عقیق: جلسات مداحی اهل بیت(ع) که در ایام محرم حسینی شور ویژه‌ای دارد، یکی از معدود مجالسی است که افراد با عقاید و آرا و از طبقات مختلف اجتماعی را تنها به یک دلیل یعنی عشق حسینی می‌بینی و این مجالس از گذشته‌های دور نقطه کانونی برای تجمیع محبان اهل بیت(ع) بوده‌اند اگرچه فراز و فرودهایی را در طول تاریخ تجربه کرده‌اند. از این رو، به مناسبت فرا رسیدن ایام محرم حسینی و به منظور بررسی مؤلفه‌های مداحی اثرگذار و آسیبهایی که می‌تواند بدنه این جلسات را بیمار و تضعیف کند با مرتضی طاهری، مداح و ذاکر اهل بیت(ع) به گفت وگو پرداخته‌ایم که مشروح آن از نظرتان می‌گذرد:

  جناب آقای طاهری! اصلی ترین کارکردهای مداحی چیست، آیا مداحی تنها به بیان مصایب و ویژگی‌های زندگانی اهل بیت (ع) اختصاص دارد یا نه کارکردی فرا‌تر از آن انتظار می‌رود؟

- مداحی اهل بیت (ع) در واقع بیان عظمت و شخصیت و سیره و منش اهل بیت (ع) در همه شؤون و با نگاهی جامع به تمامی ابعاد است که یک بخش آن هم به بیان مصایب آن حضرت (ع) اختصاص دارد نه اینکه صرفاً بیان مصیبت باشد، بلکه شخصیت و زندگی و روش آنها در حیات را نیز تشریح می‌کند اینکه یکی از امور مهم و خاص در زندگی آنها گذشتن از جان و مال و فرزندان در راه خداست و ما در زیارت امین ا... می‌خوانیم: «شهادت می‌دهم تو امام معصوم در راه خدا جهاد کردی و به کتاب خدا عمل نمودی و از سنت پیامبر (ص) تبعیت کردی...».

یعنی سه اصل مهم در این زیارت تبیین می‌شود: جهاد در راه خدا، تبعیت از کتاب الهی و سنت پیامبر اکرم (ص) که نشانه‌هایی بزرگ در زندگانی معصومین (ع) است و مداحان باید متناسب با شرایط روز جامعه و آنچه در حال وقوع است، آن را تبیین و تشریح کنند؛ به عنوان مثال بگویند اگر سیدالشهدا(ع) با بنی امیه مبارزه کردند ما نیز امروز با شرارتهای مختلف مواجه هستیم، آن هم به سردمداری استکبار جهانی و صحنه گردانی آمریکا و به دست ایادیشان یعنی گروه‌های تکفیری که فارغ از هر گونه عقل و منطق عمل می‌کنند.

 اشاره داشتید یکی از ابزارهای شناساندن سیره اهل بیت (ع) به جامعه مداحی است، چرا در میان ابزارهای دیگری مانند جلسات سخنرانی و وعظ، مداحی ابزار اثرگذارتری برای این مهم است؟

- چون مداحی از دو هنر استفاده می‌کند، یک هنر موسیقی و آوا و دیگری هنر شعر که هر دوی اینها در برانگیختن افکار و احساسات مردم نقشی بی‌بدیل دارند. از این رو، مداحی متفاوت از بیان و سخن است، سخنرانی روش معمولی را طی می‌کند، اما در مداحی از آواهای متفاوتی استفاده می‌شود که اثر خاص خود را داشته و شعر نیز چنین اثری دارد.

اگر هر دوی اینها فاخر بوده و با حفظ اصالت، ابداع و نوآوری هم داشته باشند قطعا اثرگذاری خاص تری دارند.

 این تحولات هم می‌تواند مثبت و هم منفی باشد، اگر نوآوری و تحول سبب نشود که محتوای اصلی از دست برود، خوب است.

وقتی تحولات مداحی را آسیب‌شناسی می‌کنیم بعضا در می‌یابیم این تحولات محتوا را کنار نهاده‌اند و فقط به آوا و موسیقی می‌پردازند، به گونه‌ای که اگر یک ساعت در مجلس بنشینی در پایان آنچه را که باید، کسب نمی‌کنی و مستمع رشد و ارتقای معنوی نمی‌یابد. اما اگر تحول سبکهای مداحی توأم با ریزه کاری‌های معرفتی و فرهنگی در مسیر رشد معنوی باشد به موازات نوآوری و ارايه سبک جدید و مؤثر، قطعاً می‌تواند اثرگذار باشد.

 رسیدن به این سبک چه سازوکاری می‌خواهد چه بسا جلساتی را می‌بینیم که بیشتر بر شور تاکید دارند تا شعور؟ هنر مداح در مسیر پیوند زدن میان مخاطب با پیام اصلی جلسات اهل بیت (ع) چیست؟

- اولاً، باید سبک در شأن مجالس اهل بیت(ع) باشد که گاهی برخی سبکها می‌تواند مختص جلسات لهو و لعب باشد نه ستایشگری ائمه اطهار(ع). یعنی سبک در کنار ابداع و نوآوری باید به ‌شأن اهل بیت(ع) توجه کند و انسان را به سمتی ببرد که غیر از این نباشد و به مقصدی جز آستان مقدس این خاندان ختم نشود.

افزون بر این، سبک مداحی باید دارای محتوا و مضمونی باشد که آموزه‌ها و سبک زندگی و هدف جهاد و مبارزه و شهادت معصومین (ع) را روایت کند. به عنوان مثال استفاده از محتوای روایات در قالب اشعار جدید و مخاطب پسند در عین حفظ شأن و جایگاه اهل بیت (ع).

 باید توجه داشت سبکهای قدیمی روضه خوانی تقریبا امروز دیگر مورد پسند نیست، اما می‌توان محتوای قدیم را با ابزار آوا و به روز ارايه کرد، به گونه‌ای که هم پیر و هم جوان با آن ارتباط برقرار کنند و از جلسه لذت ببرند.

البته این براحتی به دست نمی‌آید، بلکه به تجربه و مهارت و استفاده از تجربه بزرگان نیاز دارد.

 ما در دوران دفاع مقدس شاهد بودیم جلسات مداحی در ایجاد انگیزه در نسل جوان و در واقع ایجاد شور در آنها بسیار مؤثر عمل کرد، آیا امروز هم جلسات مداحی این کارکرد را دارد؟

- بی تردید همین طور است و جلسات مداحی محل برانگیخته شدن احساسات و تلاطم آنهاست و هویت و ماهیت مداحی این را اقتضا می‌کند؛ اما در‌‌ همان دوران دفاع مقدس جنس مطالب در برانگیختن احساسات خیلی اثرگذار بود، این یعنی که باید در انتخاب مطالب رویکردمان به گونه‌ای باشد که در کنار جوشش احساسات و عواطف و به تعبیری ایجاد شور، زمینه رشد روحی و معنوی مخاطبان نیز فراهم شود.

  بعضاً تندروی‌هایی در برخی مجالس مداحی دیده می‌شود که زمینه را برای شبهه افکنی گروه‌های سلفی و تکفیری فراهم می‌کند، چگونه می‌توان از چنین مسایلی و پیامدهای سوء آنها جلوگیری کرد؟

- مطالبی که دیگران از آن سوء استفاده می‌کنند نباید در مداحی‌ها مطرح کنیم، ممکن است برخی مسایل از دید معرفتی و در قالبهای عرفانی، اشکال شرعی نداشته باشد، اما ظاهر قضیه بوی شرک دهد و سبب شود دیگران وقتی به ظاهر آنها می‌نگرند - اگرچه خود می‌دانند که شیعه چنین نظری ندارد- به منظور سوءاستفاده و پیشبرد اهداف شوم خود، از آنها به عنوان سند شرک شیعه استفاده کنند و این به معنای فرصت سازی برای دشمن است، اگرچه قصد و نیت آن را نداشته‌ایم.

به عنوان مثال در برخی جلسات گفته می‌شود، من 
حسین اللهی هستم یا زینب اللهی شده‌ام، این به معنای این نیست که آن بزرگواران را خدا دانسته باشند، اما دشمن استفاده سوء کرده و از این کلام‌ها به عنوان سند شرک شیعه بهره می‌گیرد. بنابراین، باید این حریمها حفظ شود و از سوی دیگر حرفی نزنیم که به مقدسات دیگر مذاهب توهین شود و وحدت را خدشه دار کند که این گناهی نابخشودنی است.

 آیا می‌توان از جلسات مداحی انتظار کارکرد تبیین سبک زندگی را داشت؟

- باید چنین باشد و مقام معظم رهبری نیز در جلسات سالانه با مداحان به این موضوع اشاره می‌کنند که در اشعار باید مطالب پندآموز و کاربردی در زندگی مردم که بتواند آنها را به صراط مستقیم هدایت کند، ارايه شود.

به عنوان مثال به نظر می‌رسد باید امسال به مداحان توصیه شود درباره صرفه جویی و عدم اسراف بویژه در مسأله آب یا موضوع تحدید نسل و حرکت جمعیت کشور به سمت پیری طرح موضوع داشته باشند.

 آیا ورود به مسايل سیاسی از کارکردهای جلسات مداحی محسوب می‌شود یا نه مداح نباید ورودی هر چند کوچک به مسايل سیاسی داشته باشد؟

- مسايل سیاسی به عنوان اینکه در جلسات مداحی جناح بندی و مرزبندی کنیم و یک سوی میدان ما باشیم و سوی دیگر احزاب و جناحهای دیگر، نه! زیرا این ورود مسموم کننده فضای جلسات اهل بیت (ع) است و موضعگیری‌های حزبی در این جلسات مورد توصیه و شایسته نیست. باید توجه داشت مخاطب جلسات اهل بیت(ع) با افکار سیاسی مختلف هستند، از این رو، نباید تنها به یک موضع و حزب و جناح توجه داشت؛ اما اگر بحث سیاسی بودن به عنوان پرداختن به موضوعات مبتلابه جامعه باشد، ضرورت دارد. به عنوان مثال یکی از مسایلی که باید مداح به آن توجه داشته باشد و ورود کند بحث حمایت از نظام و ولایت و رهبری است، شاید برخی این را سیاسی بدانند، اما این وظیفه اعتقادی و مذهبی و دینی است نه سیاسی کاری.

منبع:قدس