عقیق: ریشه
تواضع «وضع» است که در اصل به معنى فرونهادن است و به معنای خویش را كوچك نشان
دادن آمده است. ضد آن رفع و بلندى است و در مقابل «تكبر» به معناي خود را بزرگ
دانستن است. مرحوم نراقى در تعريف تواضع مىگويد: تواضع عبارت است از شكسته نفسى
كه نگذارد آدمى خود را بالاتر از ديگرى ببيند و لازمه آن كردار و گفتاري است كه
دلالت بر تعظيم ديگران و اكرام ايشان مى كند. ایمان و اعتقاد به خدا، تمام شؤون
زندگی انسان مؤمن را در بر میگیرد. آن گونه که آثار
بندگی خدا در رفتار و گفتار او آشکار می‌شود. یکی از برجستگی هایاخلاقی که قرآن
کریم در وصف بندگان خدا بیان کرده، رفتار متواضعانهء آناناست: وَعِبََادُ
الرَّحْمََنِ الَّذیِِنَ یَمْشُونَ عَلَی الْاَرْضِ هَوْناً وَ اِذََا
خََاطَبَهُمُ الْجََاهِلُونَ قََالُواسَلاََماً؛ بندگان خدای رحمان کسانیاند که
با تواضع روی زمین راه می‌روند و چون نادانان خطابشان کنند سخن نرم و مسالمت
جویانه گویند. (فرقان: 63).
یشوایان اسلام در سخنان متعددّی ارزش تواضع را بیان کرده
و حد و مرزش راتعیین نموده اند. چنانچه امام رضا (ع)
پیرامون حدّ تواضع چنین فرموده اند: تواضع درجاتی دارد،
از آن جمله، انسان قدر خویش را بشناسد و با دلی سالم در جایگاه خود نشیند، دوست
نداشته باشد به سوی کسی رود، مگر چنان که به سویش آیند. (با مردم چنان که دوست
دارد با او رفتار شود رفتار کند) اگر بدی بیند، آن را با نیکی بپوشاند. فروخورنده
ی خشم و درگذرنده از (لغزش) مردم باشد. در این راستا امام صادق (عَلیه السَلام)
نیز بیان داشته اند: از تواضع است که در نشستن به پایین مجلس راضی باشی و با هرکس
رو به رو شدی، سلام کنی، نزاع و مجادله را ترک گویی، گرچه حق با تو باشد و دوست
نداشته باشی که بهخاطر تقوایی که داری تو را ستایش کنند. رسول اکرم (صلّی الله
علیه و آله) همچنین تواضع را سبب رفع ستم از جامعه دانسته و می فرمایند:
تَوََاضَعُوا حَتََّی لاََ یَبْغََی اَحَدٌ عَلََی اَحَدٍ؛ نسبت به یکدیگر فروتن
باشید تا کسی بر دیگری ستم روا ندارد.
البته باید دانست تولضع، در فرهنگ اسلام، تنها در
برابر بزرگان دین، فرزانگان دانش، مؤمنان و پدر و مادر شایسته و پسندیده است، زیرا
در اینگونه موارد تواضع با ذلت همراه نیست امّا تواضع در مقابل مستکبران،
فرومایگان و یا توانگران به خاطر ثروت و قدرت آنان زشت و نکوهیده است. زمانی که
تواضع، انگیزه و جهت غیرالهی داشته باشد، شکل «ذلّت» به خود میگیرد و سبب بی مقدار
شدن ارزشهای والای انسانی میگردد.
پی نوشت ها:
1-کلینی. اصول کافی، ج2: 100- 101.
2-محمد محمدی ری شهری. میزان الحکمه، ج 10: 508.
3-زینب طاهری. تواضع: 1.
4-مهدی عزیزان. اخلاق اسلامی، ج2: 34-35.
منبع:قدس
211008
