در آینده نه چندان دور با برنامه فاخر قرآنی به خدمت مردم می‌آیم/ آشنایی با تفسیر قرآن در کنار حفظ و قرائت، لازمه موفقیت ماست

عقیق:نوجوان‌های دهه شصت به یاد دارند چهره‌های قرآنی را که برنامه‌های اجرای قرائت و حفظ قرآن در تلویزیون داشتند. در این میان، جواد فروغی، چهره نام آشنایی است که بیشتر در برنامه‌های تلویزیونی دهه شصت به قرائت قرآن مشغول می‌شد. این قاری قرآن کریم، از آن زمان تا به حال بیشتر در برنامه‌های بین‌المللی حاضر شده و فرصت کمتری برای اجرای برنامه قرآنی در رسانه‌های داخلی داشته است.

با این قاری قرآن، که این روزها فعالیت‌های بین‌المللی گسترده‌ای در زمینه قرآنی دارد، گفتگو کرده‌ایم تا از برنامه‌هایش در طول این سال‌ها بگوید.

*این روزها کمتر شما را در برنامه‌های صدا و سیما می‌بینیم و از تلاوت‌هایتان استفاده می‌کنیم. چه اتفاقی افتاده که ما شاهد حضور کم‌فروغ آقای فروغی در صدا و سیما هستیم؟

حضور کم‌رنگ بنده در صدا و سیما شاید به خاطر کم‌فروغی نباشد. در واقع گرفتاری‌ها و گستردگی برنامه‌هایم بسیار زیاد است. به این علت که هم در داخل کشور برنامه‌های فوق‌العاده زیادی دارم و هم برنامه‌های تبلیغی بین‌المللی اجرا می‌کنم. البته قصد دارم هر زمان که خواستم اجرای تلویزیونی داشته باشم، با یک کار جدید و اثرگذار در مقابل مردم کشورمان حاضر شوم.

*به هر حال مردم بیشتر از تلاوت‌های شما در دهه شصت خاطراتی دارند و این روزها کمتر از شما خبری می‌شنوند!

همین طور است. در دهه شصت، من کم سن و سال بودم که خداوند بنده‌نوازی کرد تا قرائت قرآن را در سن کم شروع کردم. آن زمان لطف قرآن و خداوند بود که برای بچه‌های هم سن و سال خودم و حتی سایر افراد، کمک‌کننده باشم و تلاوت‌هایم تأثیر خودش را داشت.

*بعد از آن دوران چه کردید؟ درواقع می‌خواهیم بدانیم جواد فروغی بعد از دهه شصت تا به امروز چه تغییراتی کرده است.

بعد از آن دوران، به خصوص زمانی که وارد دانشگاه شدم، در زمینه تفسیر قرآن بیشتر فعالیت کردم. سال‌ها به یادگیری و مرور زبان انگلیسی و زبان عربی مشغول بودم تا اینکه به عنوان کارشناس شبکه‌های مختلف ماهواره‌ای از جمله شبکه سحر فعالیت تبلیغی انجام دادم. درواقع مخاطب من بیشتر مردم خارج از کشور و به خصوص مردم اروپا بوده‌اند. به قول مولوی:

مدتی این مثنوی تأخیر شد/ مهلتی بایست تا خون شیر شد

من هم برای اینکه محتوای مناسب برای ارائه داشته باشم، سال‌ها در زمینه علمی و تفسیر قرآن کار کردم. به محض اینکه اندوخته‌هایم به ثمر برسد و احساس کنم وقت چیدن آن رسیده، سعی می‌کنم با کار جدیدی در آینده نه چندان دور به مردم خدمت کنم.

*اشاره کردید که در زمینه تفسیر قرآن فعالیت کرده‌اید. چه شد که وارد این حوزه شدید؟ و چقدر اعتقاد دارید که آشنایی با تفسیر قرآن برای حافظان و قاریان قرآن می‌تواند مؤثر باشد؟

اثر آشنایی با تفسیر برای حافظ و قاری قرآن انکار نشدنی است. چون حافظ باید بداند و متوجه باشد چه عباراتی را حفظ می‌کند و یا قاری قرآن به مفهوم آیات آشنا باشد تا صوت و لحن او بر اساس محتوا تنظیم شود.

حفظ و قرائت قرآن کریم بسیار ارزشمند است، در عین حال باید توجه داشته باشیم که خداوند متعال در قرآن کریم تأکید می‌فرماید که: « الَّذِینَ آتَیْنَاهُمُ الْكِتَابَ یَتْلُونَهُ حَقَّ تِلَاوَتِهِ أُولَٰئِكَ یُؤْمِنُونَ بِهِ» به این معنا که مؤمنین حقیقی کسانی هستند که قرآن کریم را آن گونه که حق آن است، تلاوت کنند؛ حق قرآن هم تنها در صوت و لحن و رعایت نکات تجویدی خلاصه نمی‌شود.

*انگیزه آشنایی با تفسیر قرآن چگونه در شما ایجاد شد؟

من در جلسات گوناگونی در داخل و خارج کشور برنامه قرآنی داشتم. برایم خیلی سخت و ناراحت‌کننده بود که تنها به قرائت چند آیه از قرآن بسنده کنم، در حالی که می‌دانستم شاید مخاطب از مفهوم آیاتی که تلاوت می‌کنم، اطلاع درست و کاملی نداشته باشد. قرائت تنها در چنین جلساتی مانند این است که ما در برابر یک مقاله انگلیسی‌زبان قرار بگیریم و تنها بتوانیم آن را از رو بخوانیم، بدون اینکه از مفهوم آن اطلاعی داشته باشیم. طبیعی است در این شرایط، بعد از چند بار خواندن مطلب، خسته‌کننده می‌شود. البته قرآن این گونه نیست و مطالب و رازهای بسیاری برای گفتن دارد. پس حیف دانستم که تنها بر قرائت قرآن اکتفا کنم، عمرم را فقط برای قرائت قرآن بگذارم و فقط آیات را حفظ کنم، اما اصلاً بر معنی و مفهوم آیات تمرکز نکنم.

*با این توضیحات، شما در عین اینکه آیات را قرائت می‌کنید، نکاتی در زمینه تفسیر آیات نیز مطرح می‌کنید.

همین طور است.

* رویکرد مردم نسبت به این گونه اجرای برنامه‌های قرآنی چگونه است؟ فکر می‌کنید استقبال از برنامه‌های قرآنی به این صورت بیشتر و اثرگذارتر از حالتی است که تنها آیات را قرائت کنید؟

بله. مردم وقتی که در حین گوش دادن به آیات الهی می‌توانند مفهوم و معانی آیات را نیز درک کنند، طبیعتاً بهره و لذت بیشتری از شنیدن قرآن می‌برند. هرچند که صرف استماع آیات قرآن بر انسان راهگشاست و کسی نمی‌تواند این لذت معنوی را نفی کند، اما طبیعی است که وقتی مفهوم و تفسیر آیات را بدانیم، بیشتر از آن درس می‌گیریم.

*استقبال مردم کشورهای دیگر در برابر اجرای برنامه‌های قرآنی چگونه است؟

همان طور که در کشور ما، تمام مردم از شهرهای مختلف انس با قرآن برقرار کرده‌اند، مردم کشورهای دیگر هم همین‌گونه هستند. نکته جالب این است که قرآن می‌فرماید: «هذا بیان للناس» یعنی قرآن بیان و راهگشایی برای همه مردم دنیاست، نه فقط مسلمان‌ها. همچنین حضرت ابراهیم علیه‌السلام فرمودند:

« فِطْرَتَ اللَّهِ الَّتِی فَطَرَ النَّاسَ عَلَیْهَا » درواقع فطرت خداجویانه انسان فوق‌العاده اهمیت دارد. یعنی حتی مردمی که در قاره امریکا زندگی می‌کنند، فطرتشان فطرت خدایی هست اگر شما بتوانید معنی و بیان قرآن را به زبان آن‌ها بگویید، انسان‌های هشیار بر اساس تشنگی ذاتی که به درک حقیقت دارند به سمت قرآن و اسلام جذب می‌شوند.

حتی افرادی که ادعا می‌کنند خدا را قبول ندارند، آن‌ها هم قابلیت ارشاد و هدایت دارند. زمانی که حضرت موسی علیه‌السلام، معجزه برتر را نشان داد ساحران و جادوگران قصر فرعون که در خدمت او بودند، در یک‌لحظه با فطرت پاک خود خدا را درک کردند و به فرعون گفتند که «ما از امروز از تو ترسی نداریم، هر کاری می‌خواهی انجام دهی، بکن. ای فرعون خدا می‌داند که تو ما را وادار کردی که به سمت گناه برویم». همین طور حر بن یزید ریاحی که روبروی سپاه امام حسین علیه‌السلام بود، اما وقتی حق را درک کرد، برگشت. قرآن همه‌جا اثرگذار است. من هم به هر مجلسی در هر شهر و کشوری که رفتم و آیات قرآن را بیان کردم اثرش را هم دیدم.

*برقراری رابطه دوستانه رمز مهمی در تبلیغ اسلام است. شما چقدر سعی کردید که با مردم از دین‌های دیگر ارتباط دوستانه برقرار کنید تا آن‌ها را به اسلام و قرآن جذب کنید؟

اتفاقاً در بسیاری از مواقع قبل یا بعد از جلسات بین مردم می‌روم و سعی می‌کنم با آن‌ها صحبت کنم. در موارد زیادی با افراد رابطه دوستانه برقرار کرده‌ام. هنوز هم هستند افرادی از کشورهای دیگر که با وجود اینکه مسلمان نیستند، اما با من در ارتباط هستند و درباره قرآن با هم صحبت می‌کنیم. آن‌ها به طور جالبی پیگیر آموزه‌های قرآنی هستند و با وجود اینکه دشمنان اسلام سعی کرده‌اند چهره اسلام را ناخوشایند جلوه دهند، اما قرآن نور حقانیت خود را به دل‌های آگاه و روشن می‌تاباند و هر کسی از ادیان مختلف به‌قدر استعداد و ظرفیت خودش از آن بهره‌مند می‌شود.

البته من دغدغه نداشتم که کسی در برابر برنامه‌های من مسلمان شود و در این باره کنجکاوی نکرده‌ام. اما اعتقاد دارم اگر کسی در نتیجه تلاش من، پیغمبر اسلام صلی‌الله علیه و آله را بشناسد، کفایت می‌کند. چون خود ایشان راهنما هستند و مردم را هدایت می‌کنند.

*درواقع بیان شیوا در تفسیر آیات الهی یکی از رموز موفقیت در جذب دل‌ها و اندیشه‌ها به سمت قرآن کریم است.

همین طور است. مثالی می‌زنم. پیغمبر اسلام صلی‌الله علیه و آله، مصعب بن عمیر را به عنوان نماینده خود به مناطق گوناگون فرستاد تا مردم را به سوی اسلام دعوت کند. در اثر تبلیغات و تعلیمات این مبلغ توانا، کم‌کم عده‌ای جذب اسلام شدند و ایمان آوردند. او برای مردم قرآن تلاوت می‌کرد و دستورات اسلام را بیان می‌نمود؛ به طوری که مسلمانان در غیاب پیامبر اسلام صلی‌الله علیه و آله نیز دور هم جمع می‌شدند و نماز اقامه می‌کردند. حتی یک بار که اسید بن خضیر با چهره‌ای خشمگین و شمشیری برهنه سر راه مصعب بن عمیر و همراهانش را گرفت، مصعب که روش تبلیغ را از پیامبر اکرم صلی‌الله علیه و آله آموخته بود، به او گفت: «ممکن است لحظه‌ای بنشینی تا با هم گفتگو کنیم؟ اگر موافق میل شما نباشد، ما از همان راهی که آمده‌ایم برمی‌گردیم.»

خشم اسید فرونشست. مصعب آیاتی از قرآن را تلاوت کرد. اسید با شنیدن آیات از خود بی‌خود شد و همان لحظه اسلام آورد. هنگامی که اسید بازگشت، سعد بن معاذ برای مقابله با آن‌ها رفت. اما همین جریان برای او هم رخ داد؛ در برابر منطق قوی و محکم و بیانات جذاب و شیرین مصعب به زانو درآمد و مسلمان شد.

قاریان قرآن کریم که به کشورهای دیگر سفر می‌کنند باید توجه داشته باشند که آن‌ها درواقع نماینده میلیون‌ها مسلمان هستند و مردم مسلمان از آن‌ها انتظار دارند تا دین اسلام را به طور گسترده و حقیقی تبلیغ کنند. بهتر است که قبل یا بعد از تلاوت، درباره آیات تلاوت شده و مفاهیم عمیق قرآن کریم صحبت کنیم و به سؤالات مردم جستجوگر پاسخ بدهیم. اگر نتوانستیم، تا حد توان آن‌ها را با فرهنگ اسلام و کتاب‌های اسلامی آشنا کنیم. اگر تفسیر و قرائت با هم ترکیب شوند، انسان می‌تواند با هنر قرائت، مردم غیرمسلمان را به سمت فرهنگ اسلام راهنمایی کند.

*به هر حال دولت قرآن نصیب افرادی می‌شود که رهنمودهای قرآن را در متن اندیشه و زندگی خویش مهیا کنند. با توجه به فعالیت‌های قرآنی که تا به حال انجام داده‌اید، اوج موفقیت یک قاری قرآن را چگونه ترسیم می‌کنید؟

نسلی که موفق به درک حقایق و پیام‌های مکتب بزرگ و انسان‌ساز قرآن نشود و نتواند در مقابل انوار هدایت قرار بگیرد، آگاهی و روشن‌ضمیری را نخواهد یافت. در عین حال همه قاریان کشور اسلامی ما باید توجه داشته باشند که پیام قرائتشان جز به پیروی از احکام قرآن مستحکم نمی‌شود و جوانان شایسته با تربیت قرآنی و روش‌های آموزشی آن در کلیه سطوح اجتماعی پا به عرصه فردایی بهتر نخواهند گذاشت، مگر از راه عمل به دستورات قرآن کریم.

به نظر من یک قاری زمانی موفق است که برای فهم آیات، تفسیر و قرائت صحیح تلاش کرده و تنها به تلاوت آیات بسنده نکند. بنابراین جوانان قاری باید به ترویج فرهنگ قرآنی اهمیت زیادی داده و همچنین در سطح علمی و آموزش و مفاهیم ارزشمند قرآن تلاش بیشتری کنند.

*خوشبختانه جوان‌های هشیار و آگاه زیادی در کشور ما زندگی می‌کنند. اما شاید تغذیه دینی و قرآنی در حدی که لازم است، برای همه تأمین نباشد. پیشنهاد شما برای ترویج فرهنگی قرآنی در سطح کشور چیست؟

اگر عنایت‌های مقام معظم رهبری نبود وضع قرآنی کشور الآن به این اندازه موفقیت‌آمیز نبود. بنده با اعتقاد می‌گویم که رهنمودهای ایشان چه دستگیری‌هایی از افراد مختلف در زمینه فعالیت‌های قرآنی داشته و دارد. اما به نظر می‌رسد تا زمانی که یک کار منظم و دقیق در زمینه فعالیت‌های قرآنی نداشته باشیم، هیچ اتفاقی برجسته‌ای در زمینه نشر فرهنگ قرآنی نمی‌افتد. برای رسیدن به این هدف نیاز به برنامه‌های دقیق و سنجیده است، ضمن اینکه مسئولان باید دغدغه تغذیه دینی و قرآنی جوان‌ها را داشته باشند. 

گفتگو از مریم مرتضوی