شوند، و در روز  رستاخيز نيز گرفتار شديدترين عذاب مى گردند، چنانكه مى فرمايد: (النّارُ يُعرضُونَ عَلَيها غُدُوّاً و عَشِيّاً وَيَوم تَقُومُ السّاعَةُ أَدْخِلُوا آلَ فِرْعَونَ أَشَدَّ العَذابِ)  (غافر/46).

 * چه سئوال‌هایی را پاسخ می‌دهیم

نخستين مرحله ازحيات برزخى انسان با قبض روح از بدن آغاز مى شود. زمانى كه انسان به خاك سپرده مى شود، طبق احاديث بسيار، فرشتگان الهى درباره توحيد، نبوت، ويك رشته عقايد و احكام دينى از وى سؤالاتى مى كنند. پيداست كه پاسخ شخص مؤمن به سؤالات مزبور با پاسخ يك فرد كافر متفاوت خواهد بود، و در نتيجه قبر و برزخ براى مؤمنين مظهر رحمت، و براى كفّار و منافقين نيز عرصه عذاب الهى خواهد شد. سؤال فرشتگان در قبر، و رحمت و عذاب براى مؤمنان و كفار در آن جايگاه، از مسلّمات دينى ماست، و قبر در حقيقت مرحله آغازين حيات برزخى است كه تا قيامت ادامه دارد.

 * نظر علما در خصوص سئوال در قبر

علماى اماميّه در كتب عقايد خود بدانچه گفتيم تصريح كرده اند. شيخ صدوق در كتاب اعتقادات مى گويد: «اعتقاد ما در مورد سؤال در قبر اين است كه آن حق است; و هركس پاسخ درست به سؤالات مزبور دهد مشمول رحمت الهى خواهد بود، وهركس پاسخ نادرست دهد گرفتار عذاب خداوند خواهد شد».

شيخ مفيد در كتاب تصحيح الاعتقاد مى نويسد:«روايات صحيحى از پيامبر اكرم (صلى الله عليه وآله وسلم)وارد شده است كه مى رساند از اهل قبور درباره دينشان سؤال مى شود، و در برخى از روايات آمده است دو فرشته اى كه مأمور پرسش از انسانها مى باشند ناكر و نكير نام دارند». سپس مى افزايد: «سؤال در قبر دليل آن است كه مردگان در قبر زنده مى شوند، آنگاه حيات آنها تا روز قيامت ادامه مى يابد».

خواجه نصير الدين طوسى نيز در كتاب تجريد الا عتقاد آورده است:«عذاب قبر واقع خواهد شد، زيرا عقلاً امرى است ممكن، و روايات متواتر نيز در مورد آن وارد شده است».

با مراجعه به كتب عقايد ساير مذاهب اسلامى روشن مى شود كه اين عقيده مورد اتفاق همگان است، و تنها شخصى كه انكار عذاب قبر به او نسبت داده شده، ضرار بن عمرو مى باشد.