حضرت‌‌ام كلثوم در واقعه جانسوز كربلا حضور داشتند و بعد از شهادت امام حسين (عليه السلام) و اهل بيت و اصحابشان در كنار خواهرش زينب(س) از بانوان و يتيمان محافظت مى نمود. اشعار آن حضرت در فراق برادر در كربلا مشهور و جانسوز است.
ايشان سرانجام پس از گذشت چهار ماه از واقعه كربلا با دلى پر غم و اندوه از مصائب كربلا، بالأخص شهادت سيد الشهداء (ع) رحلت نمود و در مدينه منوره مدفون گرديد. به قولى رحلت آن حضرت در آخر ماه جمادى الثانى بوده است.

درباره ازدواج اين بانوي بزرگوار با خليفه دوم شبهه‌اي مطرح مي‌شود كه به اختصار بدان مي‌پردازيم:

ازدواج خليفه دوم با‌ام كلثوم دختر حضرت علي (ع) در روايات زيادي از طريق اهل سنت و شيعه نقل شده است كه اين نقل‌ها تفاوت‌هايي با هم دارند و مورد تشكيك بزرگان علم و دانش شيعه قرار گرفته‌اند.

نظرية شيخ مفيد
شيخ مفيد (۳۳۶ـ ۴۱۳)، در رساله ويژه‌اي كه در اين موضوع نوشته، در صحت آن تشكيك كرده و مي‌گويد: خبر تزويج از طريق زبير بن بكار [۱] نقل شده و او مورد اعتماد نيست، به خصوص كه او از دشمنان علي (ع) بود، طبعاً نقل وي، به ويژه آنچه مربوط به بني‌هاشم است، قابل پذيرش نخواهد بود.

آنچه مايه انتشار اين خبر گرديد، اين است كه ابومحمد، حسن بن يحيي علوي آن را در كتاب «النسب» خود نقل كرده و از آنجا كه فردي علوي آن را نقل كرده است، گروهي آن را پذيرفتند.

آنگاه شيخ مفيد، استاد عقايد شيعه، به وجود تناقض‌ها و اختلاف‌هاي عجيب و غريب در نقل اين قطعه از تاريخ اشاره مي‌كند و مي‌گويد: نقل‌هاي مختلفي در اين باره وجود دارد، از جمله اينكه:

1.علي (ع) او را به عقد عمر درآورد.
2.اين كار به وسيله عباس عموي علي (ع) صورت پذيرفت.
3.اين كار از روي تهديد انجام گرفت.
4.عروسي صورت پذيرفت و عمر از او داراي فرزندي به نام «زيد» شد.
5.خليفه پيش از مراسم عروسي كشته شد.
6.زيد نيز داراي فرزندي بود.
7.او كشته شد و وارثي نداشت.
8.او و مادرش در يك روز كشته شدند.
9.مادرش پس از وي زنده بود.
10.مهريه او چهل هزار درهم بود.
11.مهريه او چهار هزار درهم بود.
12.مهريه او پانصد درهم بود.
اين اختلاف‌ها شك و ترديد را در ذهن انسان زنده كرده و اصل تزويج را زير سؤال مي‌برد. [۲]

امّ كلثوم ربيبه امام (ع) بود
برخي از نويسنـدگان معتقدند امّ كلثومي كه به تزويج خليفه درآمد، ربيبة امام علي (ع) بود، نه دختر صلبي او؛ زيرا اسمـاء بنت عميس پس از درگذشت جعفر بن ابي طالب، با ابوبكر ازدواج كرد و از اين ازدواج دختري به نام امّ كلثوم متولد شد. پس از درگذشت خليفة نخست، اسماء با علي (ع) ازدواج كرد و دختر خود را به عنوان ربيبه به خانه امام آورد، سپس همين ربيبه به عقد عمر بن خطاب درآمد.
اين نظريه چندان استوار نيست؛ زيرا درست است كه ابوبكر دختري به نام امّ كلثوم داشت، ولي مادر او «حبيبه» دختر يكي از انصار، به نام زيد بن خارجه بود. امّ كلثوم دختر ابي‌بكر را طلحة بن عبيداللّه تزويج كرد و از او فرزنداني به نام‌هاي محمد و زكريا و عايشه به دنيا آمدند. پس از كشته شدن طلحه، عبدالرحمن بن عبداللّه وي را تزويج كرد.
خلاصه اينكه اسماء بنت عميس با ازدواج با ابي‌بكر، جز
يك فرزند به نام «محمد» به دنيا نياورد. بنابراين، نمي‌توان گفت امّ كلثوم مورد گفتگو، دختر اسماء بنت عميس است؛ زيرا اصلاً اسماء دختري از ابو‌بكر نداشت و امّ كلثوم كه دختر ابو‌بكر بود، از مادري به نام «قتيله» متولد شده و او هم با طلحة بن عبيداللّه (نه عمر ابن خطاب) ازدواج كرد.(3)

آنچه از روايات به دست مي‌آيد: خليفه دوم،‌ ام كلثوم را از حضرت علي (ع (خواستگاري كرد [۴] و حضرت علي (ع) را در اين امر تهديد كرد... [۵] و حضرت علي (ع) عذر آورده و خواستگاري را نپذيرفتند. (6)
عمر بار ديگر حضرت علي (ع) را تهديد كرده و براي نوبت‌هاي بعدي بار‌ها خواستگاري را تكرار كرد. (7)

در ‌‌نهايت حضرت علي (ع) اختيار ازدواج‌ام كلثوم را به عموي خويش عباس بن عبدالمطلب واگذار نموده و با اجازه عباس بن عبدالمطلب عقد نكاح بين عمر بن خطاب و‌ام كلثوم خوانده شد و حضرت‌ام كلثوم به خانه عمر بن خطاب منتقل شد و بعد از مدت كوتاهي عمر بن خطاب مرد و حضرت علي (ع) دخترش را به منزل خويش برگرداندند. (8)

نوبختي از علماي قديمي شيعه (زمان غيبت صغري (مي‌گويد:‌ام كلثوم در موقع ازدواج با عمر، صغيره بود و قبل از اينكه به سن بلوغ برسد عمر از دنيا رفت (كشته شد). (9)

همچنين رزقاني مالكي، از علماي اهل سنت (متوفي ۱۱۲۲ه­ق) مي‌گويد:‌ام كلثوم، همسر عمر بن خطاب بود و قبل از اينكه به سن بلوغ برسد، عمر از دنيا رفت. (10)

بنابراين بر فرض پذيرش وقوع عقد بين‌ام كلثوم و خليفه دوم، بنابر احاديث اهل سنت نيز عدم رضايت اميرمومنان (ع) به خوبي فهميده مي‌شود. همچنين، در گزارش‌هاي تاريخي به زير سن بلوغ بودن ايشان اشاره شده و اينكه آن بزرگوار سه ماه در عقد خليفه بوده كه وي كشته مي‌شود و اميرمومنان دخترش را به خانه بازمي گردانند. در منابع تاريخي نيز گزارشي از زفاف نيامده و اين ازدواج نيز فرزندي را در برنداشته است.