اسامی سوره ها مانند تعداد آیات هر سوره توقیفی است ، و با صلاحدید شخص پیامبر نام گذاری شده است .
عقیق:یکی از سوالات مطرح در علوم قرآنی اینکه چرا بعضی از سوره های قرآن بنام حیوانات نام گذاری شده است؟پاسخ:
اسامی سوره ها مانند تعداد آیات هر سوره توقیفی است ، و با صلاحدید شخص پیامبر نام گذاری شده است . بیشتر سوره ها یک نام دارد و برخی دو یا چند نام . این نام گذاری ها ، طبق شیوه عرب با کوچک ترین مناسبت انجام می گرفته است [1]که وجه تسمیه برخی از آنها در جدول زیر آمده است :
بقره - استعمال لفظ بقره و سخن گفتن درباره آن فقط در این سوره بوده است ، گر چه لفظ « البقر » در سوره انعام ( آیه 144 و 146 ) و لفظ « بقرات » در سوره یوسف ( آیه 43 و 46 ) آمده است ولی با آن تفصیلی که در سوره بقره درباره آن سخن گفته شده ، در آنها مطلبی نیامده
آل عمران - لفظ « آل عمران » فقط دو بار در این سوره ( آیه 33 و 35 ) آمده است و در جای دیگرقرآن نیست .
نساء - در هفده آیه از این سوره احکام نساء به تفصیل آمده است .
مائده - فقط در این سوره ( آیه 112 و 114 ) لفظ « مائده » آمده است و در جای دیگر قرآن ذکرنشده است .
انعام - در شش آیه از این سوره بیش از سایر سوره ها درباره انعام سخن گفته شده است .
اعراف - فقط در این سوره ( آیه 46 و 48 ) لفظ « اعراف » دو بار آمده است .
انفال - فقط در این سوره ( آیه 1 ) لفظ « انفال » دو بار آمده است .
برائت - درباره برائت از مشرکین گفته شده است و در جای دیگر قرآن بدین صورت مطلبی نیامده است .
یونس - تنها سوره ای است در قرآن که از حالات حضرت یونس سخن به میان آمده است .
هود - فقط در این سوره درباره حضرت هود سخن گفته شده است .
یوسف - در این سوره بیست و پنج بار نام مبارک این پیامبر تکرار شده است .
رعد - تنها سوره ای ( آیه 13 ) است که از تسبیح رعد سخن گفته شده است و در سوره بقره ( آیه 19 ) از رعد فقط نامی برده شده است .
ابراهیم - به تفصیل از دعای ابراهیم درباره شهر مکه و ذریه طیبه اش ، سخن گفته شده است .
حجر - تنها سوره ای است که در آن از اصحاب حجر سخن گفته شده است .
نحل - تنها سوره ای است که از نحل سخن به میان آمده است .
اسراء - تنها سوره ای است که در آن از اسراء سخن گفته شده است .
کهف - تنها سوره ای است که در آن درباره اصحاب کهف مطلبی آمده است .
مریم - تنها در این سوره سر گذشت حضرت مریم با عنوان « و اذکر فی الکتاب مریم ... » ( آیات 35 - 16 ) به تفصیل آمده و در سوره آل عمران با عنوان آل عمران به شرح حال او اشاره شده است .
طه - با لفظ « طه » آغاز شده است .
انبیا - تنها سوره ای است که از انبیای معروف ( نزد عرب ) سخن به میان آمده است .
حج - در این سوره به تفصیل ( آیات 38 - 25 ) از احکام حج سخن گفته شده و اعلام به حج شده است : « و اذن فی الناس بالحج ... » .
مؤمنون - این سوره با جمله « قد افلح المؤمنون ... » آغاز شده است
نور - آیه نور در این سوره آمده است .
فرقان - در این سوره قرآن با نام فرقان آورده شده و نزول آن یاد آوری شده است و خداوند به خود تبریک گفته است .
شعراء - تنها سوره ای است که لفظ « شعراء » در آن آمده است .
نمل - این سوره تنها سوره ای است که در آن از نمل سخن گفته شده است .
قصص - در این سوره عبارت « قص علیه القصص » ( هم فعل و هم مصدر ) آمده است ، گر چه درسوره یوسف نیز « نقص علیک احسن القصص » آمده ، ولی در آن جا اولویت با تسمیه به نام یوسف بوده است .
عنکبوت - تنها سوره ای است که این نام در آن برده شده است .
روم - تنها سوره ای است که این نام در آن برده شده است .
سجده - به جهت اشتمال آن بر آیه سجده بدین نام نامیده شده است ، البته در سه سوره دیگرنیز آیه سجده وجود دارد ، ولی اولویت در آنها با دیگر نام هاست.
احزاب - تنها سوره ای است که در آن به واقعه احزاب اشاره شده است .
سبا - تنها سوره ای است که در آن لفظ « سبا » ذکر شده است .
به گونه ای که ملاحظه شد در نام گذاری سوره ها مناسبتی وجود دارد . البته عللی که در این نام گذاری ها ذکر می شود هرگز وجه انحصار ندارد ، زیرا در نام گذاری ، کمترین مناسبت کافی است : « یکفی فی التسمیة ادنی مناسبة » . شایان ذکر است که نام بردن از حیوانات و نام گذاری سور قرآن به نام حیوانات در حقیقت اشاره به نکات اخلاقی و کمالی ای دارد که درقالب داستانی پیرامون حیوانات مانند بقره و یا مطلبی درباره حیوانات مانند عنکبوت و مثال به خانه عنکبوت در قرآن ذکر شده است.بنابراین اشاره به حیوانات در قرآن کریم حکایت از عبرت و درسی آموزنده ای است که از ماجراهای حیوانات ذکر شده در قرآن کریم دستگیر انسان ها می شود .برای مطالعه بیشتر ر.ک : علوم قرآنی ، آیة الله محمد هادی معرفت ، فصل دوم ، اسامی سورهها
پی نوشت:
[1] . ر.ک:البرهان،ج 1،ص 270 و الاتقان،ج 1،ص 159.
منبع:جام
211008
