موضوع حجاب و پوشش ويژه زنان، اختصاص به آئين اسلام نداشته و ندارد، بلکه پوشش خاص زنان، در همه آئينهاي آسماني مانند مسيحيت و يهوديت نيز مطرح بوده است.
عقیق: امروز 17 دی مصادف با روز کشف حجاب به دست رضا شاه است، به همین مناسبت به بررسی حجاب در اسلام پرداختیم.
مفهوم حجاب
حجاب اسلامي عبارت است از حفظ حياي زن، اولا با چشم فرو بستن از نگاه به نامحرم ، ثانيا پوشاندن اندام با چادر، پس حجاب در لغت به معناي مانع، پرده و پوشش آمده است ولي هر پوششي حجاب نيست بلکه آن پوششي حجاب ناميده مي شود که از طريق پشت پرده واقع شدن صورت گيرد.
در اين نوشتار مراد ما از حجاب، پوشش اسلامي است و مراد از پوشش اسلامي زن، به عنوان يکي از احکام وجوبي اسلام، اين است که زن هنگام معاشرت با مردان، بدن خود را ببپوشاند و به جلوه گري و خود نمايي نپردازد.
البته حجاب فقط در پوشش بدن خلاصه نمي شود بلکه در قرآن چندين نوع حجاب ذکر شده است مانند:
الف) حجاب و پوشش درنگاه: اي رسول ما به مردان مومن بگو تا چشمها را از نگاه ناروا بپوشانند "قل للمومنات يغضضن من ابصارهن".
ب) حجاب گفتاري زنان در مقابل نامحرم: زنهار نازک و نرم با مردان سخن نگوييد ، مبادا آن که دلش بيمار هوا و هوس است به طمع افتد؛ "فلا تخضعن بالقول فيطمع الذي في قلبه مرض".
ج) حجاب رفتاري زنان در مقابل نامحرم: به زنان دستور داده شده است به گونه اي راه نروند که با نشان دادن زينتهاي خود باعث جلب توجه نامحرم شود و آن طور پاي به زمين نکوبند که خلخال وزيور پنهان پاهايشان معلوم گردد؛ "ولا يضربن بارجلهن ليعلم ما يخفين من زينتهن".
فلسفه حجاب در اسلام
شهید مطهری درباره حجاب موضوعاتی را مطرح کرده اند که آرامش روانی، استحکام پيوند خانوادگي و استواري اجتماع از جمله این موضوعات است.
آرامش رواني
نبودن حريم ميان زن و مرد و آزادي معاشرتهاي نادرست و بي بند وبار، هيجانها و التهابهاي جنسي را فزوني مي بخشد؛ غريزه جنسي، غريزه هاي نيرومند، عميق و درياصفت است، هرچه بيشتر اطاعت شود سرکش تر مي شود. همچون آتشي است که هرچه بيشتر به آن خوراک بدهند شعله ورتر ميگردد .
همانطور که بشر اعم از زن و مرد در ناحيه ثروت و مقام از تصاحب ثروت و از تملک جاه و مقام سير نمي شود اشباع نمي گردد، در ناحيه جنسي نيز چنين است هيچ مردي از تصاحب زيبارويان و هيچ زني از متوجه کردن مردان و تصاحب قلب آنها و هيچ دلي از هوس سير نمي شود و از طرفي تقاضاي نامحدود خواه و ناخواه انجام نشدني است و هميشه مقرون است به نوعي از محروميت.
استحکام پيوند خانوادگي
شکي نيست که هر چيزي موجب تحکيم پيوند خانوادگي و سبب صميميت رابطه زوجين گردد براي کانون خانواده مفيد است، در ايجاد آن بايد حداکثر کوشش مبذول شود وبالعکس هرچيزي که باعث سستي روابط زوجين گردد به حال زندگي زيانبار است و بايد با آن مبارزه کرد.
اختصاص يافتن التذاذهاي جنسي به محيط خانوادگي در کادر ازدواج مشروع، پيوند زن وشوهري را محکم مي سازد و موجب اتصال زوجين جوان به هم مي شود.
ازدواج در قديم از اهميت زيادي برخوردار بود و يکي از آرزوهاي شيرين جوانان بود به همين دليل زوجين آنرا عامل خوشبختي و سعادت همديگر مي دانستند ولي امروزه کاميابيهاي جنسي زياد شده و در غير کادر ازدواج به حد اعلي رسيده است معاشرتهاي آزاد و بي بندوبار پسران و دختران ازدواج را به صورت يک وظيفه وتکليف و محدوديت در آورده است.
استواري اجتماع
کشانيدن تمتعات جنسي از محيط خانه به اجتماع نيروي کار و فعايت اجتماع را ضعيف مي کند بر خلاف مخالفين حجاب که حجاب را موجب فلج کردن نيروي نيمي از افراد اجتماع مي دانند بي حجابي وترويج روابط ازاد جنسي موجب فلج کردن نيروي اجتماع است.
آنچه که موجب فلج کردن نيروي زن است حبس کردن استعدادهاي اواست نه حجاب و عفت که عامل مهمي براي رشد و شکوفايي زن است و جوانان به خصوص دختران با پناه بردن به حجاب و عفت جنسي بهتر مي توانند از آزارهاي مردان پست و چشم چران در امان باشند و بيشتر استعدادهاي آنها شکوفا شود.
حفاظ و پوشش اسلامي محدوديت نيست که زن را در خانه محبوس و از کار و تحصيل محروم نمايد بلکه حجاب و عفاف محدودشدن کام يابي هاي جنسي در محيط خانواده به بهداشت رواني جامعه و مصونيت از ابتذال و انحطاط و حفظ شئون محيط کار و فعاليت، کمک مي نمايد. پوشاندن اندام وموي و زينتهاي زنانه به جز صورت و دست مانع و مخل فعاليت نيست.
حجاب در روایات
- قال النبي : وَيلٌ لِنِّساء مِنَ الاحمرَينِ ، الذَّهَبِ وَالمُععصفَرِ . پيامبر اكرم مي فرمايد: « واي بر زنان از دو چيز زينتي: طلاو جامة زيبا»
- امام على علیه السّلام فرموده اند: پوشیده و محفوظ داشتن زن مایه آسایش بیشتر و دوام زیبایى اوست (غرر الحکم؛5820)
- امام صادق علیه السلام می فرمایند: حجاب زن برای طراوت و زیبایی اش مفیدتر است. (المستدرک،ج5)
- امیرالمومنین علیه السلام در وصیت خود به امام حسن مجتبی علیه السلام فرمود: با پوشش و حجابی که برای همسرانت قرار می‌دهی، چشم آنان را از هوس و حرام بازمی‌داری، چرا که حجاب برای آنها ثبات بیشتری به ارمغان می آورد.
حجاب در قرآن کریم
حجاب چشم و حجاب رفتاری:
«وقل للمؤمنات یغضضن من ابصارهن و یحفظن فروجهن و لایبدین زینتهن الا ما ظهر منها و لیضربن بخمرهن علی جیوبهن و لایبدین زینتهن الا لبعولتهن او ابائن او اباء بعولتهن او ابنائهن او ابناء بعولتهن او اخوانهن او بنی اخواتهن او بنی اخواتهن او نسائهن او ما ملکت ایمانهن او التابعین غیراولی الاربه من الرجال او الطفل الذین لم یظهروا علی عورات النساء و لایضربن بارجلهن لیعلم ما یخفین من زینتهن و توبوا الی الله جمیعا ایها المؤمنون لعلکم تفلحون». (31 نور)
ای پیامبر(ص) به زنان با ایمان بگو چشمهای خود را فرو گیرند و دامان خود را حفظ کنند و نباید زینت خود را آشکار سازند. جز آن مقدار که طبیعتاً ظاهر است و (اطراف) روسریهای خود را برسینه خود افکنند(تا گردن و سینه با آن پوشانده شود) و زینت خود را آشکار نسازند مگر برای شوهرانشان یا پدرانشان یا پدرشوهرانشان یا پسرانشان یا پسران همسرانشان یا برادرانشان یا پسران برادرانشان یا پسران خواهرانشان یا زنان همکیششان یا کنیزانشان، یا افراد سفیهی که تمایلی به زن ندارند و یا کودکانی که از امور جنسی زنان آگاه نیستند. و به هنگام راه رفتن، پاهای خود را به زمین نزنند تا زینت پنهانی‌شان دانسته شود(و صدای خلخال که برپا دارند به گوش رسد) ای مؤمنان نسبت به گناهان گذشته توبه کنید تا رستگار شوید.
حجاب در گفتار:
نوع دیگر حجاب و پوشش قرآنی، حجاب گفتاری زنان در مقابل نامحرم است:
فَلا تَخْضَعْنَ بِالْقَوْلِ فَیَطْمَعَ الَّذِی فِی قَلْبِهِ مَرَضٌ(احزاب؛32) پس زنهار نازک و نرم با مردان سخن نگویید؛ مبادا آن که دلش بیمار (هوا و هوس) است به طمع افتد.
حجاب زنان سالمند:
قرآن مجید به شکل ظریفی به این تأثیر و تأثّر اشاره فرموده است. نخست به زنان سالمند اجازه میدهد که بدون قصد تبرّج و خودنمایی، لباسهای رویی خود، مثل چادر را در مقابل نامحرم بردارند، ولی در نهایت میگوید: اگر عفت بورزند، یعنی حتی لباسهایی مثل چادر را نیز بر ندارند، بهتر است.
وَ الْقَواعِدُ مِنَ النِّساءِ اللاَّتِی لا یَرْجُونَ نِکاحاً فَلَیْسَ عَلَیْهِنَّ جُناحٌ أَنْ یَضَعْنَ ثِیابَهُنَّ غَیْرَ مُتَبَرِّجاتٍ بِزِینَةٍ وَ أَنْ یَسْتَعْفِفْنَ خَیْرٌ لَهُنَّ وَ اللَّهُ سَمِیعٌ عَلِیمٌ.(نور؛60)
محدوده حجاب:
«یا ایها النبی قل لازواجک و بناتک و نساء المومنین یدنین علیهن من جلابیبهن ذلک ادنی ان یعرفن فلا یوذین و کان الله غفوار رحیما». (59 احزاب) ای پیامبر(ص)، به همسران و دخترانت و زنان مومنان بگو: روسریهای بلند(مانند چادر) خود را بر خویش فرو افکنند تا شناخته نشوند و مورد آزاد قرار نگیرند (و اگر تاکنون خطا و کوتاهی از آنان سرزده، بدانند که9 خداوند همواره بخشنده و مهربان است.
موضوع حجاب در بیان علمای معاصر هم مورد تاکید قرار گرفته همچنانکه مقام معظم رهبري مي فرمايند: آيا جنايتي از اين بزرگتر نسبت به زن هست كه زن را با آرايش، مد و جلوه گري زينت آلات سرگرم كنند و از او به عنوان يك ابزار و وسيله استفاده كنند ؟
شایان ذکر است که موضوع حجاب و پوشش ويژه زنان، اختصاص به آئين اسلام نداشته و ندارد، بلکه پوشش خاص زنان، در همه آئينهاي آسماني مانند مسيحيت و يهوديت نيز مطرح بوده است.
چنانکه در آئين زرتشتيان حجاب وجود داشته است و هم اکنون نيز در ميان زنان سنتي که برآئين پيشينيان زندگي مي کنند و از فرهنگ مسلط زمان رنگ نگرفته اند همچنان پوششي نزديک به حجاب اسلامي رعايت مي شود .
آثار باقي مانده از ملتها و اقوام پيشين در آئينها و فرهنگهاي مختلف حکايت از آن دارد که زنان معمولا پوشيده تر از مردان بوده اند.
تصاوير حضرت مريم در نقاشي هاي کهن تر مسيحيان يا پوشش زنان راهبه که به تبعيت از حضرت مريم، خود را وقف مسايل معنوي و خدمت به بندگان خدا کرده اند دقيقا معيارهاي حجاب رايج در ميان مسلمانان را دارد و از نظر معيارهاي قرآني و روايي حجابي کامل به حساب مي آيد.
اين واقعيت نشان مي دهد که اصل حجاب زنان، پديده اي جغرافيايي، تاريخمند و نشات گرفته از شرايط آب وهوايي خاستگاه اسلام يا علاقه شخصي پيامبر اکرم (ص) ومردم يا شرايط خاص مردم جزيره العرب نبوده است بلکه ديدگاه اسلام در تائيد آموزه هاي اديان آسماني قبل از خود است.
پی نوشت:
مطهري،مرتضي ،مساله حجاب، انتشارات صدرا
اشتهاردي،محمد،پوشش زن در اسلام،معاونت روابط وتبليغات
اکبري، محمد رضا، حجاب درعصر ما ، انتشارات پيام آزاده
نوابي نژاد، عفت،زن جوان وپوشش اسلامي ، نشر مولف
کوهي، محمد رضا، آسيب شناسي شخصيت ومحبوبيت زن ، انتشارات اتقان
مفهوم حجاب
حجاب اسلامي عبارت است از حفظ حياي زن، اولا با چشم فرو بستن از نگاه به نامحرم ، ثانيا پوشاندن اندام با چادر، پس حجاب در لغت به معناي مانع، پرده و پوشش آمده است ولي هر پوششي حجاب نيست بلکه آن پوششي حجاب ناميده مي شود که از طريق پشت پرده واقع شدن صورت گيرد.
در اين نوشتار مراد ما از حجاب، پوشش اسلامي است و مراد از پوشش اسلامي زن، به عنوان يکي از احکام وجوبي اسلام، اين است که زن هنگام معاشرت با مردان، بدن خود را ببپوشاند و به جلوه گري و خود نمايي نپردازد.
البته حجاب فقط در پوشش بدن خلاصه نمي شود بلکه در قرآن چندين نوع حجاب ذکر شده است مانند:
الف) حجاب و پوشش درنگاه: اي رسول ما به مردان مومن بگو تا چشمها را از نگاه ناروا بپوشانند "قل للمومنات يغضضن من ابصارهن".
ب) حجاب گفتاري زنان در مقابل نامحرم: زنهار نازک و نرم با مردان سخن نگوييد ، مبادا آن که دلش بيمار هوا و هوس است به طمع افتد؛ "فلا تخضعن بالقول فيطمع الذي في قلبه مرض".
ج) حجاب رفتاري زنان در مقابل نامحرم: به زنان دستور داده شده است به گونه اي راه نروند که با نشان دادن زينتهاي خود باعث جلب توجه نامحرم شود و آن طور پاي به زمين نکوبند که خلخال وزيور پنهان پاهايشان معلوم گردد؛ "ولا يضربن بارجلهن ليعلم ما يخفين من زينتهن".
فلسفه حجاب در اسلام
شهید مطهری درباره حجاب موضوعاتی را مطرح کرده اند که آرامش روانی، استحکام پيوند خانوادگي و استواري اجتماع از جمله این موضوعات است.
آرامش رواني
نبودن حريم ميان زن و مرد و آزادي معاشرتهاي نادرست و بي بند وبار، هيجانها و التهابهاي جنسي را فزوني مي بخشد؛ غريزه جنسي، غريزه هاي نيرومند، عميق و درياصفت است، هرچه بيشتر اطاعت شود سرکش تر مي شود. همچون آتشي است که هرچه بيشتر به آن خوراک بدهند شعله ورتر ميگردد .
همانطور که بشر اعم از زن و مرد در ناحيه ثروت و مقام از تصاحب ثروت و از تملک جاه و مقام سير نمي شود اشباع نمي گردد، در ناحيه جنسي نيز چنين است هيچ مردي از تصاحب زيبارويان و هيچ زني از متوجه کردن مردان و تصاحب قلب آنها و هيچ دلي از هوس سير نمي شود و از طرفي تقاضاي نامحدود خواه و ناخواه انجام نشدني است و هميشه مقرون است به نوعي از محروميت.
استحکام پيوند خانوادگي
شکي نيست که هر چيزي موجب تحکيم پيوند خانوادگي و سبب صميميت رابطه زوجين گردد براي کانون خانواده مفيد است، در ايجاد آن بايد حداکثر کوشش مبذول شود وبالعکس هرچيزي که باعث سستي روابط زوجين گردد به حال زندگي زيانبار است و بايد با آن مبارزه کرد.
اختصاص يافتن التذاذهاي جنسي به محيط خانوادگي در کادر ازدواج مشروع، پيوند زن وشوهري را محکم مي سازد و موجب اتصال زوجين جوان به هم مي شود.
ازدواج در قديم از اهميت زيادي برخوردار بود و يکي از آرزوهاي شيرين جوانان بود به همين دليل زوجين آنرا عامل خوشبختي و سعادت همديگر مي دانستند ولي امروزه کاميابيهاي جنسي زياد شده و در غير کادر ازدواج به حد اعلي رسيده است معاشرتهاي آزاد و بي بندوبار پسران و دختران ازدواج را به صورت يک وظيفه وتکليف و محدوديت در آورده است.
استواري اجتماع
کشانيدن تمتعات جنسي از محيط خانه به اجتماع نيروي کار و فعايت اجتماع را ضعيف مي کند بر خلاف مخالفين حجاب که حجاب را موجب فلج کردن نيروي نيمي از افراد اجتماع مي دانند بي حجابي وترويج روابط ازاد جنسي موجب فلج کردن نيروي اجتماع است.
آنچه که موجب فلج کردن نيروي زن است حبس کردن استعدادهاي اواست نه حجاب و عفت که عامل مهمي براي رشد و شکوفايي زن است و جوانان به خصوص دختران با پناه بردن به حجاب و عفت جنسي بهتر مي توانند از آزارهاي مردان پست و چشم چران در امان باشند و بيشتر استعدادهاي آنها شکوفا شود.
حفاظ و پوشش اسلامي محدوديت نيست که زن را در خانه محبوس و از کار و تحصيل محروم نمايد بلکه حجاب و عفاف محدودشدن کام يابي هاي جنسي در محيط خانواده به بهداشت رواني جامعه و مصونيت از ابتذال و انحطاط و حفظ شئون محيط کار و فعاليت، کمک مي نمايد. پوشاندن اندام وموي و زينتهاي زنانه به جز صورت و دست مانع و مخل فعاليت نيست.
حجاب در روایات
- قال النبي : وَيلٌ لِنِّساء مِنَ الاحمرَينِ ، الذَّهَبِ وَالمُععصفَرِ . پيامبر اكرم مي فرمايد: « واي بر زنان از دو چيز زينتي: طلاو جامة زيبا»
- امام على علیه السّلام فرموده اند: پوشیده و محفوظ داشتن زن مایه آسایش بیشتر و دوام زیبایى اوست (غرر الحکم؛5820)
- امام صادق علیه السلام می فرمایند: حجاب زن برای طراوت و زیبایی اش مفیدتر است. (المستدرک،ج5)
- امیرالمومنین علیه السلام در وصیت خود به امام حسن مجتبی علیه السلام فرمود: با پوشش و حجابی که برای همسرانت قرار می‌دهی، چشم آنان را از هوس و حرام بازمی‌داری، چرا که حجاب برای آنها ثبات بیشتری به ارمغان می آورد.
حجاب در قرآن کریم
حجاب چشم و حجاب رفتاری:
«وقل للمؤمنات یغضضن من ابصارهن و یحفظن فروجهن و لایبدین زینتهن الا ما ظهر منها و لیضربن بخمرهن علی جیوبهن و لایبدین زینتهن الا لبعولتهن او ابائن او اباء بعولتهن او ابنائهن او ابناء بعولتهن او اخوانهن او بنی اخواتهن او بنی اخواتهن او نسائهن او ما ملکت ایمانهن او التابعین غیراولی الاربه من الرجال او الطفل الذین لم یظهروا علی عورات النساء و لایضربن بارجلهن لیعلم ما یخفین من زینتهن و توبوا الی الله جمیعا ایها المؤمنون لعلکم تفلحون». (31 نور)
ای پیامبر(ص) به زنان با ایمان بگو چشمهای خود را فرو گیرند و دامان خود را حفظ کنند و نباید زینت خود را آشکار سازند. جز آن مقدار که طبیعتاً ظاهر است و (اطراف) روسریهای خود را برسینه خود افکنند(تا گردن و سینه با آن پوشانده شود) و زینت خود را آشکار نسازند مگر برای شوهرانشان یا پدرانشان یا پدرشوهرانشان یا پسرانشان یا پسران همسرانشان یا برادرانشان یا پسران برادرانشان یا پسران خواهرانشان یا زنان همکیششان یا کنیزانشان، یا افراد سفیهی که تمایلی به زن ندارند و یا کودکانی که از امور جنسی زنان آگاه نیستند. و به هنگام راه رفتن، پاهای خود را به زمین نزنند تا زینت پنهانی‌شان دانسته شود(و صدای خلخال که برپا دارند به گوش رسد) ای مؤمنان نسبت به گناهان گذشته توبه کنید تا رستگار شوید.
حجاب در گفتار:
نوع دیگر حجاب و پوشش قرآنی، حجاب گفتاری زنان در مقابل نامحرم است:
فَلا تَخْضَعْنَ بِالْقَوْلِ فَیَطْمَعَ الَّذِی فِی قَلْبِهِ مَرَضٌ(احزاب؛32) پس زنهار نازک و نرم با مردان سخن نگویید؛ مبادا آن که دلش بیمار (هوا و هوس) است به طمع افتد.
حجاب زنان سالمند:
قرآن مجید به شکل ظریفی به این تأثیر و تأثّر اشاره فرموده است. نخست به زنان سالمند اجازه میدهد که بدون قصد تبرّج و خودنمایی، لباسهای رویی خود، مثل چادر را در مقابل نامحرم بردارند، ولی در نهایت میگوید: اگر عفت بورزند، یعنی حتی لباسهایی مثل چادر را نیز بر ندارند، بهتر است.
وَ الْقَواعِدُ مِنَ النِّساءِ اللاَّتِی لا یَرْجُونَ نِکاحاً فَلَیْسَ عَلَیْهِنَّ جُناحٌ أَنْ یَضَعْنَ ثِیابَهُنَّ غَیْرَ مُتَبَرِّجاتٍ بِزِینَةٍ وَ أَنْ یَسْتَعْفِفْنَ خَیْرٌ لَهُنَّ وَ اللَّهُ سَمِیعٌ عَلِیمٌ.(نور؛60)
محدوده حجاب:
«یا ایها النبی قل لازواجک و بناتک و نساء المومنین یدنین علیهن من جلابیبهن ذلک ادنی ان یعرفن فلا یوذین و کان الله غفوار رحیما». (59 احزاب) ای پیامبر(ص)، به همسران و دخترانت و زنان مومنان بگو: روسریهای بلند(مانند چادر) خود را بر خویش فرو افکنند تا شناخته نشوند و مورد آزاد قرار نگیرند (و اگر تاکنون خطا و کوتاهی از آنان سرزده، بدانند که9 خداوند همواره بخشنده و مهربان است.
موضوع حجاب در بیان علمای معاصر هم مورد تاکید قرار گرفته همچنانکه مقام معظم رهبري مي فرمايند: آيا جنايتي از اين بزرگتر نسبت به زن هست كه زن را با آرايش، مد و جلوه گري زينت آلات سرگرم كنند و از او به عنوان يك ابزار و وسيله استفاده كنند ؟
شایان ذکر است که موضوع حجاب و پوشش ويژه زنان، اختصاص به آئين اسلام نداشته و ندارد، بلکه پوشش خاص زنان، در همه آئينهاي آسماني مانند مسيحيت و يهوديت نيز مطرح بوده است.
چنانکه در آئين زرتشتيان حجاب وجود داشته است و هم اکنون نيز در ميان زنان سنتي که برآئين پيشينيان زندگي مي کنند و از فرهنگ مسلط زمان رنگ نگرفته اند همچنان پوششي نزديک به حجاب اسلامي رعايت مي شود .
آثار باقي مانده از ملتها و اقوام پيشين در آئينها و فرهنگهاي مختلف حکايت از آن دارد که زنان معمولا پوشيده تر از مردان بوده اند.
تصاوير حضرت مريم در نقاشي هاي کهن تر مسيحيان يا پوشش زنان راهبه که به تبعيت از حضرت مريم، خود را وقف مسايل معنوي و خدمت به بندگان خدا کرده اند دقيقا معيارهاي حجاب رايج در ميان مسلمانان را دارد و از نظر معيارهاي قرآني و روايي حجابي کامل به حساب مي آيد.
اين واقعيت نشان مي دهد که اصل حجاب زنان، پديده اي جغرافيايي، تاريخمند و نشات گرفته از شرايط آب وهوايي خاستگاه اسلام يا علاقه شخصي پيامبر اکرم (ص) ومردم يا شرايط خاص مردم جزيره العرب نبوده است بلکه ديدگاه اسلام در تائيد آموزه هاي اديان آسماني قبل از خود است.
پی نوشت:
مطهري،مرتضي ،مساله حجاب، انتشارات صدرا
اشتهاردي،محمد،پوشش زن در اسلام،معاونت روابط وتبليغات
اکبري، محمد رضا، حجاب درعصر ما ، انتشارات پيام آزاده
نوابي نژاد، عفت،زن جوان وپوشش اسلامي ، نشر مولف
کوهي، محمد رضا، آسيب شناسي شخصيت ومحبوبيت زن ، انتشارات اتقان
