اين كتاب از سفرنامه‌هاي حج دوره قاجار، نوشته محمد علي بن محمد رضي بروجردي است كه شرح سفر ده ماهه حج خود را در آن نگاشته است. آغاز اين سفر سه‌شنبه چهاردهم شعبان سال ۱۲۶۱ق. بوده است. نام كتاب نيز بر پايه حروف ابجد بر همين تاريخ دلالت دارد.
بخشي از سفر، دريايي بوده و از طريق خليج فارس، درياي عمان، اقيانوس هند و درياي سرخ صورت پذيرفته است. نويسنده با نثري مسجّع و زيبا آگاهي‌هايي از وضعيت مذهبي، سياسي، اجتماعي، اقتصادي و جغرافيايي مناطق ساحلي مسير سفر خود و مكه و مدينه به دست داده است. مطالب كتاب را در دو بخش مي‌توان گنجانيد:
در اين بخش، اطلاعاتي از اين دست را مي‌توان يافت: معرفي خان‌ها و حاكمان سياسي (براي نمونه: ص۷۴۴، ۷۵۸)، نام شهر‌ها و مناطق ميان راه همراه با چگونگي تلفظ و‌گاه وجه تسميه آن‌ها (براي نمونه: ص۷۶۰، ۷۶۶)، كيفيت دريانوردي در آن روزگار، اصطلاحات، نام اجزا و اشيا و خدمه كشتي و آگاهي‌هاي ارزشمندي از دريانوردي آن دوران در خليج فارس (ص۷۴۹-۷۵۷)، فاصله شهر‌ها از يكديگر و تا مكه (ص۷۶۴-۷۶۷)، چگونگي رفتار مردم كشورهاي جنوبي با حاجيان و شهروندان ايراني. نويسنده وضعيت امنيتي ايرانيان را مناسب ندانسته و بيان كرده كه برخي از كشتي‌هاي ايراني براي حفظ امنيت خود ناچار به نصب پرچم انگليس مي‌شوند؛ زيرا انگليسي‌ها از امنيت كامل برخوردارند. (ص۷۵۷) نويسنده هنگام سفر در سرزمين عربستان، همواره از هجوم راهزنان و سارقان بومي يا باج‌گيري عرب‌هاي باديه‌نشين، در رنج و هراس و‌گاه شاهد چپاول‌هاي آن‌ها بوده است. (ص۷۷۳، ۷۷۸)
در اين بخش نيز درباره اين امور مي‌توان آگاهي‌هايي يافت: مسجدالحرام، كعبه و اشياي مربوط به آن، حجرالاسود، حجر اسماعيل، مقام ابراهيم، چاه زمزم، صفا و مروه كه بيشتر همراهِ وصف شكل ظاهري و يادكرد مساحت و اندازه و ارتفاع است (ص۷۶۸)، آداب و مناسك حج (ص۷۶۷-۷۶۸)، خادمان بيت الله الحرام از جمله خواجگان يا اغوات* كه شمار آن‌ها ۵۰ تن بوده است (ص۷۷۰)، اوضاع سياسي و عزل و نصب‌هاي حكومتي مكه (ص۷۶۶، ۷۷۱)، شمار امامان جماعت مسجد كه چهار تن از چهار مذهب اهل سنت بوده‌اند و چگونگي برگزاري نمازهاي جماعت در آنجا (ص۷۷۲)، بيان خصوصيات و اندازه و مساحت مكان‌هاي مدينه و اشياي مسجدالنبي. (ص۷۷۵-۷۷۷) نويسنده در باب زيارت امامان بقيع، متولّيان مشاهد را بسيار سختگير دانسته است. او درباره مردم مدينه مي‌گويد: «با اينكه اهل مدينه نسبت به اهل مكه، بسي مهربان و با سلوك‌اند، عجم در نظر آن‌ها مفلوك، و معتبر‌ترين حجاج، بسي دني و صُعلوك.» (ص۷۷۵)
بزم غريب به كوشش محمد مهدي معراجي به سال ۱۳۷۶ش. با استفاده از دو نسخه خطي تصحيح گشته و در دفتر ششم «ميراث اسلامي ايران» كتابخانه آيت‌الله نجفي در ۶۴ صفحه با قطع رقعي مرعشي چاپ شده است. اين سفرنامه همچنين در مجموعه پنجاه سفرنامه حج قاجاري به كوشش رسول جعفريان، با مقدمه همان محقق آمده است.
منبع:حج
211008
