عقیق:آیت‌الله العظمی مظاهری در نوشتاری به تبیین منازل برزخ و رد تناسخ پرداخت.

بنا بر این گزارش متن این نوشتار به شرح زیر است:

منزل اول پس از مرگ،«عالم برزخ» است که خود نیز داراى منازلى است: منزلى در وقت مرگ، منزلى در قبر و منزلى نیز تا روز قیامت، که براى آگاهى تفصیلى از این منازل مى‏توان به کتابهایى که در مورد معاد تألیف شده است، مراجعه کرد. واژه «برزخ» در لغت، به معناى چیزى است که در میان دو شى قرار مى‏گیرد. به همین جهت به عالَمى که میان دنیا و آخرت قرار گرفته، «برزخ» گفته مى‏شود. عالم «برزخ» را «عالَم قب» یا «عالَم ارواح» نیز مى‏نامند. قرآن شریف در زمینه اصلِ وجود عالم برزخ آیاتى دارد، از جمله: «حَتى اِذا جاءَ اَحَدَهُمُ الْمَوتُ قالَ رَب ارْجِعُونِ لَعَلى اَعْمَلُ صالِحاً فیما تَرَکْتُ کَلا اِنها کَلِمَةٌ هُوَ قائِلُها وَ مِنْ وَرائِهِمْ بَرْزَخٌ اِلى یَومِ یُبْعَثُونَ»[1].

«زمانى که مرگ یکى از آنان فرا رسد مى‏گوید اى پروردگار من ! مرا باز گردان، شاید در آنچه ترک کردم عمل صالحى انجام دهم، چنین نیست، این سخنى است که او به زبان مى‏گوید و پشت سر آنان برزخى است تا روزى که برانگیخته مى‏شوند».

جهانى پس از مرگ، غیر از عالَم قیامت وجود دارد

همچنین آیاتى که مربوط به زنده بودن شهیدان پس از شهادت مى‏باشد، نیز اثبات مى‏کند که جهانى پس از مرگ، غیر از عالَم قیامت وجود دارد. در کلمات معصومین(ع) نیز، روایات متعددى در کتب شیعه و سنى وجود دارد که با تعبیرات مختلف، از جهان برزخ، سخن گفته شده است، از جمله در حدیث شریفى آمده است که شخصى از امام صادق«سلام‌الله‌علیه»سئوال مى‏کند که «برزخ»چیست؟ و امام«سلام‌الله‌علیه»در پاسخ مى‏فرمایند: «اَلْقَبْرُ، مُنْذُ حینَ مَوتِهِ إِلى یَومِ القِیامَةِ: برزخ همان قبر است که از زمان مرگ تا روز قیامت ادامه دارد»[2].

روح انسان، پس از پایان زندگى در اجساد لطیفى قرار مى‏گیرد

بنابراین در اصل وجود عالم برزخ، بحثى نیست، اما در اینکه زندگى برزخى چگونه است؟ باید گفت: روشن‏ترین تصویرى که از زندگى در عالم برزخ وجود دارد این است که روح انسان، پس از پایان زندگى این دنیا و ویران شدن جسم فعلى، در اجساد لطیفى قرار مى‏گیرد که از عوارض و خصوصیات جسمِ فعلى و مادى، بر کنار است ولى چون شبیه و مثل همین جسم است، به آن «قالب مثالى»یا «بدن مثالى» مى‏گویند که نه به طور کلى مجرد است و نه به طور کلى مادى است بلکه داراى نوعى «تجرد برزخى» و خاص است. مرحوم علامه مجلسى(ره) در بحار الانوار[3] تصریح مى‏فرماید که در برخى از روایات، حالت برزخ به حالت رؤیا و خواب، تشبیه شده است.

متنعم بودن خوبان و معذب بودن بدان در عالم برزخ

قرآن‏کریم، علاوه بر اثبات اصل وجود «عالَم برزخ»، درباره ‏متنعم بودن خوبان و معذب‏ بودن بدکاران در آن عالم‏ نیز آیاتى دارد که براى نمونه به دو آیه اشاره مى‏کنیم: «قیلَ ادْخُلِ الجَنةَ قالَ یا لَیْتَ قَومى یَعْلَمُونَ بِما غَفَرَ لى رَبى وَ جَعَلَنى مِنَ الْمُکْرَمینَ»[4] به او گفته شد آن مؤمن شهید«وارد بهشت شو، گفت: اى کاش قوم من مى‏دانستند که پروردگارم مرا آمرزیده و از گرامى داشتگان قرار داده است».

در این آیه پس از شهادتِ شهید به وى خطاب شده است که وارد بهشت شو، در حالى که مى‏دانیم که بهشت جاوید الهى در عالَم قیامت، نصیب مؤمنان و شهیدان خواهد شد. از اینجا روشن مى‏شود که «بهشت» در عالم برزخ نیز وجود دارد و در آن برزخیان صالح، به نعمتهاى الهى متنعم و پاداش داده خواهند شد.

«اَلنارُ یُعْرَضُونَ عَلَیْها غُدُواً وَ عَشِیاً وَ یَومَ تَقُومُ الساعَةُ اَدْخِلوُا الَ فِرْعَونَ اَشَد الْعَذابِ»[5] «عذاب آنها آتش است که هر صبح و شام بر آن عرضه مى‏شوند و روزى که قیامت بر پا شود آل فرعون را در سخت‏ترین عذابها وارد کنید».

در این آیه نیز خداوند متعال تصریح فرموده است که قبل از برپایى قیامت، آل فرعون‏ در هر صبح و شام بر عذاب و آتش‏ عرضه مى‏شوند در حالى که ‏عذاب و آتش جهنم در عالَم قیامت خواهد بود. پس در نتیجه «عذاب و جهنم» در عالم برزخ نیز وجود دارد.

ابطال «تناسخ»

در پایان این فصل مناسب است که به طور اجمال، به یک عقیده باطل و رد آن اشاره کنیم و آن عقیده، «تناسخ» یا «بازگشت ارواح» نام دارد.

برخى از فرقه‏ها معتقدند که روح انسان بعد از مرگ و ویران شدن این بدن، به بدن دیگرى در همین عالم دنیا باز مى‏گردد و به عبارت دیگر، روح بلافاصله پس از جدا شدن از بدن انسان در جسم و بدن دیگرى حلول کرده و زندگى مجددى را در همین دنیا آغاز مى‏کند و این مسئله ممکن است بارها تکرار شود. اگر انسانى که مى‏میرد، جزء صالحان و خوبان باشد، روح او در بدن یک شخص متنعم و آسوده و در رفاه ظاهرى حلول مى‏کند و اگر انسانى که مى‏میرد، در زمره انسانهاى ناشایست باشد، روح او در بدن یک شخص بلاکش و ناآرام حلول خواهد کرد. متکلمین و حکماى الهى، این عقیده را از نظر عقل و شرع باطل کرده‏اند و وجود عالم برزخ و تصریح قرآن کریم به وجود چنین عالمى را نیز دلیل بر رد این اعتقاد مى‏دانند. حکیم عارف، ملاصدراى شیرازى در بحث تناسخ، دلیل محکم دیگرى بر رد تناسخ آورده‏اند و آن این است که تعلق روح بعد از مرگ به بدن دیگر، مستلزم برگشت از فعل به قوه است و چنین بازگشتى محال است که البته توضیح فنى این مطالب در کتب مفصله آمده است.

علاوه بر این، لازمه اعتقاد به «تناسخ» آن است که، مستضعفان و افراد بلاکش و پر رنج و محنت، از نظر روحى، اشخاص ناشایست و بدى باشند و مثلاً روح کسانى مانند معاویه و یزید و شمر در وجود آنها حلول کرده باشد و در حقیقت این قشر از اجتماع، از بدترین انسانها باشند و به عبارت دیگر در این بزم، هر که بلاى او بیشتر است و استضعاف او بالاتر است، از نظر روحى پست‏تر و شقى‏تر باشد، در حالى که اصلاً چنین چیزى نیست و بسیارى از پاکان و صالحان و شایستگان در بین همین مستضعفان و اقشار پر رنج و محنت مى‏باشند. بنابراین«تناسخ یک عقیده باطل‏است».

پی نوشت ها:

1. مؤمنون/ 100 - 99.

2.تفسیر نور الثقلین، ج 2، ص 554.

3. بحار الانوار، ج 6، ص 271.

4. یس/ 27 - 26.

5. غافر/ 46.

منبع:ایکنا

211008