«بيت الريس» عنواني است در وصف خانداني در مكه كه رياست مؤذنان مسجدالحرام و زمان‌گذاري (توقيت) اوقات شرعي را بر عهده داشته‌اند.
عقیق: اصطلاح «الريس» در كاربرد ويژه به منصب رياست مؤذنان مسجدالحرام اطلاق مي‌گردد. از آنجا كه گفتن اذان در بخش‌هاي گوناگون مسجدالحرام با اذان رئيس مؤذنان آغاز مي‌شده، سرپرست آنان به رئيس و سپس الريس شهرت يافت و اين عنوان لقب خانداني شد كه منصب توقيت و رياست اذان‌گويان را بر عهده داشت. در كاربرد‌ها، به بزرگ اين خاندان كه رياست مؤذنان را بر عهده داشته «الريس» يا «الريسيه» اطلاق شده است. در عرف مردم مكه، اصطلاح «الريس» را به مهندسان ساختمان كه نقشه‌كشي بنا، نظارت و رياست بر كارگران را انجام مي‌دهند، نيز اطلاق مي‌كنند. گويا اين كاربرد ارتباطي به لقب بيت الريس ندارد. در يك زمينه مشترك با بيت الريس، لقب الريس بر ابن شاطر، ستاره‌شناس معروف كه مدتي رئيس موقّتان (تعيين كنندگان اوقات شرعي) مسجد جامع اموي دمشق بود، اطلاق شده است.
صرف نظر از منصب رياست مؤذنان كه دست كم پيشينه آن به سده هفتم ق. مي‌رسد، كاربرد لقب بيت الريس عنواني پسين است. از اين رو، در منابع افراد بيت الريس را بيشتر با نسبت‌هايي چون ريس زبيري، شيخ المؤذنين يا مي‌قاتي، بيضاوي زمزمي يا زمزمي و شيرازي عجمي دانسته‌اند. از ميان اين نسبت‌ها، عنوان زمزمي در انتساب بيت الريس به چاه زمزم اطلاق شده است؛ زيرا اينان در موسم حج به سقايت حاجيان از آب زمزم اشتغال داشته‌اند.گاه پاره‌اي از اين وصف‌ها را يكجا در معرفي كساني از بيت الريس به كار برده‌اند؛ از جمله احمد بن اسماعيل كه از بيت الريس بوده و با نسبت‌هاي بيضاوي مكي زمزمي شافعي معرفي شده است. برخي از اين نسبت‌ها نشانگر مَوطِن جغرافيايي و پاره‌اي هم نشانه شغل و حرفه بيت الريس هستند. نسبت الريس افزون بر كاربرد در تركيب بيت الريس، به شكل نسبت فاميلي به نام افراد خاندان هم افزوده مي‌شد. براي نمونه، دو تن از بيت الريس كه در سده ۱۴ق. رئيس مؤذنان حرم بوده‌اند، رضوان بن عبدالسلام الريس و اسعد بن عبدالسلام الريس نام داشته‌اند.
بيت الريس از لحاظ فقهي، مذهب شافعي داشته و همواره بر اين مذهب بوده‌اند تا جايي كه محل استقرار بيت الريس در قبه زمزم را مظلة المذهب الشافعي نام‌گذاري كرده‌اند. در سرگذشت‌نامه‌ها، در شرح احوال دانشوراني بسيار از بيت الريس، به شافعي بودن آن‌ها اشاره كرده‌اند.
از گزارش‌ها به دست مي‌آيد كه تاريخ ساخت قبه زمزم در روزگار منصور و مهدي، دو خليفه كوشا در امور حرمين، يا اندكي پيش از آن بوده است. قبه زمزم و ساختمان سقايه عباس معماري ويژه‌اي داشت و با مرمر و مصالح خاص، همانند بناهاي رومي طراحي شد. خوشگلدي، حكمران جده، در ۹۴۷ق. ديگر بار اين بنا‌ها و گنبد‌ها را ساخت.
تعيين وقت نماز‌ها براي بيت الريس منزلت اجتماعي پديد مي‌آورد؛ اما‌گاه خطا در تشخيص وقت، موقعيت آن‌ها را سخت متزلزل مي‌ساخت. براي نمونه، در نوزدهم رمضان ۸۷۰ق. از آن پس كه رئيس مؤذنان وقت نماز مغرب را اعلان كرد و مردم افطار و نماز برپا كردند، ابر‌ها پراكنده شدند و خورشيد آشكار گشت و مردم خشمگين غوغايي برپا نمودند كه با عذرخواهي و دخالت قاضي القضات شافعي و ناظر الحرم فروكش كرد. در منابع، درباره كم‌كاري بيت الريس در انجام وظيفه، گزارش‌هايي آمده است؛ همچون اينكه بيت الريس وقت نماز‌ها را به تأخير مي‌انداختند و اين كار اعتراض و شكايت مردم نزد مقام‌ها را در پي داشت و كارگزاران شهر از جمله والي، قاضي و نائب الحرم در واكنش به عملكرد بيت الريس، مي‌كوشيدند اين مناصب را از دست آنان بيرون كنند. نيز كساني بيت الريس را افرادي دنياطلب و مشتاق ارتباط با ثروتمندان شمرده‌اند.
منبع:حج
211008
بيت الريس از لحاظ فقهي، مذهب شافعي داشته و همواره بر اين مذهب بوده‌اند تا جايي كه محل استقرار بيت الريس در قبه زمزم را مظلة المذهب الشافعي نام‌گذاري كرده‌اند. در سرگذشت‌نامه‌ها، در شرح احوال دانشوراني بسيار از بيت الريس، به شافعي بودن آن‌ها اشاره كرده‌اند.
از گزارش‌ها به دست مي‌آيد كه تاريخ ساخت قبه زمزم در روزگار منصور و مهدي، دو خليفه كوشا در امور حرمين، يا اندكي پيش از آن بوده است. قبه زمزم و ساختمان سقايه عباس معماري ويژه‌اي داشت و با مرمر و مصالح خاص، همانند بناهاي رومي طراحي شد. خوشگلدي، حكمران جده، در ۹۴۷ق. ديگر بار اين بنا‌ها و گنبد‌ها را ساخت.
تعيين وقت نماز‌ها براي بيت الريس منزلت اجتماعي پديد مي‌آورد؛ اما‌گاه خطا در تشخيص وقت، موقعيت آن‌ها را سخت متزلزل مي‌ساخت. براي نمونه، در نوزدهم رمضان ۸۷۰ق. از آن پس كه رئيس مؤذنان وقت نماز مغرب را اعلان كرد و مردم افطار و نماز برپا كردند، ابر‌ها پراكنده شدند و خورشيد آشكار گشت و مردم خشمگين غوغايي برپا نمودند كه با عذرخواهي و دخالت قاضي القضات شافعي و ناظر الحرم فروكش كرد. در منابع، درباره كم‌كاري بيت الريس در انجام وظيفه، گزارش‌هايي آمده است؛ همچون اينكه بيت الريس وقت نماز‌ها را به تأخير مي‌انداختند و اين كار اعتراض و شكايت مردم نزد مقام‌ها را در پي داشت و كارگزاران شهر از جمله والي، قاضي و نائب الحرم در واكنش به عملكرد بيت الريس، مي‌كوشيدند اين مناصب را از دست آنان بيرون كنند. نيز كساني بيت الريس را افرادي دنياطلب و مشتاق ارتباط با ثروتمندان شمرده‌اند.
منبع:حج
211008
