تبلیغات مخالفان حضرت شعیب چه بود؟

امام صادق علیه السلام فرموده است: هر که این سوره را در هر ماه یک بار قرائت کند، در روز قیامت از جمله کسانی است که هیچ خوف و ترسی و هیچ حزن و اندوهی ندارد و هر کس در روز‌های جمعه این سوره را بخواند، در زمره کسانی است که خداوند از آن‌ها حسابرسی نمی‌کند، بدانید در آن آیات محکمی است؛ پس آن را فرو نگذارید، زیرا آن‌ها در روز قیامت به سود قاریان خود شهادت می‌دهند. در روایتی دیگر از ایشان رسیده است: «قرائت کننده سوره اعراف در روز قیامت از کسانی است که ایمن هستند»

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ
وَقَالَ الْمَلَأُ الَّذِینَ کَفَرُوا مِنْ قَوْمِهِ لَئِنِ اتَّبَعْتُمْ شُعَیْبًا إِنَّکُمْ إِذًا لَخَاسِرُونَ ﴿۹۰﴾
و سران قومش که کافر بودند گفتند اگر از شعیب پیروى کنید در این صورت قطعا زیانکارید (۹۰)
فَأَخَذَتْهُمُ الرَّجْفَةُ فَأَصْبَحُوا فِی دَارِهِمْ جَاثِمِینَ ﴿۹۱﴾
پس زمین‏لرزه آنان را فرو گرفت و در خانه ‏هایشان از پا درآمدند (۹۱)
الَّذِینَ کَذَّبُوا شُعَیْبًا کَأَنْ لَمْ یَغْنَوْا فِیهَا الَّذِینَ کَذَّبُوا شُعَیْبًا کَانُوا هُمُ الْخَاسِرِینَ ﴿۹۲﴾
کسانى که شعیب را تکذیب کرده بودند گویى خود در آن [دیار]سکونت نداشتند کسانى که شعیب را تکذیب کرده بودند خود همان زیانکاران بودند (۹۲)
فَتَوَلَّى عَنْهُمْ وَقَالَ یَا قَوْمِ لَقَدْ أَبْلَغْتُکُمْ رِسَالَاتِ رَبِّی وَنَصَحْتُ لَکُمْ فَکَیْفَ آسَى عَلَى قَوْمٍ کَافِرِینَ ﴿۹۳﴾
پس [شعیب]از ایشان روى برتافت و گفت: اى قوم من به راستى که پیامهاى پروردگارم را به شما رسانیدم و پندتان دادم دیگر چگونه بر گروهى که کافرند دریغ بخورم (۹۳)

تفسیر:
آیه نخست، از تبلیغاتى که مخالفان شعیب در برابر تابعان او مى کردند سخن به میان آورده، مى گوید: (اشراف و متکبران خودخواهى که راه کفر را پیش گرفته بودند، به کسانى که احتمال مى دادند تحت تاثیر دعوت شعیب واقع شوند، مى گفتند به طور مسلم اگر از شعیب پیروى کنید از زیانکاران خواهید بود) (و قال الملا الذین کفروا من قومه لئن اتبعتم شعیبا انکم اذا لخاسرون)؛ و منظورشان همان خسارتهاى مادى بود که دامن گیر مومنان به دعوت شعیب مى شد، زیرا آن‌ها مسلما بازگشت به آئین بت پرستى نمى کردند، و بنابراین مى بایست به زور از آن شهر و دیار اخراج شوند و املاک و خانه هاى خود را بگذارند و بروند. این احتمال در تفسیر آیه نیز است که منظورشان علاوه بر زیانهاى مادى، زیانهاى معنوى بوده است زیرا راه نجات را در بت پرستى مى پنداشتند، نه آئین شعیب.

هنگامى که کارشان به اینجا رسید و علاوه بر گمراهى خویش در گمراه ساختن دیگران نیز اصرار ورزیدند، و هیچگونه امیدى به ایمان آوردن آن‌ها نبود، مجازات الهى به حکم قانون قطع ریشه فساد به سراغ آن‌ها آمد، (زلزله سخت و وحشتناکى آن‌ها را فرا گرفت، آنچنان که صبحگاهان همگى به صورت اجساد بیجانى در درون خانه هایشان افتاده بودند) (فاخذتهم الرجفة فاصبحوا فى دارهم جاثمین).
در ذیل آیه ۷۸ همین سوره، تفسیر (جاثمین) گذشت؛ و نیز گفتیم تعبیرات مختلفى که درباره عامل نابودى این جمعیت آمده است هیچگونه منافاتى با هم ندارند، مثلا در مورد قوم شعیب، عامل مرگشان در آیه مورد بحث، (زلزله) و در آیه ۹۴ سوره هود (صیحه آسمانى) و در ۱۸۹ سوره شعراء (سایبانى از ابر کشنده) ذکر شده است، که همه به یک موضوع بازمى گردد و آن اینکه یک صاعقه وحشتناک آسمانى که از درون ابرى تیره و تار برخاسته بود، شهر آن‌ها را هدف خود قرار داد، و به دنبال آن (آنچنان که خاصیت صاعقه هاى عظیم است) زمین لرزه شدیدى تولید شد و همه چیز آن‌ها را درهم کوبید.
سپس ابعاد وحشتناک این زلزله عجیب را با این جمله در آیه بعد تشریح کرده، مى گوید: (آن‌ها که شعیب را تکذیب کردند آنچنان نابود شدند که گویا هرگز در این خانه‌ها سکنى نداشتند)! (الذین کذبوا شعیبا کان لم یغنوا فیها)؛ و در پایان آیه مى فرماید: آن‌ها که شعیب را تکذیب کردند، زیانکار بودند، نه مومنان (الذین کذبوا شعیبا کانوا هم الخاسرین).
گویا این دو جمله پاسخى است به گفته هاى مخالفان شعیب، زیرا آن‌ها تهدید کرده بودند که در صورت عدم بازگشت به آئین سابق، او و پیروانش را بیرون خواهند کرد، قرآن مى گوید خداوند آنچنان آن‌ها را نابود کرد که گوئى هرگز در آنجا سکونت نداشتند، تا چه رسد به اینکه بخواهند دیگران را بیرون کنند؛ و نیز در مقابل آن‌ها که مى گفتند پیروى شعیب، باعث خسران است قرآن مى گوید سرانجام کار، نشان داد که مخالفت با شعیب عامل اصلى زیانکارى بود؛ و در آخرین آیه مورد بحث، آخرین گفتار شعیب را مى خوانیم که او از قوم گنهکار روى برگردانید و گفت:: (من رسالات پروردگارم را ابلاغ کردم، و به مقدار کافى نصیحت نمودم و از هیچگونه خیرخواهى فروگذار نکردم) (فتولى عنهم و قال یا قوم لقد ابلغتکم رسالات ربى و نصحت لکم).

(با این حال تاسفى به حال این جمعیت کافر نمى خورم، زیرا آخرین تلاش و کوشش براى هدایت آن‌ها به عمل آمد ولى در برابر حق سر تسلیم فرود نیاوردند، و مى بایست چنین سرنوشت شومى را داشته باشند (فکیف آسى على قوم کافرین).
آیا این جمله را شعیب بعد از نابودى آن‌ها گفت: یا قبل از آن، هر دو احتمال امکان دارد، ممکن است قبل از نابودى گفته باشد، ولى به هنگام شرح ماجرا بعد از آن ذکر شده باشد.
ولى با توجه به آخرین جمله که مى گوید: سرنوشت دردناک این قوم کافر، هیچ جاى تاسف نیست، بیشتر به نظر مى رسد که این جمله را بعد از نزول عذاب گفته باشد، و همانطور که در ذیل آیه ۷۹ همین سوره نیز اشاره کردیم اینگونه تعبیرات در برابر مردگان بسیار گفته (شواهد آن را نیز در همانجا ذکر کردیم).