عقیق: وَقَضَى رَبُّکَ أَلاَّ تَعْبُدُواْ إِلاَّ إِیَّاهُ وَبِالْوَالِدَیْنِ إِحْسَانًا إِمَّا یَبْلُغَنَّ عِندَکَ الْکِبَرَ أَحَدُهُمَا أَوْ کِلاَهُمَا فَلاَ تَقُل لَّهُمَآ أُفٍّ وَلاَ تَنْهَرْهُمَا وَقُل لَّهُمَا قَوْلًا کَرِیمًا؛ وَاخْفِضْ لَهُمَا جَنَاحَ الذُّلِّ مِنَ الرَّحْمَةِ وَقُل رَّبِّ ارْحَمْهُمَا کَمَا رَبَّیَانِی صَغِیرًا(1)
و پروردگار تو مقرر کرد که جز او را مپرستید و به پدر و مادر [خود] احسان کنید اگر یکى از آن دو یا هر دو در کنار تو به سالخوردگى رسیدند به آنها [حتى] اوف مگو و به آنان پرخاش مکن و با آنها سخنى شایسته بگوى و از سر مهربانى بال فروتنى بر آنان بگستر و بگو پروردگارا آن دو را رحمت کن چنانکه مرا در خردى پروردند.
در احادیث در مورد احسان به والدین بسیار سفارش شده و از آزردن آنان نکوهش به عمل آمده است: پاداش نگاه رحمت به والدین حج مقبول است. رضایت آن دو رضای الهی و خشم آنان خشم خدا است. احسان به پدر و مادر عمر را طولانی می کند و سبب می شود که فرزندان نیز به ما احسان کنند.
در احادیث آمده است: حتی اگر تو را زدند تو اف نگو، خیره نگاه مکن، دست بلند مکن، جلوتر از آنان راه نرو، آنان را به نام صدا نزن، کاری مکن که مردم به آنان دشنام دهند، پیش از آنان منشین و پیش از آنکه از تو چیزی بخواهند به آنان کمک کن.(2)
از پیامبر اکرم (ص) سوال شد: آیا پس از مرگ هم احسانی برای والدین هست؟ فرمودند: آری، از راه نماز خواندن برای آنان و استغفار برایشان و وفا به تعهداتشان و پرداخت بدهی هایشان و احترام به دوستانشان.(3)
در حدیث آمده است: حتی اگر والدین فرزند خود را زدند، فرزند بگوید خدا شما را ببخشاید که این همان قول کریم است.(4)
احسان به والدین از صفات انبیاء است چنانکه در مورد حضرت عیسی (ع) توصیف "برا بوالدتی" و در مورد حضرت یحیی (ع) "برا بوالدیه" (5) آمده است.
والدین تنها پدر و مادر طبیعی نیستند. در برخی احادیث، پیامبر اکرم (ص) و امیرالمومنین (ع) پدر امت به حساب آمده اند. "انا و علی ابوا هذه الامه" همچنان که حضرت ابراهیم (ع) پدر عرب به حساب آمده است. (تفسیر نورالثقلین) "مله ابیکم ابراهیم" (6)
اگر والدین توجه کنند که پس از توحید مطرح هستند، انگیزه دعوت فرزندان به توحید در آنان زنده می شود. "قضی ربک الاتعبدوا الا ایاه و بالوالدین احسانا" بنابراین می توان نتیجه گرفت:
1_خدمتگزاری و احسان به پدر و مادر، ازا وصاف موحد واقعی است. الا تعبدوا الا ایاه و بالوالدین احسانا"
_2فرمان نیکی به والدین مانند فرمان توحید قطعی و نسخ نشدنی است. قضی
_3احسان به والدین در کنار توحید و اطاعت از خداوند آمده است تا نشان دهد این کار هم واجب عقلی و وظیفه انسانی است هم واجب شرعی. "قضی ربک الاتعبدوا الا ایاه و بالوالدین احسانا"
_4نسل نو بادی در سایه ایمان با نسل گذشته پیوند محکم داشته باشند. " الاتعبدوا الا ایاه و بالوالدین احسانا"
_5در احسان به والدین، مسلمان بودن آنها شرط نیست " و بالوالدین احسانا"
6_در احسان به پدر و مادر فرقی میان آن دو نیست. " و بالوالدین احسانا"
_7نیکی به پدر و مادر را بی واسطه و به دست خود انجام می دهیم. " و بالوالدین احسانا"
_8احسان، بالاتر از انفاق است و شامل محبت، ادب، آموزش، مشورت، اطاعت، تشکر، مراقبت و امثال اینها می شود. "و بالوالدین احسانا"
_9احسان به والدین حد و مرز ندارد. "و بالوالدین احسانا" (نه مثل فقیر که تا سیر شود و جهاد که تا رفع فتنه باشد و روزه که تا افطار باشد.(
10_سفارش قرآن به احسان، متوجه فرزندان است نه والدین "و بالوالدین احسانا" زیرا والدین نیازی به سفارش ندارند و به طور طبیعی به فرزندان خود احسان می کنند.
_11هر چه نیاز جسمی و روحی والدین بیشتر باشد، احسان به آنان ضروری تر است. "یبلغن عندک الکبر"
_12پدر و مادر سالمند را به آسایشگاه نبریم، بلکه نزد خود نگهداریم. "عندک"
13_هم احسان لازم است هم سخن زیبا و خوب. "احسانا... قل لهما قولا کریما" (بعد از احسان، گفتار کریمانه مهمترین شیوه برخورد با والدین است.)
_14در احسان به والدین و قول کریمانه، شرط مقابله نیامده است یعنی اگر آنان هم با تو کریمانه برخورد نکردند، تو کریمانه سخن بگو. "وقل لهما قولا کریما"
_15فرزند در هر موقعیتی که هست باید متواضع باشد و کمالات خود را به رخ والدین نکشد. "واخفض لهما جناج الذل"
_16تواضع در برابر والدین، باید از روی مهر و محبت باشد، نه ظاهری و ساختگی یا برای گرفتن اموال آنان. "واخفض لهما... من الرحمه"
_17فرزند باید نسبت به پدر و مادر هم متواضع باشد هم برایشان از خداوند رحمت بخواهد. "واخفض... و قل رب ارحمهما"
_18دعای فرزند در حق پدر و مادر مستجاب است وگرنه خداوند دستور به دعا نمی داد. "وقل رب ارحمهما..."
_19دعا به پدر و مادر، فرمان خدا و نشانه شکرگزاری از آنان است. "قل رب ارحمهما..."
_20رحمت الهی، جبران زحمات تربیتی والدین است. "رب ارحمهما ربیانی" گویا خداوند به فرزند می گوید: تو رحمت خود را دریغ مدار و از خدا نیز استمداد کن که ادای حق آنان از عهده تو خارج است.
21_گذشته خودف تلخی ها و مشکلات دوران کودکی و خردسالی را که بر والدین تحمیل شده است از یاد نبرید. "کما ربیانی صغیرا"
22_پدر و مادر باید بر اساس محبت فرزندان را تربیت کنند. "ارحمهما کما ربیانی"
_23انسان باید از مربیان خود تشکر و قدردانی کند. "ارحمهما کما ربیانی"

پی نوشت ها:

1_ (اسراء، 23 و 24)

2_ (تفسیر نورالثقلین)
3_ (تفسیر نمونه)
4_ (کافی، ج 2، ص 157)

5_(مریم، 39)

6_(حج،78)
منبع:قدس

211008