قناعت یک ملکه نفسانی است که به موجب آن انسان به نیاز خود از اموال رضایت می دهد و خود را برای تحصیل بیشتر آن به مشقت نمی اندازد.
عقیق:قناعت عاملی است که در زندگانی افراد می تواند سرچشمه بسیاری از آرامش های روحی و روانی باشد. چنانکه عزت نفس، آرامش، استغنا و زهد از جمله آن ها می باشد.
عزت نفس
عزت نفس یکی از هیجان های مثبت در وجود آدمی است، که بر اندیشه، احساس و رفتار انسان اثر می گدارد. عزت نفس یکی از صفات خداوند است که در قرآن مجید 92 بار به کار رفته است. راغ اصفهانی در معنای عزت نفس می نویسد: «ارض اعزاز» «یعنی زمین سخت» بنابراین عزت در اصل به معنای صلابت و حالت شکست ناپذیری است عزت نفس یکی از مظاهر بارز سلامت روانی و اجتماعی فرد محسوب می شود. عزت و نفوذ ناپذیری از اثرات ارزشمند قناعت به شمار می رود. فردی که به آنچه خداوند برای او به عنوان روزی مقدر کرده است قانع نباشد مجبور است تا با شکستن نفس خود، نیازهای مورد نظر را از طریق دیگران تامین کند. بدین سبب پایدارترین عزت را قناعت دانسته اند: القناعه ابقی العز.
قناعت نه تنها عزت نفس شخص را در تعاملات بیرونی با دیگران حفظ می نماید بلکه در ساحت درون، وی را ارتقا و تعالی می دهد. امام صادق(ع) در این مورد می فرمایند: «بی نیازی جستن از چیزی که در دست دیگران است موجب عزت مومن در دینش می شود»
آرامش روانی
آرامش در زندگی بشر، یکی از مهم ترین مطلوب هایی شمرده می شود که پیوسته در جستجوی آن است. چرا که انسان معاصر همواره در شرایطی قرار دارد که بی قراری، اضطراب، ترس و اندوه از حالات اولیه او محسوب می شود. آرامش، یک نیاز گمشده انسان در زندگی است که با توسل به هر وسیله ای می کوشد آن را به دست آورد.
میان قناعت و آرامش همبستگی وثیق وجود دارد، هر چه روحیه قناعت جویی درآدمی افزایش یابد از میزان نگرانی های مخرف اوکاسته شده و زندگی او معنادار می شود، چرا که قناعت آدمی را به داشته های خود خرسند می سازد در نتیجه آرامش روانی بر وجودش حاکم می شود و فرو نشاندن طمع و ولع با تامین خواسته ها از طریق غیر موجه و غیر اخلاقی خود سبب فرسایش روحیه و پدیداری تنش در وجود انسان می شود.
استغنا
بی نیازی مادی و داشتن ثروت یکی از خواست های مهم افراد بشر در زندگی است. اغلب به خاطر افراط آن چنان فریقه مال و ثروت می شوند که تمام لحظات زندگی شان را صرف تحصیل آن می نمایند. اگر انسان به تهذیب نفس بپردازد در عین کم داشتن بی نیاز می شود، ولی اگر از این امر غفلت کند و حرص و آز در وجود او ریشه بدواند، هر وقت ثروتمند باشد، بی نیاز نمی شود.
دین اسلام بر خلاف برخی که گمان می کنند بندگی خداوند با استفاده از نعمت های الهی منافات دارد، برخوردای از مواهب زندگی را برای مسلمانان امری ضروری می شمرد و کناره گیری از لذات مادی در حد مشروع را به عنوان رهبانیت، امری ناپسند دانسته است. همچنین مسلمانان را از اسراف و تبذیر، برحذر داشته و آنها را به اعتدال و میانه روی در استفاده از نعمت های الهی و امکانات رفاهی، دعوت می کند.
اسلام انسان را بر کنترل خویش و پرهیز از حرص، تشویق می نماید پیامبر اکرم (ص) از جبرئیل درباره معنای قناعت می پرسند. جبرئیل می فرماید: آن است که انسان به آنچه از دنیا (از راه حلال) نصیبش می شود هر چند مقدارش کم باشد، آن را کافی دانسته و از خدا سپاسگزاری نماید.
همچنین امام علی(ع) تصریح می کنند: توانگری را جوییدم و آن را جز در قناعت، نیافتم. قانع باشید تا توانگر شوید.
زهد
از آن چه پیرامون معنا و مفهوم قناعت بیان شد می توان پیوستگی این فضیلت را در شبکه معنایی زهد فهم کرد.
پیامبر (ص) فرموده است: زاهد کسی است که در هنگام دستیابی به مواهب مشروع و حلال عنان از کف ندهد و در صورت فراهم آمدن زمینه حرام صبر و خویشتنداری را پیشه سازد و خود را به گناه آلوده نسازد. در همین راستا علی بن ابیطالب (ع) می فرماید: تمام زهد میان دو جمله از قرآن قرار دارد. خداوند فرمود «آنچه را که از دست داده اید، به خاطرش غمگین نشوید و آنچه را که خدا به شما داده است، به خاطرش مغرور نگردید». و هر کس که بر گذشته تاسف نخورد و به آن چیزی که به او روی می آورد خوشحال نشود و طرف زهد را به دست آورده است».
واژه زهد و قناعت در نهج البلاغه بیش از 15 بار به کار رفته است. نخستین گام زهد، قناعت است. قناعت از نتایج اصلی دلبسته نبودن به دنیاست. ملکه زهد، نوعی حالت روانی است که موجب عدم دلبستگی به آنچه که در زمان حال در اختیار انسان است می شود.
پی نوشت ها:
1-آمدی، غرور الحکم و دررالکم: 231.
2-راغب اصفهانی، مفردات قرآن: 323.
3-محمدی ری شهری، میزان الحکمه، ج 3: 2637.
4-کلینی، الکافی، ج 2: 148ـ 149.
منبع:قدس
211008
عزت نفس
عزت نفس یکی از هیجان های مثبت در وجود آدمی است، که بر اندیشه، احساس و رفتار انسان اثر می گدارد. عزت نفس یکی از صفات خداوند است که در قرآن مجید 92 بار به کار رفته است. راغ اصفهانی در معنای عزت نفس می نویسد: «ارض اعزاز» «یعنی زمین سخت» بنابراین عزت در اصل به معنای صلابت و حالت شکست ناپذیری است عزت نفس یکی از مظاهر بارز سلامت روانی و اجتماعی فرد محسوب می شود. عزت و نفوذ ناپذیری از اثرات ارزشمند قناعت به شمار می رود. فردی که به آنچه خداوند برای او به عنوان روزی مقدر کرده است قانع نباشد مجبور است تا با شکستن نفس خود، نیازهای مورد نظر را از طریق دیگران تامین کند. بدین سبب پایدارترین عزت را قناعت دانسته اند: القناعه ابقی العز.
قناعت نه تنها عزت نفس شخص را در تعاملات بیرونی با دیگران حفظ می نماید بلکه در ساحت درون، وی را ارتقا و تعالی می دهد. امام صادق(ع) در این مورد می فرمایند: «بی نیازی جستن از چیزی که در دست دیگران است موجب عزت مومن در دینش می شود»
آرامش روانی
آرامش در زندگی بشر، یکی از مهم ترین مطلوب هایی شمرده می شود که پیوسته در جستجوی آن است. چرا که انسان معاصر همواره در شرایطی قرار دارد که بی قراری، اضطراب، ترس و اندوه از حالات اولیه او محسوب می شود. آرامش، یک نیاز گمشده انسان در زندگی است که با توسل به هر وسیله ای می کوشد آن را به دست آورد.
میان قناعت و آرامش همبستگی وثیق وجود دارد، هر چه روحیه قناعت جویی درآدمی افزایش یابد از میزان نگرانی های مخرف اوکاسته شده و زندگی او معنادار می شود، چرا که قناعت آدمی را به داشته های خود خرسند می سازد در نتیجه آرامش روانی بر وجودش حاکم می شود و فرو نشاندن طمع و ولع با تامین خواسته ها از طریق غیر موجه و غیر اخلاقی خود سبب فرسایش روحیه و پدیداری تنش در وجود انسان می شود.
استغنا
بی نیازی مادی و داشتن ثروت یکی از خواست های مهم افراد بشر در زندگی است. اغلب به خاطر افراط آن چنان فریقه مال و ثروت می شوند که تمام لحظات زندگی شان را صرف تحصیل آن می نمایند. اگر انسان به تهذیب نفس بپردازد در عین کم داشتن بی نیاز می شود، ولی اگر از این امر غفلت کند و حرص و آز در وجود او ریشه بدواند، هر وقت ثروتمند باشد، بی نیاز نمی شود.
دین اسلام بر خلاف برخی که گمان می کنند بندگی خداوند با استفاده از نعمت های الهی منافات دارد، برخوردای از مواهب زندگی را برای مسلمانان امری ضروری می شمرد و کناره گیری از لذات مادی در حد مشروع را به عنوان رهبانیت، امری ناپسند دانسته است. همچنین مسلمانان را از اسراف و تبذیر، برحذر داشته و آنها را به اعتدال و میانه روی در استفاده از نعمت های الهی و امکانات رفاهی، دعوت می کند.
اسلام انسان را بر کنترل خویش و پرهیز از حرص، تشویق می نماید پیامبر اکرم (ص) از جبرئیل درباره معنای قناعت می پرسند. جبرئیل می فرماید: آن است که انسان به آنچه از دنیا (از راه حلال) نصیبش می شود هر چند مقدارش کم باشد، آن را کافی دانسته و از خدا سپاسگزاری نماید.
همچنین امام علی(ع) تصریح می کنند: توانگری را جوییدم و آن را جز در قناعت، نیافتم. قانع باشید تا توانگر شوید.
زهد
از آن چه پیرامون معنا و مفهوم قناعت بیان شد می توان پیوستگی این فضیلت را در شبکه معنایی زهد فهم کرد.
پیامبر (ص) فرموده است: زاهد کسی است که در هنگام دستیابی به مواهب مشروع و حلال عنان از کف ندهد و در صورت فراهم آمدن زمینه حرام صبر و خویشتنداری را پیشه سازد و خود را به گناه آلوده نسازد. در همین راستا علی بن ابیطالب (ع) می فرماید: تمام زهد میان دو جمله از قرآن قرار دارد. خداوند فرمود «آنچه را که از دست داده اید، به خاطرش غمگین نشوید و آنچه را که خدا به شما داده است، به خاطرش مغرور نگردید». و هر کس که بر گذشته تاسف نخورد و به آن چیزی که به او روی می آورد خوشحال نشود و طرف زهد را به دست آورده است».
واژه زهد و قناعت در نهج البلاغه بیش از 15 بار به کار رفته است. نخستین گام زهد، قناعت است. قناعت از نتایج اصلی دلبسته نبودن به دنیاست. ملکه زهد، نوعی حالت روانی است که موجب عدم دلبستگی به آنچه که در زمان حال در اختیار انسان است می شود.
پی نوشت ها:
1-آمدی، غرور الحکم و دررالکم: 231.
2-راغب اصفهانی، مفردات قرآن: 323.
3-محمدی ری شهری، میزان الحکمه، ج 3: 2637.
4-کلینی، الکافی، ج 2: 148ـ 149.
منبع:قدس
211008
