به مناسبت آنكه تواضع را در مقابل كبر قرار داده اند، نه تكبّر، بايد آن را از صفات نفسانيه دانست، چنانكه كبر نيز از صفات نفسانيّه است و تكبّر، اظهار كبر است، گرچه در ظاهرِ عرف و لغت، تواضع اظهار كوچكي كردن است.
عقیق: درمعناي تواضع و فروتني چند تعريف آورده مي شود:1. فيض كاشاني: تواضع حد وسط تكبر و ذلت است، پس كسي كه بر همگنان و اقران خود مقدم مي شود، متكبر است و هر كس بر همگنان مؤخّر مي شود، متواضع است؛ يعني إنَّه وَضَعَ شَيْئاً مِنْ قدره الَّذِي يَسْتَحِقّه؛[1] مقداري از آنچه را استحقاق داشته، كنار گذاشته است.
2. مولي محمّد مهدي نراقي: تواضع، نقطة مقابل تكبّر است و عبارت است از خودشكني و انكسار نفس كه مانعش شود از اينكه براي خويش نسبت به غير مزيّتي ببيند. لازمة تواضع رفتارها و گفتارهايي است كه سبب تعظيم و تكريم ديگران مي گردد، و مواظبت بر آن رفتارها بهترين علاج كبر است.[2]
3. امام خميني : به مناسبت آنكه تواضع را در مقابل كبر قرار داده اند، نه تكبّر، بايد آن را از صفات نفسانيه دانست، چنانكه كبر نيز از صفات نفسانيّه است و تكبّر، اظهار كبر است، گرچه در ظاهرِ عرف و لغت، تواضع اظهار كوچكي كردن است.
در هر صورت، چون انسان خودبين و خودخواه است، اگر اين خودخواهي و محبّت مفرط به نفس سبب شود كه بديهاي خود را نبيند؛ بلكه گاهي بديهاي خود در نظرش خوبي جلوه كند و فضايل و خوبي هايي كه دارد، در نظرش مضاعف گردد و به همين نسبت، از خوبي ديگران بسيار شود كه محجوب شود و بديهاي آنها در نظرش مضاعف گردد، پس چون كمال خود و نقص ديگران را ديد و محبّت مفرط به نفس نيز كمك كرد، در نفس حالت اعجابي پيدا شود، نسبت به خودش، پس از اين حالت، در باطنِ نفس، خود را بر ديگران ترفيع دهد و حالت سربلندي و بزرگي براي او دست دهد ... .
و چون از اين احتجاب بيرون آيد و خود را به همان طور كه هست، ببيند؛ بلكه به خود با نظر خورده گير بنگرد و به خود سوء ظنّ پيدا كند، پس خودش در نظرش كوچك و خوار شود و ذلت و افتقار نفس را در يابد. و چون با اين نظر همراه شد [با] حسن ظن به ديگران و بزرگ شمردن مخلوقات خدا كم كم در نفس، حال سرافكندگي پيدا شود، و خود را از ديگران كوچك تر شمارد، اين حالت، تواضع قلبي است كه آثار آن در مُلك بدن كه ظاهر شد، گويند: تواضع كرد.[3]
4. سيّد مرتضي علم الهدي: تواضع، رضايت است به منزلتي مادونِ قدر و منزلتي كه دارد.[4]
پی نوشت ها:
[1]. المحجّة البيضاء، فيض كاشاني، چاپ دفتر انتشارات اسلامي وابسته به جامعه مدرّسين قم، ج6، ص271.
[2]. درسنامه اخلاق، تحرير جامع السعادات نراقي، به قلم علي مختاري، چاپ نشر دانش حوزه، ج5، ص173.
[3]. درسنامه اخلاق، مركز تدوين و نشر متون درسي حوزه، نشر دانش حوزه، ج3، ص333؛ نقل از: شرح جنود عقل و جهل، از چهل حديث امام خميني، مقصد هجدهم، فصل اوّل.
[4]. رسائل، الشريف المرتضي، دارالقرآن کریم، قم، 1405 ق، ج2، ص266.
ماهنامه اطلاع رسانی، پژوهشی، آموزشی مبلغان شماره 170 .
منبع:جام
211008
